ایلنا بررسی می‌کند؛
"کارگران استارت‌اپی" بدون تشکل و بدون اتحادیه/ شاغلان کسبوکارهای جدید چطور مطالبه‌گری کنند؟
هزاران نفر در کسب و کار‌های جدید مشغول فعالیت هستند، اما خبری از تشکل و اتحادیه برای این شاغلان نیست. مسئولان هر چه می‌گویند درباره اصنافی است که بیشتر مربوط به صاحبان استارت‌اپ‌هاست. در این میان کارگران استارت‌اپی باید چه کار کنند؟
به گزارش خبرنگار ایلنا، استارت‌اپ‌ها هر روز دارند بیشتر می‌شوند؛ این یک روند طبیعی است. بر اساس آماری که شهریور امسال منتشر شد تا پایان خرداد سال جاری تعداد مشترکان اینترنت باندپهن در کشور به ۷۴ میلیون و ۵۱۸ هزار و ۵۹۵ نفر رسیده و ضریب نفوذ اینترنت در کشور ۹۰.۷۸ درصد است. فراگیری استفاده از اینترنت موجب رونق کسبوکارهای تحت وب شده است. آمار‌های مختلفی درباره تعداد مشاغل مرتبط با اینترنت در ایران منتشر می‌شود. شاید هیچ کدام از آمار‌ها به اندازه اعدادی که متعاقب قطعی اینترنت به دنبال اتفاقات آبان امسال اعلام شد، گویا نباشد. نت بلاگر (نهاد ناظر بر دسترسی کشورها به اینترنت) اعلام کرد که قطعی اینترنت روزانه ۴۰۰ میلیارد تومان هزینه بر اقتصاد ایران تحمیل کرده است. ششم آذر امسال هم حمید‌رضا اعتدال مهر (رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی کارفرمایی فروشگاه‌های اینترنتی شهر تهران) گفت که میزان خسارت وارد شده به کسبوکارهای مجازی در هفته گذشته به اندازه حقوق ۱۰۰ هزار نفر تخمین زده شده است. این برآورد‌ها نشان‌دهنده گستردگی کسبوکارهای اینترنتی در ایران است، اما این کسب و کار‌ها با مشکلات عدیده‌ای رو‌به‌رو هستند.
استارت‌اپ‌ها؛ از تطبیق با قوانین تا تشکل‌یابی
هر قدر که استفاده از اینترنت فراگیر شده و کسبوکارهای اینترنتی رونق بیشتری می‌یابند، اظهار‌نظرات درباره این نوع کسب و کار‌ها هم بیشتر می‌شود. اگر قبلا شاهد برگزاری همایش‌های سالانه یا حداکثر ماهانه درباره بررسی وضعیت کسبوکارهای اینترنتی بودیم، حالا هفته و حتی روزی نیست که در سازمانی همایشی درباره استارت‌اپ‌ها برگزار نشود. در این همایش‌ها عمدتا مشکلات استارت‌اپ‌ها را بررسی می‌کنند؛ مشکلاتی که کمابیش شناخته شده هستند.
با فراگیر شدن استفاده از اینترنت افراد زیادی به کسب و کار‌های اینترنتی روی آورده‌اند. دسته‌ای از کسب و کار‌های اینترنتی کاملا مرتبط با اینترنت است، یعنی فرد در فضای مجازی کار می‌کند. دسته‌ای دیگر مربوط به تبلیغات و معرفی کار است و کار‌هایی هم هست که همان کار‌های قدیمی هستند، اما از روش‌های جدید در آنها استفاده می‌شود؛ مانند تاکسی‌های اینترنتی
کسبوکارهای نو به عنوان پدیده‌ای جدید رشدی شتابان داشته‌اند. آنها از نظام مقررات‌گذاری سریع‌تر بوده‌اند و اینطور ما شاهد این هستیم که در موارد مختلف قوانین و مقررات موجود پاسخگوی نیازهای استارت‌اپ‌ها نیستند. به طور مشخص در زمینه قوانین مالیاتی، قوانین بیمه‌ای و مسائل حقوقی استارت‌اپ‌ها با مشکلات مختلفی رو‌به‌رو هستند. صاحبان استارت‌اپ‌ها در بسیاری موارد خود را از دید نهاد‌های ناظر دور نگه می‌دارند، چون در مورد مسائلی چون بیمه، مالیات و ... ممکن است سلیقه‌ای با آنها برخورد شود. این پنهان‌کاری هم به ضرر دولت، هم به ضرر استارت‌اپ‌ها و مهم‌تر از همه به ضرر کسانی است که صاحبان استارت‌اپ‌ها آنها را به کار می‌گیرند. وقتی استارت‌اپ‌ها از دید دولت پنهان بمانند، درآمد‌های مالیاتی حاصل نمی‌شود. استارت‌اپ‌ها هم وقتی تمایلی به فعالیت شفاف نداشته باشند احتمالا از حمایت‌هایی که مدام از طرف مسئولان وعده داده می‌شود محروم می‌مانند. در این میان کارگران استارت‌اپی ممکن است از حقوق خود محروم شوند و کسی هم پیگیر مطالبات آنها نیست. در چنین شرایطی اظهاراتی درباره تشکل‌یابی استارت‌اپ‌ها مطرح می‌شود، اما تشکل برای پیگیری حقوق چه کسی؛ کارفرما یا کارگر استارت‌اپی؟
استارت‌اپ‌ها صنف یا اتاق تشکیل دهند
«استارت‌اپ‌های روستایی به یک اتاق یا سندیکا نیاز دارند که دور هم جمع شوند و برنامه‌ریزی کنند و لازم است یک پل ارتباطی میان دولت و استارت‌اپ‌ها شکل بگیرد تا نیازهای آنها را به شکل دقیق شناسایی کند. اگر این صنف یا اتاق راه اندازی شود می‌توان برخی برنامه‌ها را دنبال کرد و حمایت‌های دولت از استارت‌اپ‌ها را به شکل واضح و شفاف مطرح کرد.»
این اظهارات را ۱۹ آذر امسال محمد امید (معاون توسعه روستایی و مناطق محروم رئیس جمهور) بیان کرد. اگرچه اشاره این مقام مسئول به استارت‌اپ‌های روستایی است، اما مشابه آن در مورد همه استارت‌اپ‌ها هم مطرح شده است. نکته قابل توجه این است که در میان گفته‌ها حرفی درباره ایجاد اتحادیه یا تشکل کارگری برای استارت‌اپ‌ها نیست. بررسی‌ها نشان می‌دهد بسیاری از کسانی که در استارت‌اپ‌ها فعالیت دارند درآمدی برابر با یک کارگر حداقلی‌بگیر هم ندارند. رانندگان اسنپ و تپسی نمونه‌ای از کارگران استارت‌اپی هستند که هیچ تشکل و اتحادیه‌ای مطالبات آنها را دنبال نمی‌کند. آنها هر مشکلی دارند نهایتا باید به صاحب شرکت مراجعه کنند و به همین دلیل ممکن است مطالبات آنها آنطور که مدنظرشان است، پیگیری نشود.
عبدالله مختاری (کارشناس روابط کار) در گفتگو با ایلنا می‌گوید: وقتی اسم کارگر می‌آید خیلی‌ها به معانی کلاسیک و قدیمی آن توجه دارند. آنها فکر می‌کنند کارگر کسی است که بیل و کلنگ دستش می‌گیرد یا مشغول کار ساختمانی است. به نوعی بسیاری از نیروی کار در ایران کارگر هستند. ممکن است فرد معلم، پرستار، کشاورز، راننده تاکسی و ... باشد. او را باید در زمره کارگران به حساب آورد و سعی داشت قوانین کار را برای احقاق حقوق آنها به کار گرفت.
او ادامه می‌دهد: با فراگیر شدن استفاده از اینترنت افراد زیادی به کسب و کار‌های اینترنتی رو آورده‌اند. دسته‌ای از کسب و کار‌های اینترنتی کاملا مرتبط با اینترنت است، یعنی فرد در فضای مجازی کار می‌کند. دسته‌ای دیگر مربوط به تبلیغات و معرفی کار است و کار‌هایی هم هست که همان کار‌های قدیمی هستند، اما از روش‌های جدید در آنها استفاده می‌شود؛ مانند تاکسی‌های اینترنتی.
این کارشناس روابط کار با بیان اینکه تشکل‌یابی در ایران دچار مشکلات عدیده است، می‌گوید: چندین و چند دسته از افراد شاغل را می‌توان نام برد که نه تشکلی دارند و نه حقوق‌شان رعایت می‌شود. برای مثال کارکنان دفاتر پیشخوان دولت و دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی بعضا مشکلاتی دارند، اما صنف و اتحادیه‌ای نیست که پیگیر مطالبات آنها باشد. نمونه مشخص‌تر آن رانندگان تاکسی‌های اینترنتی هستند که تعدادشان کم هم نیست. تاکسیرانان شهری صنف و تشکلی دارند، اما رانندگان تاکسی‌های اینترنتی خودشان هستند و خودشان. به همین دلیل وقت بروز مشکلات نمی‌دانند چطور مطالبه‌گری کنند.
به گفته او در شرایط کنونی وزارت کار موظف است با افزایش بازرسی‌ها پیگیر حقوق کارگرانی باشد که کسی حقوق‌شان را پیگیری نمی‌کند.
تا پایان خرداد سال جاری تعداد مشترکان اینترنت باندپهن در کشور به ۷۴ میلیون و ۵۱۸ هزار و ۵۹۵ نفر رسیده و ضریب نفوذ اینترنت در کشور ۹۰.۷۸ درصد است. فراگیری استفاده از اینترنت موجب رونق کسبوکارهای تحت وب شده است
مختاری تصریح می‌کند: در این باره اظهارنظر می‌شود که صاحبان استارت‌اپ‌ها صنف یا اتاق تشکیل دهند. این کار خوبی است و باید این اتفاق بیفتد، اما باید فکری به حالا هزاران فرد شاغل در استارت‌اپ‌ها هم کرد که هیچ تشکل و اتحادیه‌ای ندارند. چون این کارگران غیرمتشکل هستند و در یک محیط کاری خاص کار نمی‌کنند، مشکل می‌توانند خودشان دنبال تشکل بروند. می‌شود از تجربه تشکل‌هایی مانند تشکل‌های کارگران ساختمانی استفاده کرد و این افراد را نیز در تشکلی گرد آورد.
مطابقت با شرایط جدید کار
واقعیت این است که در ایران تشکل‌یابی در مورد کسبوکارهای مختلف با مشکل رو‌به‌رو است. می‌توان چندین گروه از کارگران را پیدا کرد که اتحادیه یا تشکل ندارند که تشکل آنها غیرفعال و بی‌اثر است. در چنین شرایطی ما قدم در دنیای جدیدی گذاشته‌ایم. اکنون کسب‌و‌کار‌ها دچار پوست‌اندازی شده‌اند، بسیاری از کسب و کار‌های سنتی فراگیری خود را از دست داده‌اند و در مقابل شاهد پیدا شدن کارگرانی هستیم که در کسب‌و‌کار‌ها نو فعالیت می‌کنند. شاید ۱۰ سال پیش به ندرت می‌توانستیم افرادی را پیدا کنیم که معیشت‌شان به اینترنت بسته باشد. حالا هر روز به تعداد چنین افرادی اضافه می‌شود، اما این کارگران جدید راهی به تشکل‌های سنتی، اگر وجود داشته باشند، ندارند. از طرفی لازم است تشکل‌های قدیمی مرتبط انعطاف و پویایی بیشتری به خرج داده و افراد جدید را زیر چتر حمایت خود آورده و از طرف دیگر لزوم ایجاد تشکل‌های جدید وجود دارد. تشکل‌ها می‌توانند مطالبات افراد را کانالیزه کرده و وقتی مشکلاتی پیش می‌آید جای حرکت‌های توده‌ای، حرکتی سازمانی و مطالبه‌گری منطقی اتفاق می‌افتد. بر این اساس شاغلان مشاغل جدید خود را جزئی از نیروی کار می‌دانند و گمان نمی‌کنند در بخش پنهان اقتصاد مشغول فعالیت هستند.
