در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد:
برج قابوس تا ۲ سال در حصار داربست‌ها می‌ماند+فیلم
مدیر پایگاه میراث جهانی برج قابوس با اشاره به آنکه داربست‌ها تا ۲ سال آینده به دور این برج خواهند بود، گفت: اصلاح بندکشی‌ها و تعویض برخی آجرها در برنامه مرمتی قرار دارد و البته در صورت تایید شورای راهبردی ممکن است از مواد نوین نانو نیز در مرمت این برج استفاده شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، برج قابوس یا گنبد کاووس، بنایی با قدمت بیش از هزار سال است که با ارتفاع ۵۵ متر (ساختمان)، با احتساب بلندی ۱۵ متری تپه که پای بست آن را به ۷۰ متر رسانده، بلندترین برج آجری جهان لقب گرفته است. این برج که در سال ۱۳۹۱ در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت شد، هر سال میزبان تعداد زیادی از گردشگران و بازدیدکنندگان می‌شود.
نوروز ۹۸ بود که خبرها از بارش شدید باران و وقوع سیل در گرگان و به تبع آن محاصره برج قابوس با آب و سیل حکایت کردند. قبل از سیل نوروز ۹۸ پی بنا به فاصله دو متر بالاتر از سطح آب‌های زیرزمینی بود که بارش‌ها و وقوع سیل سطح آب‌های زیرزمینی در این منطقه را افزایش داد. همین امر سبب افزایش رطوبت در بنا شد چنانکه از یکسو نم‌زدگی در جداره‌های این میراث جهانی بخصوص در بخش‌های پایینی اتفاق افتاد و از دیگر سو شاهد افزایش و سرعت رشد علف‌های هرز و بته‌هایی بودیم که روی گنبد مخروطی شکل این اثر جهانی روییده‌اند.
عبدالمجید نورتقانی (مدیر پایگاه میراث جهانی برج قابوس) با اشاره به آنکه اکنون یک سال از وقوع سیل در گرگان می‌گذرد، درخصوص شرایط فعلی برج قابوس به ایلنا گفت: بعد از بارندگی‌های سیل‌آسا که در سال ۱۳۹۸ شاهد بودیم رشد بوته‌ها و درختچه‌ها بر روی گنبد، برج قابوس افزایش یافت. هرچند بوته‌هایی که بر روی گنبد روییده‌اند یکی از چالش‌های حفاظتی از گنبد قابوس به حساب می‌آید اما رطوبت‌های نزولی که به بنا وارد شد چالش مهمتری بود، چراکه آسیب‌رسان شد. از این رو برای بوته‌زدایی از گنبد رکن و اصلاح بندهایی که طی سال‌های اخیرآسیب دیده بودند در حال حاضر داربست کامل به دور بنا زده شده است.
او تصریح کرد: مرحله نخست بوته‌زدایی دستی بود که انجام شد و تمام بوته‌هایی که بر روی گنبد رشد کرده بودند، پیاده شدند. اکنون زیرساخت برای مرمت گنبد رکن آماده شده است. چند جلسه شورای راهبردی در خصوص نحوه مرمت برگزار کردیم. تعدادی از آجرهایی که در مرمت‌های سال ۱۳۱۸ بر روی این برنامه نصب شده‌اند، اکنون آسیب دیده‌اند و باید برخی از این آجرها باز شوند تا بتوانیم بندهایی که آسیب دیده‌اند را اصلاح کنیم. کار به این شکل خواهد بود که برخی از آجرها را از گنبد باز می‌کنیم، ملات پشت آنها را اصلاح می‌کنیم و دوباره بندکشی اساسی انجام می‌دهیم. با این کار می‌توانیم از یکسو رویش بوته‌ها را کنترل کنیم و از دیگر سو نفوذ رطوبت که از طریق این بندهای آسیب دیده، وارد بنا می‌شود را کمتر کنیم.
به گفته نورتقانی در جبهه غربی به دلیل آنکه بیشتر از سایر بخش‌های بنا در معرض بارندگی قرار دارد همیشه آسیب بیشتری را شاهد هستیم. شاید بتوان با این کار جلوی بخشی از نفوذ بارندگی‌ها را گرفت. انتظار می‌رود با اصلاح بندکشی، دانه بوته‌ها، کمتر بین بندها قرار بگیرد و رویش بوته‌ها دیگر به آن شکل که اکنون شاهدهستیم، اتفاق نیفتد.
عامل اصل رویش درختچه‌ها
او در پاسخ به این سوال که آیا عامل اصلی رویش درختچه‌ها بر روی گنبد رکن برج قابوس مشکل در بندکشی‌هاست یا مسئله به خاکی بازمی‌گردد که فضای بین دو پوسته گنبد را پر کرده، گفت: تیمی از دانشگاه شهید بهشتی روی فن‌شناسی بنای برج قابوس تحقیق می‌کنند. اینکه بتوانیم بگوییم آیا فضای بین دو پوسته گنبد توسط خاک پر شده است یا خیر نیازمند تحقیق و پژوهش بسیار عمیق است. بر اساس نگاه‌های اولیه و سطحی که به میان بندهایی که باز شده‌اند، داشتیم به این نتیجه رسیدیم که دانه‌ها به داخل بندهای بازمی‌افتند. ضمن آنکه برای آنکه بخواهیم آجرهای شکسته را تعویض کنیم باید آن بخش را باز کنیم، آن زمان می‌توانیم وضعیت دقیق پشت آجرها را بررسی کنیم. پیش فرض ما آن است که علت رویش این درختچه‌ها به دلیل خاک نیست و به دلیل جمع شدن دانه‌ها در میان بندهای باز است که از طریق فضله پرندگان به آنجا انتقال پیدا می‌کند. حتی اگر به این نتیجه برسیم که عامل اصلی ممکن است خاکی باشد که در فضایی بین دو پوسته به کار گرفته شده، به تکنولوژی که در آن زمان در ساخت این برج به کاررفته احترام می‌گذاریم و سعی می‌کنیم راهکارهای دیگری پیدا کنیم. در حال حاضر صرفا به فکر اصلاح بندکشی هستیم.
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس در خصوص وضعیت آجرهای آسیب دیده این اثر جهانی گفت: برخی آجرها ترک خورده‌اند و در برخی جاها آسیب دیده‌اند. قرار شد با همکاری پایگاه گنبد سلطانیه آجرهای جدید تولید شود؛ چراکه آجرهایی که در گنبد رکن وجود دارد ازجمله آجرهای ریشه‌دار هستند از این رو با کمک پایگاه گنبد سلطانیه و شورای راهبردی این آمادگی و توانایی وجود دارد که بتوانیم نمونه‌هایی از این آجر را تولید کنیم و بخشی از آجرهای آسیب دیده را جایگزین کنیم. تعداد این آجرها بسیار اندک است حتا می‌توان گفت به ۲۰ آجر هم نمی‌رسد.
او یادآور شد: ۲۰ درصد از بندکشی‌های جبهه غربی باز شده‌اند که ما باید آن را اصلاح کنیم. زیرساخت‌ها آماده شده و اگر اعتبارات تخصیص یابد این کارها طی سال ۹۹ انجام خواهد شد. نباید فراموش کرد که این پروسه زمان‌بر است و نیاز است تا داربست، حداقل برای دو سال به دور گنبد قابوس باقی بماند. این در حالی است که در گذشته داربست‌ها نهایتا ۶ ماه باقی می‌ماند و مجبور می‌شدیم داربست‌ها را باز کنیم. اما اکنون مبلغی در حدود ۱۰۰ میلیون تومان برای دستمزد جهت برپا کردن داربست‌ها و فنس‌های حفاظتی هزینه شده است و امیدوار هستیم بتوانیم کارهای مرمتی را حداقل طی دوسال محقق کنیم تا بتوانیم به صورت بنیادی مشکلات برج را حل کنیم. برخی از آجرها باید تولید و تست، سپس روی بنا نصب شود.
به گفته نورتقانی به‌طور میانگین حدود ۵۰۰ میلیون تومان برای انجام اصلاح بندکشی‌ها و تعویض آجرها بودجه در نظر گرفته شده.
هر چند در حال حاضر داربست به دور برج قابوس کشیده شده اما به گفته مدیر پایگاه جهانی برج قابوس امکان بازدید از این میراث جهانی وجود دارد و بخش کارگاه مرمت از بخش بازدید جدا شده و امکان بازدید از داخل بنا فراهم است.
نگرانی از جنس مرمت
نورتقانی با تاکید بر آنکه تمام این کارها تحت نظر شورای راهبردی و مدیرکل امور پایگاه‌های کشور پیش خواهد رفت در پاسخ به این سوال که با توجه به مشکلاتی که در مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان شاهد بودیم این نگرانی وجود دارد که تعویض آجرهای گنبد برج قابوس نیز مشکل‌ساز شود و چالش‌هایی را به وجود آورد، گفت: تمام پروسه انجام این کار زیر نظر متخصصین انجام خواهد شد. هرچند نگرانی‌های موجود درست است، چراکه مرمت کار بسیار حساسی است، اما نکته‌ای که وجود دارد آن است که شرایط گنبد قابوس با شرایط گنبد مسجد شیخ لطف الله متفاوت است چراکه نه تنها جنس مصالح متفاوت است و در گنبد قابوس با آجر سر و کار داریم بلکه قبل از آنکه اقدامی انجام دهیم تمام امور را به صورت پایلوت بررسی خواهیم کرد و بعد به سراغ کار عملی می‌رویم. متخصصین بسیار خوبی در این زمینه داریم و با نظارت آنها کار پیش خواهد رفت.
او ادامه داد: به غیر از گنبد رکن، در پای بنا در بخش جبهه غربی همیشه شاهد خط نفوذ رطوبت بودیم. قرار است در آن بخش نیز بندکشی‌های آسیب دیده اصلاح شود. هرچند در این بخش تعداد محدودی از آجرها وجود دارد که آسیب دیده باشد، می‌توان گفت به لحاظ آجرهای آسیب‌دیده در بخش پایینی بنا مشکل چندانی نداریم و فقط بندها اصلاح خواهند شد. در کنار تمام این کارها برنامه اجرایی ربات را خواهیم داشت که به محض تخصیص اعتبارات محقق می‌شود.
استفاده از نانو در مرمت
مدیر پایگاه جهانی برج قابوس در خصوص استفاده از تکنولوژی‌های جدید مانند نانو در این مجموعه میراث جهانی گفت: مشکلی برای استفاده از مواد نوین را نداریم. لازمه استفاده از این مواد آن است که شورای راهبردی اجازه‌های لازم را به ما بدهد. در حال حاضر یک تیم دانشگاهی روی استفاده از مواد نوین در مرمت بنا تحقیق می‌کنند و به برخی از نتایج دست یافته‌اند و آزمایش‌هایی روی برخی از آجرهای جرجان در حال انجام است. اگر به نتیجه مثبت برسد این تحقیقات در شورای راهبردی به شور گذاشته می‌شود و تنها در صورت موافقت این شورا کار انجام می‌شود در غیر این صورت به سراغ مواد نانو نخواهیم رفت. استفاده از مواد نوین در مرمت فعلاً در مرحله مطالعه قرار دارد.
او با اشاره به اینکه در حال حاضر محوطه‌سازی در مجموعه برج قابوس در حال انجام است، گفت: فاز سوم محوطه‌سازی آماده برگزاری مناقصه است. البته کاوش‌های باستان‌شناسی در شهر جرجان ممکن است با ارائه مجوز ازسوی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در آینده انجام شود. درصدد آن هستیم بتوانیم کارگاه‌هایی که در گذشته در شهر جرجان کاوش شده‌اند را مسقف و تبدیل به سایت موزه کنیم.
