در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد؛
کشف شواهدی از شکل‌گیری خانواده به معنای امروزی در عصر نوسنگی/ هاونگ‌هایی که برای خرد کردن گچ استفاده می‌شدند نه آرد کردن غلات
سرپرست کاوش محوطه چغاگلان از نتایج کشفیات این فصل از کاوش خبر داد و گفت: باتوجه به پلان معماری بدست آمده می‌توان گفت، شواهدی از شکل‌گیری خانواده به معنای امروزی خود در عصر نوسنگی بدست آمده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، چندی پیش خبر کشف قدیمی‌ترین کوره گچ‌پزی در محوطه باستانی چغاگُلان که در شهرستان مهران از توابع استان ایلام قرار دارد، منتشر شد. اما چرا یافته‌های این فصل از کاوش در چغاگلان که بیشترین توالی استقراری مربوط به شروع دوره نوسنگی را در ایران و شرق را داراست از اهمیت بالایی برخوردار است و نتایج این کاوش چه نکاتی از تاریخ گذشتگان را پیش روی ما می‌گذارد؟
حجت دارابی (سرپرست کاوش و دانشیار باستان‌شناسی دانشگاه رازی کرمانشاه) در این فصل از کاوش موفق شدیم بخش‌هایی از سازه‌هایی را بدست آوریم که از خشت و چینه درست شده‌اند و دیوارها، فضاهایی زاویه‌دار هستند و به نوعی می‌توان گفت نخستین فضاهایی هستند که بشر توانسته به صورت زاویه دار دربیاورد.
او در توضیح چرایی زاویه دار بودن این فضاها گفت: احتمالا انسان قبل از آنکه پلن معماری را به صورت زاویه دار درست کند، به صورت دایره‌ای می‌چید چراکه در محوطه‌هایی که در غرب آسیا کاوش شده‌اند نمونه‌های اینچنینی بدست آمده که دیوارهای اتاق‌ها مدور بود اما از آنجایی که در ایران کاوش‌های کمی در این محوطه‌ها صورت گرفته، نمونه‌های اینچنینی نداشتیم از این رو به نظر می‌آید به دلیل تغییراتی که در این عصر در ساختار خانواده شاهد هستیم و مسائل اجتماعی درحال تغییر هستند، پلن معماری خانه‌ها نیز تغییراتی را شاهد است.
دارابی خاطرنشان کرد: به نطر می‌رسد در این دوره، خانواده از یک جمع هسته‌ای به خانواده‌ای گسترده تبدیل می‌شود به این ترتیب که وقتی یکی از اعضای خانواده ازدواج می‌کند در کنار سایر اعضای خانواده، اتاقی می‌سازد و به زندگی در کنار خانواده خود ادامه می‌دهد. از این رو به نظر می‌رسد که اینگونه است که پلن معماری زاویه دار می‌شود و تغییر می‌کند. اینگونه به نظر می‌رسد که در آن دوره اعضای خانواده از عمه و عمو و… درکنار هم زندگی می‌کردند و در همین دوره نوسنگی و با تغییراتی که در معماری بوجود می‌آید کم کم شاهد شکل گیری خانواده به معنای امروزی خود هستیم و همچنین شاهد شکل گیری قبایل هستیم. آنچه که در محوطه‌های نوسنگی شاهد هستیم، قبایلی هستند که در محوطه‌های مختلف شکل گرفته‌اند و یکی از نمونه‌های شگفت‌انگیز آن در محوطه چغاگلان است.
سرپرست کاوش محوطه چغاگلان ادامه داد: تاکنون موفق شده‌ایم سه فضای اتاق مانند در کنار هم و دو فضای دیگر در بیرون از این فضا پیدا کنیم. وقتی انسان از فضاهای اینچنینی که از گل و خشت درست شده‌اند استفاده می‌کند، بعد از مدتی نیازمند مرمت می‌شوند و باید کف و دیوارها را مرمت کنند. اکنون موفق شدیم چندین کف‌سازی در این فضاها پیدا کنیم که همه آن‌ها کاوش و لایه نگاری شده‌اند. در بخشی از این کف‌ها و در لایه‌های پایین‌تر که به حدود ۱۰ هزار سال پیش باز می‌گردد موفق شدیم بخش صنعتی را بدست آوریم.
او تاکید کرد: وقتی از دوره نوسنگی صحبت می‌شود یعنی انسان در دوره‌ای به سر می‌برد که مراحل اولیه شکل‌گیری روستاها، ساخت خانه‌ها و… را پیش می‌برد و هنوز به تکنولوژی ساخت سفال دست پیدا نکرده. به تازگی گونه‌هایی از غلات و حبوبات را اهلی کرده و در برخی موارد کشت می‌کند و حتا برخی گونه‌های حیوانی از جمله بز را رام کرده و پرورش می‌دهد.
دارابی ادامه داد: در لایه‌ای که کوره گچ پزی بدست آمد نشانه‌هایی از لایه‌های سوخته خاک نیز بدست آمد. حجم قابل توجهی از قطعات گچ نیز بدست آمد و در ادامه کاوش‌ها موفق شدیم به لایه‌ای برسیم که کف گچی بی‌نظیری را نمایان کرد که گچ در کوره‌ها حرارت داده شده و بعد با ذرات ریز شن مخلوط شده که بسیار سفت و محکم شده و حتا با کلنگ نیز کنده نمی‌شود و برای‌اندود کف اتاق‌ها و دیوارها استفاده شده است. حتا روی این دیوار گچی با گل اخرا رنگ‌آمیزی کرده‌اند. احتمال می‌دهیم این مکان‌هایی که به اینصورت فاخر ساخته شده‌اند، یک مکان آیینی باشد. اما از آنجایی که کاوش ما در این فصل محدود است، اطلاعات بیشتری بدست نیاوردیم و نیازمند ادامه کاوش و مطالعات هستیم.
سرپرست کاوش محوطه چغاگلان خاطرنشان کرد: در هیچ جای دنیا کوره گچ پزی را نداریم این درحالی است که بقایایی از گچ پخته شده بدست آمده اما کوره گچ پزی بدست نیامده است. ما در چغاگلان موفق شدیم کوره گچ‌پزی را بدست آوریم. قطر آن ۱ و نیم متر است که دیوارهای دارد که معمولا ارتفاع ۱ متری دارد. در زیر نیز چاله‌ای برای قرار دادن سوخت دارد. اطراف این کوره، سنگ‌های گچ گذاشته می‌شود. از آنجایی که این محوطه در دل یک سازند زمین‌شناسی به نام گچساران قرار دارد از این رو موادی مانند سنگ گچ در این منطقه بسیار زیاد است. تا قبل از این کشفیات فکر نمی‌کردیم جوامع دوره نوسنگی تا این اندازه به لحاظ تکنولوژی پیشرفته بوده باشند که بتوانند کوره گچ پزی را برای درست کردن گچ برای‌اندود درست کنند.
به گفته این باستان‌شناس، بیشترین کاربری گچ‌های پخته شده برای‌اندود کردن بنا استفاده می‌شد اما برای ساخت ظروف گچی نیز مورد استفاده بود. درحال حاضر بخش‌هایی از این ظروف بدست آمده که همانند ظروف سفالی درست شده‌اند. این نشان می‌دهد که قبل از آنکه انسان به تکنولوژی سفال دست یابد، تجارب اولیه خود را مدیون استفاده از ظروف گچی است به این معنا که گچ را حرارت داده و توانسته به آن ماده چسباننده اضافه کند و به آن شکل دهد. مردمان این منطقه نیز با توجه به آنکه مواد و مصالح اولیه بوم‌آور بود توانسته به شناخت از این ظرفیت دست پیدا کند و از آن استفاده کند.
دارابی درخصوص ادوات سنگی بدست آمده در کاوش‌های چغاگلان نیز گفت: تا قبل از یافته‌های این کاوش، بیشتر باستان‌شناسان معتقد بودند ادوات سنگی که به دسته هاونگ شناخته می‌شوند، بیشتر برای آماده کردن گیاهان و آسیاب کردن آن‌ها استفاده می‌شد اما در این فصل از کاوش متوجه شدیم بخش اعظمی از این هاونگ‌ها برای خرد کردن و پودر کردن گچ استفاده می‌شد چراکه توانستیم سنگ هاونگ‌هایی در فضاهای معماری بدست آودیم به درون آن‌ها گچ بود. این نشان می‌دهد که گچ بعد از حرارت دیدن در کوره که به حرارت ۱۵۰ تا ۲۰۰ درجه میرسید و آماده استفاده می‌شد باید پودر می‌شد. بعد از پودر کردن گچ با قاطی کردن با آب و سنگ ریزه و… برای دیوار و کف اتاق‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت.
او تصریح کرد: بسیاری از ادوات سنگی بدست آمده در این محوطه، شامل هاونگ، دسته هاونگ، ظروف سنگی و… می‌شود. تعداد اشیاء نسبتا زیاد است و شاید روزانه حدود ۲۰ شی‌ء بدست می‌آید. امیدواریم فصول کاوش ادامه یابد و این محوطه تبدیل به سایت موزه شود تا عموم جامعه بتوانند از نخستین خانه‌هایی که شکل گرفته دیدن کنند.
سرپرست کاوش محوطه چغاگلان درخصوص دفن مردگان در کف خانه‌های دوره نوسنگی گفت: در آن دوره نیز بیشتر تدفین‌ها در زیر اتاق‌های خانه‌ها انجام می‌گرفت ما تا این لحظه تدفین بدست نیاورده‌ایم.
