ایلنا گزارش می‌دهد؛
تپه حصار دامغان با قدمت هفت هزارساله محل تردد گوسفندان، موتورها و قطارها/ گسترش زمین‌های کشاورزی روی کاخ ساسانی
۷۵ میلیارد برای تغییر مسیر ریل راه‌آهن و نجات تپه حصار/ زیرسازی با حضور مردم به صورت رایگان قابل انجام است
تپه حصار دامغان با قدمت هفت هزارساله محل تردد گوسفندان، موتورها و قطارها شده و گسترش زمین‌های کشاورزی روی کاخ ساسانی همچنان ادامه دارد. این درحالی است که مطالعات مصوب صورت گرفته و با هزینه‌ای بالغ بر ۷۵ میلیارد می‌توان مسیر ریل را تغییر داد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، ایران بهشت باستان‌شناسان است و دلیل آن هم تعدد محوطه‌های تاریخی و باستانی است که در این جغرافیا وجود دارد. شاید از همین جهت است که وجود این تپه‌های باستانی برایمان تبدیل به امری عادی شده چنانکه دیگر در حوزه حفاظت و حراست از آنها توجه لازم را نداریم.
تپه‌حصار دامغان یکی از همان صدها محوطه باستانی است که با وجود هفت هزار سال قدمت مورد بی‌توجهی و بی‌مهری مسئولان قرار گرفته. این تپه باستانی در جنوب شهر دامغان در روستای حیدرآباد و در استان سمنان قرار دارد. قدمت تمدن پیش از تاریخ این تپه از هزاره‌ی چهارم تا هزاره‌ی اول پیش از میلاد می‌رسد. در تپه‌حصار سه طبقه‌ی متمایز مربوط به دوران پیش از تاریخ تشخیص داده شده که هر کدام از این سه طبقه نیز به تقسیمات کوچک‌تری طبقه‌بندی شده‌اند.
با وجود آنکه طی کاوش‌های باستان‌شناسی از محوطه حصار اشیا و یافته‌های متنوعی به دست آمده؛ از سفال‌های منقوش نخودی با نقش‌هایی همچون حیوانات شاخ‌دار و سفال‌های پایه‌دار خاکستری با طرح‌های داغدار، کنده، افزوده و برجسته و ظروف با پایه‌های دکمه‌ای، ساقه‌ای، کوزه‌های لوله‌دار، کاسه‌های لوله‌دار، فنجان‌ها، آبخوری‌ها گرفته تا اشیای فلزی متنوع و متعددی مانند: دست‌بندها، حلقه‌ها و سنجاق‌ها و حتا مهرهایی که از جنس گل پخته، سنگ سماق و قیر طبیعی‌اند و دارای طرح‌هایی چون: صلیب، صلیب پر شده، دوایرمتحدالمرکز، خطوط و دوایر، خطوط موج‌دار، طرح خورشید، انسان، حیوان و… است و مجمسه‌هایی از گاو و گوسفند و ظروف غذا و غلات و اشیاء فرهنگی متعدد که همراه مردگان به خاک سپرده شده بود، بدست آمد اما هیچ موزه‌ای در کنار این تپه باستانی وجود ندارد که این اشیاء را به نمایش بگذارد. اما تا دلتان بخواهد تکه‌های سفال‌های تاریخی و باستانی در جای جای محوطه ریخته شده که زیر پایتان خرد می‌شود چراکه سفال یکی از کم‌ارزش‌ترین اشیائی محسوب می‌شود که در محوطه‌های باستانی بدست می‌آید و وفور وجود آن نیز مزید بر علت‌عدم توجه به آن است.
البته این تنها مشکل تپه حصار دامغان نیست چراکه نه تنها این محوطه یک موزه درخور ندارد بلکه تابلوی معرفی آن نیز فرسوده شده و نوشته‌های روی آن بر اثر آفتاب و باد باران و کم توجهی مسئولان کمرنگ و ناخوانا شده است. درواقع در بدو ورود به محوطه تپه حصار دامغان با وضعیت نابسامانی روبه رو می‌شویم که به نوعی می‌تواند گواه مثال معروف «رنگ رخساره خبر می‌دهد از سر درون» باشد. در این مجموعه با وجود آنکه کانکس‌هایی به عنوان اتاقک نگهبانی در نظر گرفته شده اما شرایط نامناسبی دارند و چند سالی است که مورد استفاده قرار نگرفته و حفاظت دائم و ثابتی از تپه هفت هزارساله وجود ندارد.
حتا با ورود به محوطه نه تنها کانکس‌های رها شده در ذوق بازدید کننده می‌زنند بلکه ساختمانی که به منظور تبدیل شدن به سایت پژوهشی در گوشه سمت چپ محوطه ساخته شده نیز ساز ناکوک دیگری است که منظر بصری تپه را آزاددهنده می‌کند. این ساختمان از سال ۱۳۹۶ تاکنون خالی باقی مانده و با وجود صرف چندین میلیارد هزینه درحال تخریب است و حتا سرویس بهداشتی هم ندارد. اگر این مجموعه فعال شود نه تنها حفاظت دائم برای تپه حصار رقم می‌خورد بلکه می‌تواند پژوهشگران را به این محوطه بکشاند و کارهای خوبی رقم بخورد. درواقع به دلیل نبود مرکزی برای راهنمایی و حفاظت، اگر تور یا گردشگران بدون هماهنگی به بازدید تپه حصار بروند کسی نیست که راهنمایی‌شان کند و توضیحات ارائه دهد.
یکی از فعالان میراث‌فرهنگی دامغان با اشاره به آنکه اگر مدتی در محوطه باستانی تپه حصار بمانیم و از بخش‌های آن دیدن کنیم می‌توانیم شاهد صحنه‌های عجیبی مانند عبور گله‌های گوسفند و موتورسواران و… از روی این تپه باستانی باشیم، گفت: معمولا صبح‌ها و بیشتر هنگام غروب آفتاب شاهد عبور گله‌های گوسفند از این محوطه هستیم و حتا این تردد به اندازه‌ای‌ست که رد پای آنها در جای جای تپه دیده می‌شود. چراکه هیچ حفاظت ثابت، فنس، حصار و… در اطراف تپه وجود ندارد گله‌ها برای چرا از وسط تپه حصار رد می‌شوند.
او ادامه داد: علاوه بر عبور گله گوسفندان هر لحظه شاهد عبور موتورسواران محلی نیز هستیم که آسیب‌های زیادی به تپه وارد کرده‌اند و حتا بخش‌هایی از تپه را از بین برده‌اند. از آن جمله می‌توان به بخش‌هایی از استخوان‌هایی اشاره کرد که تا چند سال پیش می‌توانستیم آنها را ببینیم اما اکنون دیگر اثری از آن وجود ندارد چراکه زیر چرخ‌های موتورها از بین رفته‌اند.
این فعال میراث‌فرهنگی تاکید کرد: زمین‌های کشاورزی که روی تپه حصار دامغان در حال گسترش هستند از دیگر عوامل تخریب این محوطه باستانی هستند. این کشت و کارها دقیقا روی تپه حصار و حتا بخش‌هایی از کاخ ساسانی انجام می‌شود. حتا گاها این کشت و کارها روی عرصه محوطه نیز گسترش یافته‌اند.
با وجود آنکه این مجموعه تاریخی یکی از نخستین محوطه‌هایی است که در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده و تاریخ ثبت آن نیز ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ است اما عوامل متعددی سبب شده تا این اثر را نتوانیم در فهرست میراث جهانی به ثبت برسانیم و یکی از مهم‌ترین این عوامل، گذر مسیر ریل راه‌آهن تهران به مشهد از قسمتی از محوطه‌ی این اثر تاریخی است چنانکه تپه باستانی توسط این ریل آهن به دو تکه تقسیم شده.
این فعال میراث‌فرهنگی دامغان درخصوص عبور ریل راه‌آهن و قطار از وسط تپه حصار گفت: نخستین ریل راه‌آهن حدود ۹۰ سال پیش بر روی تپه حصار کشیده شد و ریل دوم نیز سال ۱۳۷۴ کشیده شد و متاسفانه یکی از آسیب‌های جدی محوطه تپه حصار به شمار می‌رود. با این وجود پیگیری‌هایی برای تغییر مسیر راه‌آهن انجام شد و مذاکرات گسترده‌ای با شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران انجام گرفت و با وجود مقاومت‌هایی که در گذشته وجود داشت، درحال حاضر شاهد شکل‌گیری همکاری‌هایی از سوی راه‌آهن هستیم. مسئولان شهرستان در این خصوص پیگیری‌های خوبی انجام دادند و در نهایت کار مطالعاتی موضوع جابه جایی ریل راه آهن در سفر قبلی رییس جمهوری به استان سمنان مصوب شد. بعد از تصویب این طرح مطالعاتی، اداره کل میراث‌فرهنگی قراردادی با مرکز تحقیقات راه و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی منعقد کرد که منجر به انجام کار تحقیقاتی ارزشمندی برای این محوطه شد.
او با اشاره به آنکه بر اساس این طرح پژوهشی، دو موضوع بررسی شد، گفت: اینکه عبور قطار از تپه حصار آسیب وارد می‌کند یا خیر نخستین بخش این پژوهش بود که با لرزه نگاری و… به این نتیجه رسیدند که علاوه بر خسارت وارده، این آسیب همچنان ادامه دارد چراکه روزانه حدود ۸۰ قطار از این مسیر عبور می‌کند. نکته دوم بحث جابه‌جایی ریل بود. در این بخش ۸ مسیر بررسی شد. سه مسیر اولیه طولانی بود، سه مسیر حذف ودر نهایت دو مسیر مورد توجه قرار گرفت. یکی از این مسیرها درواقع همان جاده شنی است که منتها الیه حریم تپه حصار قرار دارد. این جاده شنی از ایستگاه راه‌آهن خارج می‌شود و بعد از دو کیلیومتر مجدد به زیر پل می‌رود. این جاده شنی به لحاظ تملک مشکل چندانی ندارد و همچنین کوتاه‌ترین مسیر برای تغییر مسیر ریل آهن است. برآور هزینه اجرای این طرح نیز حدود ۷۵ میلیارد تومان است. همچنین مجموعه‌های مردمی و شرکت‌های خصوصی آمادگی خود را برای انجام کارهای زیرسازی به صورت رایگان اعلام کرده‌اند و نیازی نیست که راه‌آهن هزینه کند.
این فعال میراث‌فرهنگی خاطرنشان کرد: نگرانی وجود داشت که عنوان می‌شد به دلیل وجود سه قوس در مسیر جدید، سرعت قطار کم خواهد شد که به زیر ۶۰ می‌رسد درحالی که تحقیقات انجام شده نشان داد، قطار با سرعت ۱۰۰ هم می‌تواند عبور کند و نگرانی‌ها رفع شد. همچنین شرایط فنی ایستگاه قطار دامغان که به تپه حصار چسبیده، اینگونه است که قطار با سرعتی بیشتر از ۸۰ نمی‌تواند عبور کند بنابراین الزاما باید سرعت قطار کم شود.
او با اشاره به آنکه اگر مسیر ریل راه‌آهن از وسط تپه حصار دامغان جابه‌جا شود، چند اتفاق مهم رخ خواهد داد، گفت: نخست آنکه سایت بعد از حدود ۹۰ سال از آسیب‌های دائمی که متوجه‌اش است نجات می‌یابد. دوم آنکه امنیتی برای گردشگران ایجاد می‌شود چراکه درحال حاضر گردشگر و بازدیدکننده که وارد سایت می‌شود به جهت آنکه قطار از وسط تپه عبور می‌کند همیشه نگرانی برخورد وجود دارد. باتوجه به آنک این ریل از وسط محوطه عبور کرده و به نوعی تپه را دو تکه کرده، امکان محصور کردن و دیوار یا فنس کشیدن دور تپه نیز وجود ندارد. اجرای طرح جابه‌جایی ریل آهن نیازمند همت وزارت میراث و گردشگری و مسئولان ذیربط و همچنین وزارت راه و شهرسازی است. همکاری‌های مردمی در این جابه‌جایی زیاد خواهد بود. زمین‌های اطراف کشاورزی است و ارزش ریالی چندانی ندارد و با هم‌اندیشی و همراهی قابل دسترس خواهد بود.
گزارش: معصومه دیودار
