در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد؛
یک سوم آجرهای گنبد رک برج قابوس نیازمند مداخله است/ بررسی دقیق بنا ۱۳ میلیارد بودجه نیاز دارد/ رکورد بازدیدکنندگان بعد از ثبت جهانی در سال ۱۴۰۱ خورد
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس با اشاره به آنکه یک سوم آجرهای گنبد رک برج قابوس نیازمند مداخله است، گفت: این مداخله به معنای جایگزین کردن ۱۵۰۰ آجر نیست بلکه به روش‌های مختلف انجام می‌شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، تیر ماه سال ۱۳۹۱ در سی و ششمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو بود که بنای تاریخی و ارزشمند گنبد قابوس به عنوان پانزدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید. این اثر تاریخی بلندترین برج آجری جهان لقب گرفته است یکی از بی‌نظیرترین یادمان‌های برجسته معماری ایران در دوره اسلامی است. این برج ۵۵ متری روی تپه‌ای به بلندی ۱۵ متر و در شمال شهر گنبد و در ۳ کیلومتری بازمانده شهر قدیم جرجان قرار دارد و با آجرهای ویژه دنباله‌دار کفشکی ساخته شده، یک پوسته رک دارد که بلندای گنبد مخروطی آن به ۱۸ متر می‌رسد.
عبدالمجید نورتقانی (مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس) با اشاره به آنکه محوطه‌سازی بر اساس اعتبارات تخصیص یافته امسال انجام شده است، گفت: هر سال بر اساس اعتباراتی که دریافت می‌کنیم بخشی از آجرفرش محوطه شرقی انجام می‌شود و امسال نیز به روال هر سال بخشی از این کار انجام شد. امیدواریم از سال آینده بتوانیم روی تجهیزات روشنایی و سایر تجهیزات محوطه متمرکز شویم.
او درخصوص وضعیت مرمت بنا نیز گفت: پس از مصوبات انجام شده طرح مرمت گنبد رک در انتظار تخصیص بودجه هستیم تا بتوانیم کار را آغاز کنیم. درحال حاضر نیز بر اساس بودجه‌هایی که تخصیص پیدا می‌کند این کار را انجام می‌دهیم اما این اعتبارات چندان معنادار نیستند تا بتوانیم کار اساسی را آغاز کنیم. برای مثال ۵۰۰ میلیون تومان اعتبار داشتیم که بر اساس آن بخشی از مرمت انجام شد اما در انتظار تخصیص اعتبارات بعدی هستیم.
نورتقانی ادامه داد: شورای تخصصی بر آن شد تا تعدادی از آجرهای گنبد رک را جایگزین کند. به این معنا که باید بر اساس طرح جامع گنبد رک، باید مشخصات فنی ملات و آجرها استخراج، آسیب‌شناسی و آسیب نگاری انجام و پشنهاد مرمت ارائه می‌شد. درحال حاضر این کارها انجام شده و نیازمند تخصیص بودجه برای آغاز کار هستیم.
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس با اشاره به آنکه تقریبا ۱۵۰۰ آجر آسیب دیده در گنبد رک شناسایی شده است، گفت: گنبد رک ۵ هزار آجر دارد و تقریبا می‌توان گفت یک سوم آجرها نیازمند مداخله هستند. این مداخله ممکن است به صورت‌های مختلف انجام شود. برای مثال ممکن است ملات زیر ریشه آجر آسیب دیده باشد و نیازمند جایگزین کردن باشد، یا آجر ممکن است آجر شکسته باشد و نیاز باشد با بست‌های فلزی آجر سالم به ریشه‌های داخل رج‌ها بست شود، یا حتا ممکن است کلا آجر قابل حفظ نباشد و نیاز باشد کامل جایگزین شود. باتوجه به آنکه تمام این آجرها دارای شناسنامه هستند، به طور دقیق مورد بررسی قرار می‌گیرند و تعداد آجرهایی که نیاز باشد به طور کامل تعویض و جایگزین شوند محدود است و شاید در حدود ۵۰ آجر نیازمند جایگزین شدن باشد.
او تصریح کرد: اینکه گفته می‌شود ۱۵۰۰ آجر از گنبد رک برج قابوس نیازمند مداخله است به این معنا نیست که باید هر ۱۵۰۰ آجر را جایگزین کنیم بلکه مداخلات به روش‌های مختلف صورت می‌گیرد که توضیح داده شد.
به گفته نورتقانی، برنامه ریزی شده است تا تعداد قابل توجهی آجر شاید در حدود هزار و حتا ۱۵۰۰ آجر تولید و پای بنا گذاشته شود و در معرض فرسایش قرار گیرد تا شرایط استفاده در گنبد رک را پیدا کند. چراکه نیاز است تا آجر ریشه دار پایش شده برای استفاده در مرمت‌های سال‌های آینده نیاز است و نمی‌توان آجر را امروز تولید کرد و فردا در بنا استفاده کرد. نیاز است تا آجرها خیس بخورند، گرم و سرد شوند و باران بخورند و به قولی تست‌های لازم را پس دهند و سپس در مرمت بنا مورد استفاده قرار گیرند.
او در پاسخ به این سوال که چه میزان اعتبار و بودجه برای اتمام مرمت گنبد رک نیاز است، گفت: صرفا طرح مرمت گنبد رک را مد نظر نداریم بلکه بررسی سلامت سازه نیز در نظر گرفته شده. اکنون با فرصت ایجاد شده از وجود داربست‌ها در اطراف بنا می‌توانیم استفاده کنیم و طرح مرمت جامع بنا را داشته باشیم. نباید فراموش کرد که بعد از سال ۱۳۹۸ و آبگرفتگی که در اطراف برج قابوس اتفاق افتاد اکنون نیازمند مطالعات طرح سلامت و بررسی دقیق بنا هستیم. برای این کار حدود ۱۳ میلیارد تومان درخواست بودجه داده‌ایم. تا پایان دولت کنونی باید این طرح انجام شود.
به گفته مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس، مذاکراتی برای دریافت بخشی از بودجه با شهرداری انجام شده. همچنین برای اعتبارات دریافتی در سال ۱۴۰۲ نیز قول‌هایی از سوی وزارتخانه میراث و گردشگری داده شده.
او درخصوص وضعیت دفع درختچه‌هایی که هر سال بر روی گنبد رک رشد می‌کنند نیز گفت: با توجه به آنکه هنوز طرح مرمتی اجرا نشده از این رو می‌توان گفت درخصوص دفع درختچه‌ها نیز کار خاصی انجام نشده و به روال هر سال به صورت دستی درصدد دفع آن‌ها برمی‌آییم. بعد از مرمت می‌توان گفت که رشد ریشه‌های بوته‌ها به حداقل خواهد رسید.
نورتقانی درخصوص وضعیت نم و روطوبت بنا و داغ آب‌هایی که روی بنا دیده می‌شود نیز گفت: درحال حاضر رطوبتی که در بنا وجود دارد ثابت است و اینکه آیا مشکلی ایجاد می‌کند یا خیر را نمی‌دانیم و علم به این مهم نیازمند اجرایی شدن طرح جامع سلامت سازه است. آنچه اکنون روی بنا دیده می‌شود داغ آب است و مشکل خاصی برای بنا ایجاد نمی‌کند. رطوبت در جرم بنا وجود دارد که باید مورد بررسی قرار گیرد. سلامت سازه یکی از چالش‌های ماست که علاوه بر موضوعات رطوبت، بحث زلزله و تنش‌هایی که می‌تواند ایجاد کند را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد.
او درخصوص وضعیت گردشگری برج قابوس نیز گفت: در سالی که پشت سر گذاشتیم بیشترین بازدیدکننده را بعد از ثبت جهانی داشتیم و میزان فروش بلیت در سال ۱۴۰۱ بیش از ۱۰۰ هزار نفر بود. درحال حاضر نیز میزبان گردشگران هستیم و میزان بازدید در سال ۱۴۰۲ نیز خوب بوده.
