از «تشنگی لب فرات» تا «شهادت مسیحِ عاشورا» روی بوم عاشقان حسین (ع)+آثار
طی چهل و چند سال گذشته نقاشان متعددی توجه خود را به واقعه کربلا و روزهای پرالتهاب و تراژیک «تاسوعا» و «عاشورا» معطوف داشته‌اند. در گزارش پیش رو تلاش شده علاوه بر آثار مطرح، نقاشی‌های زیبا اما کمتر دیده شده هنرمندان نسل‌های مختلف نیز مورد توجه قرار گیرد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، هنرها همواره بعدی تزیینی نداشته و ندارند. هر کدام از رشته‌های هنری به نوبه خود پتانسیل پرداختن به مسائل مختلفی را دارند که رویدادهای معاصر اجتماعی در زمان حیات هنرمند، بخش مهم اما کوچک آن است. تاریخ یکی از فصل‌های مهمی است که به طور کم و بیش در همه هنرها جایگاهی ویژه داشته است. «موسیقی»، «سینما»، «تئاتر» و «هنرهای تجسمی» جملگی از وقایع تاریخی (چه در قالب هنر کلاسیک و چه در چهارچوب‌ها و بر اساس تعاریف مدرن) بهره برده‌اند. به جز اتفاقات حماسی، ملی و رشادت‌های وطن‌دوستانه، مذهب و آیین‌های مبتنی بر گذشته‌های دور هم، بخش مهمی از تاریخ هر کشور محسوب می‌شود. آثار هنری بسیاری را می‌توان نام برد که بر اساس آیین‌ها و مناسک و البته اتفاقات تاریخی مذهبی توسط هنرمندان گذشته و حال خلق شده‌اند و ماندگار شده‌اند. با گشودن تقویم با مناسبت‌های تاریخی متعددی مواجه خواهیم شد که اعیاد، زادروزها و درگذشت ائمه و معصومان (ع) بخش مهمی از آنها را دربرمی‌گیرد. در میان تمام این اتفاقات تاریخی، ماه محرم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. محرم مملو از اتفاقاتی تراژدیک و دراماتیک است که از فداکاری‌ها و شجاعت‌ها حکایت دارد که طی ده روز رخ می‌دهد. این واقعه عظیم تاریخی در روزهای «تاسوعا» و «عاشورا» با شهادت امام سوم شیعیان (ع) و هفتاد و دو تن از یاران وفادارش به اوج می‌رسد. این مقطع از تاریخ همواره مورد توجه هنرمندان ایرانی اعم از فیلمسازان، شعرا، نویسندگان، نقاشان و موزیسین‌ها بوده است.
بعد تصویری و دراماتیک کربلا مهمترین مولفه برای نقاشان
بعد تصویری ماجرا و جز به جز عاشورا همواره برای نقاشان، طراحان، گرافیست‌ها و تصویرگران ایرانی جذابیت داشته است. همین موضوع دلیلی برای خلق آثار ماندگاری است که در قالب نقاشی‌هایی در سبک‌ها و ابعاد مختلف خلق شده‌اند. نه همه این آثار که برخی از آنها به دلیل ویژگی‌هایی که دارند، نزد عامه مردم و هنردوستان ماندگار شده‌اند. این ماندگاری نیز تا به آنجاست که مخاطبان؛ برخی از صحنه‌های تاریخی را با تصویر خیال‌انگیز نقاشان به ذهن می‌آورند. مثلا نمی‌توان از عصر عاشورا گفت و تابلوی معروف و زیبای محمود فرشچیان را نزدیک‌ترین تصویر و پلان از این مقطع ندانست.
حال پس از چند دهه نقاشان معاصری را می‌توان نام برد که «تاسوعا» و «عاشورا» را بر اساس داشته‌ها و روایات و البته خلاقیت، درایت و تبحر خویش تصویر کرده‌اند. تعداد این آثار آنقدر زیاد است که می‌توان به واسطه آنها بزرگترین نمایشگاه نقاشی عاشورایی کل تاریخ ایران و جهان اسلام را برگزار کرد. قطعا پرداختن به اسامی و آثار همه این هنرمندان در قالب یک گزارش امکان‌پذیر نیست. لذا طی این گزارش آثار منتخبی از نقاشان نسل‌های مختلف ارائه می‌شود.
محمود فرشچیان، حبیب‌الله صادقی، کاظم چلیپا، پرویز اقبالی، علی بحرینی و عبدالحمید قدیریان برخی از هنرمندان گذشته و امروزند که واقعه کربلا را روی بوم با نقوش خیال‌انگیز و زیبا تصویر کرده‌اند. اهمیت برخی از این آثار تا به آنجاست که مخاطب عام هم آنها را در ذهن دارد.
محمود فرشچیان/ خالق آثار ماندگار
یکی از آثار ماندگار و زیبا با موضوع کربلا اثر «عصر عاشورا» است که با دستان محمود فرشچیان نقاش و مینیاتوریست خلق شده است.
محمود فرشچیان زاده ۴ بهمن ۱۳۰۸ اهل اصفهان است. او در کودکی برای یادگیری نقاشی به کارگاه استاد حاج «میرزاآقا امامی» و در ادامه به هنرستان هنرهای زیبای اصفهان رفت و از محضر استاد عیسی بهادری بهره برد. او کمی بعد به اروپا سفر کرد و پس از بازگشت به ایران به اداره کل هنرهای زیبای تهران رفت و سپس مدیر اداره هنرهای ملی و استادی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد. محمود فرشچیان از نوجوانی تاکنون تمام سالهای عمرش را به هنر و نقاشی پرداخته و حاصل تلاشش تابلوهای متنوع و بی‌بدیلی است که هر کدام داستان و روایتی دارند. از مهمترین عناوین کسب شده توسط محمود فرشچیان در داخل و خارج کشور، می‌توان به افتخار جهادگر عرصه فرهنگ و هنر، نشان درجه یک هنر، تندیس طلایی اسکار ایتالیا و مدال طلای جشنواره بین المللی هنر اشاره کرد.
«عصر عاشورا» دارای شهرت جهانی است و اغلب مردم فرشچیان را با این اثر می شناسند
توضیحاتی درباره تابلوی «عصر عاشورا»؛ فرشچیان تابلوی «عصر عاشورا» را در محرم و عاشورای سال ۱۳۵۵ خلق کرده است. موضوع این اثر بازگشت مرکب بی‌سوار حسین بن علی به سوی خیمه‌ها در عصر عاشورا است.
او خود درباره این اثر چنین گفته است: «سه سال پیش از انقلاب، روز عاشورا، مادرم گفت: برو روضه گوش کن تا چند کلام حرف حساب بشنوی. گفتم: من حالا کاری دارم بعد خواهم رفت. رفتم اتاق، اما خودم ناراحت شدم. حال عجیبی به من دست داد، قلم را برداشتم و تابلوی «عصر عاشورا» را شروع کردم. قلم را که برداشتم همین تابلو شد که الان هست، بدون هیچ تغییری. الان که بعد از سی سال به این تابلو نگاه می‌کنم، می‌بینم اگر می‌خواستم این کار را امروز بکشم، باز هم همین تابلو به وجود می‌آمد.»
گفتنی است این اثر در سال ۱۳۶۹ به موزه آستان قدس رضوی اهدا شد. البته باید گفت این نقاش و نگارگر آثار متعددی با موضوعات مذهبی و قرآنی خلق کرده که «عصر عاشورا» یکی از آن‌هاست. «پرچمدار حق» با موضوع قمر بین هاشم (ع) و «هدیه عشق» درباره حضرت علی اصغر در کربلا دو اثر دیگر از فرشچیان هستند.
عبدالحمید قدیریان/ نقاشی با دغدغه‌های ملی مذهبی
عبدالحمید قدیریان یکی دیگر از هنرمندانی است که طی سالهای فعالیتش همواره به مناسبات مذهبی و آیینی توجه داشته است. او زاده سال ۱۳۳۹ و تهران است و به سال ۱۳۵۷ برای تحصیل در رشته نقاشی به دانشگاه هنرهای زیبای تهران رفت و لیسانس دریافت کرد. او در ادامه به دریافت مدرک فوق لیسانس در رشته نقاشی نائل شد.
قدیریان در نهایت سال ۱۳۸۹ موفق به کسب گواهی درجه یک هنری (دکتری) در رشته طراحی صحنه و لباس از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شد. ظرایف معارف قرآنی هم موضوع دیگری است که عبدالحمید قدیریان در آثارش به آن توجه دارد.
«آخرین کلام» یک اثر عاشورایی از عبدالحمید قدیریان/ از مجموعه «آسمان حسین»/ سال ۱۳۹۸
«انتخاب حر» از مجموعه «آسمان حسین»/ اثر عبدالحمید قدیریان/ تکنیک رنگ روغن
عبدالحمید قدیریان از سال ۱۳۶۰ به عنوان نقاش فعالیت حرفه‌ای خود را در حوزه هنری آغاز کرد. او علاوه بر نقاشی در بخش‌های مختلف سینما فعالیت داشته است. قدیریان سال شصت و پنج طی همکاری با شهریار بحرانی به عنوان گریمور پا به عرصه سینما گذاشت. قدیریان در سال ۱۳۶۶ با فیلم سینمایی هراس در عرصه‌ی طراحی صحنه و لباس مشغول به کارشد که آثار متعددی را تا به امروز طراحی نموده است.
«در محضر» اثری دیگر از قدیریان/ این اثر قمربنی هاشم را در رود فرات نشان می‌دهد/ از مجموع آسمان حسین (ع)
عبدالحمید قدیریان در طول فعالیت‌های خود موفق به اخذ جوایز متعددی از جشنواره‌های مختلف نائل شده و سمت‌های مدیریتی هم داشته است.
حبیب‌الله صادقی/ رکورددار آثار عاشورایی
زنده‌یاد حبیب‌الله صادقی که مردادماه سال ۱۴۰۱ چهره در نقاب خاک کشید از جمله نقاشانی است حیات هنری خود را صرف خلق آثار مذهبی کرده است. در میان آثار این نقاش بیشترین آثار متعلق به واقعه کربلاست. او در زمان حیات نذر کرده بود هر سال در شب شام غریبان یک اثر برای امام حسین (ع) بکشد؛ که طی سالیان به وعده خود عمل کرده بود.
«فرات تشنه می‌ماند» یک اثر عاشورایی از زنده‌یاد حبیب‌الله صادقی
حبیب‌الله صادقی متولد سال سی وشش و اهل تهران بود. او در سال ۱۳۶۴ نخستین کلاس طراحی خود را در دانشکده هنرهای زیبا برگزار کرد. صادقی در دانشگاه‌های مختلفی همچون دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه الزهرا و واحد هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز به آموزش و مدیریت پرداخت.
«عصر عاشورا» یک اثر دیگر از حبیب‌الله صادقی/ از مجموعه «محاصره»
«ظهر عاشورا» اثر حبیب‌الله صادقی
زنده‌یاد صادقی طی سالهای عمر خود علاوه بر فعالیت‌های هنری مسئولیت‌هایی داشته است. او در سالهای ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۸ مدیرکل هنرهای تجسمی و موزه هنرهای تهران بود. زنده‌یاد صادقی همچنین دبیری همایش علمی دوسالانه اول نقاشی جهان اسلام را در کارنامه دارد.
یک اثر عاشورایی دیگر از زنده‌یاد حبیب‌الله صادقی
پرویز اقبالی/ تصویرگری با چند اثر درباره کربلا
یکی از موضوعاتی که باید به آن توجه داشت این است که طی چند دهه گذشته فقط نقاشان به مقوله کربلا و وقایع نپرداخته‌اند. نگارگران، تصویرسازان و گرافیست‌ها نیز بیکار ننشسته‌اند و گاه آثاری درباره واقعه کربلا خلاق کرده‌اند.
پرویز اقبالی طراح و گرافیست یکی از همین هنرمندان است. او که متولد سال ۱۳۴۰ و اهل آبادان است. او طی سالهای فعالیتش برای بیش از پنجاه کتاب تصویری‌سازی کرده است. اقبالی تحصیلاتش را در آبادان آغاز کرده و سپس به هنرستان هنرهای تجسی رفته است. او در دوره خدمت سربازی مربی نقاشی کانون پرورش شد و پنج سال بعد به دفتر انتشارات کمک آموزشی آمد و ده سال با مجلات رشد همکاری کرد. همزمان، تحصیلاتش را نیز ادامه داد و در سالهای ۱۳۷۰ و ۱۳۷۵ به دریافت کارشناسی و کارشناسی ارشد گرافیک نائل شد.
اثر زیبای پرویز اقبالی با موضوع عاشورا
پرویز اقبالی در کنار فعالیت‌های هنری و همکاری با دیگر مجلات، به تدریس در دانشکده‌های هنر دانشگاه‌های تهران پرداخته و همچنان فعال است. او معاون پژوهشی دانشکده هنر دانشگاه شاهد است. تقدیرنامه پنجمین جشنواره کتاب کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، دیپلم افتخار ششمین جشنواره‌ی کتاب کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، تقدیرنامه هفتمین جشنواره کتاب کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، دیپلم افتخار دهمین جشنواره کتاب کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، برگزیده تصویرسازی متن از طرف کتابخانه ملی مونیخ در آلمان برخی از عناوین کسب شده توسط پرویز اقبالی است.
کاظم چلیپا/ یکی از اعضای تیم «نقاشان انقلاب»
کاظم چلیپا نیز یکی دیگر از هنرمندان دهه گذشته است که سال‌هاست روی نقاشی تمرکز دارد. او در سال ۱۳۳۶ در تهران به دنیا آمده و نقاشی را نزد پدرش حسن اسماعیل‌زاده آموخته است.
«حر» اثر کاظم چلیپا/ تکنیک رنگ روغن
کاظم چلیپا که فارغ‌التحصیل نقاشی از دانشکده هنرهای زیباست، ضمن برگزاری چندین نمایشگاه انفرادی، در نمایشگاه متعدد گروهی داخلی و خارجی زیادی حضور یافته است. باید گفت چلیپا یکی از هنرمندان نوگرایی است که همواره به مقوله کربلا و اتفاقات رخ داده برای امام حسین (ع) و خانواده و یارانش توجه داشته است. او در راستای چنین فعالیت‌هایی طی سالهای دفاع مقدس برنده جایزه دست خط زرین امام شده است.
کاظم چلیپا در کنار فعالیت‌های هنری در دانشگاه هم تدریس کرده است. باید گفت کاظم چلیپا مانند حبیب‌الله صادقی، ناصر پلنگی و حسین خسروجردی یکی از هنرمندانی است که او را نقاش انقلاب می‌نامند.
حسن روح الامین/ پرکارترین نقاش معاصر
حسن روح الامین یکی دیگر از نقاش معاصر و دهه شصتی است و سال ۱۳۶۴ به دنیا آمده است. او یکی از هفت نامزد چهره سال هنر انقلاب در سال ۱۳۹۶ است.
یکی از آثار متعدد حسن روح‌الامین با موضوع عاشورای حسینی
روح الامین از همان ابتدای فعالیت نقاشی را از به تصویر کشیدن وقایع تاریخی دینی آغاز کرده و چهره‌های شاخص و ائمه اطهار (ع) را هم به تصویر کشیده است. مخاطبان او را در ابتدا با آثار عاشورایی‌اش می‌شناختند و او به مرور آثار دیگری را ارائه کرد که ابعاد جدیدتری از مهارت و خلاقیت او را نمایان می‌کرد.
عنوان «عرش بر زمین افتاد» حسین (ع) در محاصره یزیدیان/ اثرحسن روح‌الامین/ این اثر در ابعاد سه در چهار متر و با تکنیک رنگ روغن روی بوم خلق شده و در موزه هنرهای معاصر نصب شده است
روح الامین در هنرستان هنرهای زیبای تهران تحصیل کرده و فارغ‌التحصیل دانشکده هنر دانشگاه شاهد است و پایان‌نامه‌اش حول موضوع عاشورای حسینی است. حسن روح الامین طی سالهای اخیر آثار مختلفی را بر اساس روایات تاریخی و احادیث قرآنی با موضوع امام حسین (ع) و دیگر ائمه خلق کرده است. تعدادی از آثار او به طور مرتب و بر اساس مناسبت‌های مختلف بر دیوارنگاره میدان ولیعصر (عج) نصب می‌شود.
محمدعلی نادری/ نقاشی از نسل امروز
محمدعلی نادری تصویرگر و نقاش، دهه هفتادی است و در سال ۱۳۷۱ در بوشهر به دنیا آمده است. او ضمن کسب عنوان در جشنواره‌ها و رویدادهای مختلف حضور در نمایشگاه‌های گروهی «باران»، رویداد سراسری بسیج و نمایشگاه گروهی مسابقات جهانی هنر مقاومت حضور یافته است. نادری همچنین نمایشگاه انفرادی «۱۷ فاتح» را در کارنامه دارد.
«والا علی‌اکبر» اثر محمدعلی نادری
آثار نادری با پایبندی به روایات معتبر تابلوهای زیبایی را از او رقم زنده‌اند که چند نمونه از آنها ارائه می‌شود. «مسیح عاشورا» را اثر مطرح محمدعلی نادری می‌دانند که با تکنیک رنگ روغن و در ابعاد ۱۰۰ ×۱۵۰خلق شده است. زمان خلق این نقاشی سال ۱۴۰۱ است.
صحنه‌ای از عاشورا و حسین‌ابن علی (ع) اثری دیگر از محمدعلی نادری
