نوسان قیمت مواد اولیه و "نخ"، بزرگترین چالش توبافی/ تنوع در طرح و استفاده از مواد طبیعی مشتریان خارجی را جذب کرد

به گزارش خبرنگار ایلنا، روستای خراشاد در سال ۱۳۹۶ به عنوان نخستین روستای هدف صنایع دستی کشور و روستای ملی توبافی از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری معرفی و ثبت شد.

پارچه بافی سنتی خراشاد (یا توبافی به زبان محلی)، یکی از مهمترین صنایع دستی استان خراسان جنوبی است به طوری‌که به عنوان یکی از محصولات صنایع دستی این استان، چندین نشان مرغوبیت صنایع دستی از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور را اخذ کرده است.

در خراشاد تقریبا تمامی بانوان به شغل بافندگی مشغول هستند حتی بانوان دانشجو یا شاغل که موقتا در بیرجند اقامت دارند در ایام تعطیلات به خراشاد بازگشته و به هنر بافندگی می‌پردازند. در همین راستا و پس از ثبت به عنوان روستای ملی توبافی، یکی از کاندیداهای ثبت جهانی قرار گرفت که پس از بازدید ارزیابان و کارشناسان منطقه غرب آسیا و اقیانوسیه به عنوان دومین روستای جهانی ایران، با عنوان روستای جهانی توبافی (حوله بافی)، ثبت جهانی شد.

ثبت شهرهای جهانی از سال ۲۰۱۴ در دنیا از طریق شورای جهانی صنایع دستی شکل گرفته است که به صورت هرساله از طریق مناطق پنجگانه صنایع دستی به وسیله ارزیابی از سوی داوران بین المللی در دنیا شکل می‌گیرد.

محصول تون بافی (توبافی) پارچه‌ای است که به وسیله دستگاه‌های بافندگی چوبی از نوع دو وردی و چهار وردی تولید می‌شود. مواد اولیه مصرفی برای تون بافی در گذشته نخ پنبه‌ای و ابریشمی بوده است و امروزه از نخ‌های ویسکوز برای این منظور استفاده می‌شود. چپرباف، گنتی، و خشتی از رایج‌ترین نقوشی هستند که در اکثر مناطق مورد مطالعه جهت تون بافی مورد توجه بوده است. این عناصر برگرفته از طبیعت اطراف در ذهن بافنده نقش بسته است.

زهرا خراشادی زاده (ساکن روستای جهانی توبافی در خراسان جنوبی شهرستان بیرجند) با اشاره به آنکه توبافی در زمره بافت‌های سنتی قرار می‌گیرد، به ایلنا گفت: در گذشته شاهد منسوخ شدن توبافی بودیم اما از سال ۱۳۸۶ مجدد شاهد احیای این نوع از پارچه بافی سنتی در روستای خراشاد بودیم. کار با پیشرفت خوبی همراه بود چنانکه اکنون طرح‌های صنعتی را روی دارهای سنتی پیاده کرده‌ایم و از این طریق می‌توانیم طرح‌های متنوعی را تولید کنیم.

به گفته او، در گذشته از این نوع پارچه به عنوان حوله استفاده می‌شد اما اکنون تبدیل به پارچه شده و از طریق این نوع بافت پارچه‌هایی برای دوخت پالتو، مانتو، انواع شال سر، لباس و… تولید می‌شود. حتا تعدادی از این کارها به خارج از کشور صادر می‌شود چراکه نخ این نوع پارچه طبیعی است و از پنبه و پشم تولید می‌شود. این امر سبب شده تا مشتریان خارجی از این سبک کار استقبال زیادی کنند. درواقع هم اکنون سبک تولید پارچه به همان سبک سنتی گذشتگان است اما طرح‌های پارچه‌های تولیدی تغییر کرده و تا حدودی به روزتر شده.

خراشاد زاده تصریح کرد: در گذشته تنها ۵ طرح سنتی از جمله کُلو، چپر، بافت ساده، بافت گنتی، بافت خشتی برای تولید و توبافی داشتیم اما اکنون ۵۵ طرح داریم. تنوع کار افزایش یافته و طرح‌هایی همچون پامرغی، چشم آهویی، قلب و… نیز به این بخش افزوده شده. البته توبافی با همان طرح‌های سنتی ثبت میراث جهانی است و اکنون به دلیل خواست بازار و ایجاد تنوع، طرح‌های جدید را وارد این کار کرده‌ایم تا به روز باشد.

او درخصوص منبعی که طرح‌های جدید را از آن استخراج می‌کند، گفت: از نرم‌افزار برای این امر استفاده می‌کنیم. طرح‌های مورد نظر را از نرم‌افزار پیدا و به قول محلی‌ها روی دستگاه توبافی پیاده و ورچینی می‌کنیم. هر طرح تا هشت ورد که قابل اجرا باشد را می‌توانیم روی دستگاه توبافی پیاده کنیم و با دارهایی که با دست و پا کار می‌کنند اجرا کنیم.

این هنرمند صنایع دستی افزود: طرح‌های قدیمی بیشتر برای حوله مورداستفاده قرار می‌گیرند و از طرح‌های جدید برای انوع لباس از کت گرفته تا شال و… استفاده می‌شود. البته که همچنان پارچه‌های تولیدی، دست بافت هستند و مواد اولیه آن‌ها طبیعی است. تفاوت کار ما تنوع در طرح و به فرآوری رساندن پارچه‌هاست چنانکه توانستیم از پارچه‌های تولید لباس بدوزیم.

به گفته خراشادی‌زاده، مشتریانی از فرانسه و ایتالیا خواستار پارچه‌های تولید شده توسط دستگاه توبافی هستند و شال‌هایی که بافته می‌شود مشتریان خاص خود را دارد. البته که از عمان نیز مشتریانی متقاضی این بافته‌های سنتی هستند. طرح‌های صنعتی با رنگ‌های طبیعی از جمله رنگ طوسی و سفید بیشتر مورد استقبال مشتریان است. رنج قیمت نیز در متراژ پارچه‌های پشمی از ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان و در خصوص پارچه‌های پنبه‌ای نیز از متری ۱۰۰ تا ۳۰۰ هزار تومان است که بسته به میزان تراکم پارچه و بافت، متفاوت است.

او تصریح کرد: مشتریان داخلی نیز هرچند از طرح‌های جدید استقبال می‌کنند اما همچنان حوله برایشان جذاب‌تر است و در این میان کیفیت برایشان اهمیت دارد و به طرح خیلی اهمیت نمی‌دهند.

این هنرمند صنایع دستی، نقش جهانی شدن روستای خراشاد را در بازاریابی و معرفی توبافی به جهانیان و شناخته شدن آن در عرصه بین‌الملل موثر دانست و گفت: راه‌اندازی سایت اینترنتی و بارگذاری اطلاعات مرتبط با توبافی نیز سبب شده تا مخاطبان از هر نقطه جان بتوانند به این اطلاعات دسترسی داشته باشند.

خراشادی زاده بیشترین مشکل و چالش در حوزه توبافی را تهیه مواد اولیه دانست و گفت: بزرگترین مشکل ما در حوزه قیمت مواد اولیه است چراکه دائم در نوسان است و حتا نشده که یک ماه قیمت‌ها ثابت بماند. هر ماه که برای خرید مواد اولیه می‌رویم شاهد افزایش نرخ‌ها هستیم. این افزایش قیمت مواد اولیه در قیمت تمام شده محصول تولید شده توسط ما نیز تاثیر می‌گذارد. حدود دو تا سه سال است که حتا هفته به هفته شاهد افزایش قیمت نخ هستیم. این درحالی است که اگر ما بخواهیم هر هفته قیمت محصول تولید شده را تغییر دهیم، مشتریانمان را از دست می‌دهیم. اکنون نمی‌توان قیمت ثابت ارائه داد و قیمت‌ها لحظه‌ای در حال تغییر است.

او ادامه داد: در ماه حدود هزار متر تولید توبافی داریم و این مهم که نمی‌توانیم قیمت ثابت ارائه دهیم چالش بزرگی‌است. در این میان سالانه حدود ۲۰۰ میلیون تومان سود خالص از فروش این صنایع دستی برایمان باقی می‌ماند. ضمن آنکه این کار تنها منحصر به خانم‌ها نیست و حتا اکنون همسر و پسرم هم در کنار من و دخترم در این زمینه فعال هستند. در روستای خراشاد خانه‌هایی هستند که چندین دار پارچه بافی در آن فعال است و تقریبا تمام اعضای خانواده مشغول این کار هستند.

به گفته این فعال صنایع دستی، هرچند وام و تسهیلات تا حدودی به فعالان صنایع دستی تخصیص داده می‌‌شود اما آنچنان نیست که حتا بتوان مواد اولیه را تهیه کرد. این درحالی است که اگر بتوانیم در حجم زیاد مواد اولیه تهیه کنیم و درگیر نوسان قیمت‌ها نشویم، به نفع ما خواهد بود. متاسفانه تسهیلات به قدری نیست که بتوانیم یک یا دو تن مواد اولیه تهیه کنیم. در استان خودمان نخ ویسکوز رامی‌توانیم تهیه کنیم اما نخ کنف را باید از استان اصفهان و نخ پشمی را از تبریز تهیه کنیم. همین مهم که نمی‌توانیم تمام مواد اولیه را از استان خودمان تهیه کنیم مسئله دیگری است چراکه حمل و نقل و... نیز به قیمت تمام شده مواد اولیه افزوده می‌شود.