تنزل موسیقی و محتوای سریال‌های مناسبتی در تلویزیون/ جای خالی «کارن همایونفر»، «فردین خلعتبری» و دیگر آهنگسازان مطرح+صوت
نگاهی به آثار گذشته و امسال صدا و سیما در ماه رمضان از تنزل کیفی برنامه‌ها و سریال‌ها حکایت دارد. موازی با این اتفاق، آثار موسیقی متن سریال‌ها و تیتراژ آنها نیز دچار افت کیفی شده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، بی‌شک تلویزیون هر کشور بر ارتقا و تنزل سلایق مخاطبان تاثیری مستقیم دارد. پخش آثار سینمایی، سریال‌ها و تولید و ارائه موسیقی یکی از امور اصلی و مرسوم این رسانه پر مخاطب است. تلویزیون ایران با عنوان رسمی صدا و سیما نیز طی دهه‌ها و سال‌های قبل مسیر پر فراز و نشیبی را در زمینه تولید آثار فاخر و جذب مخاطبان پیموده که البته پرداختن به این سیر سینیوسی مقصود این گزارش نیست. آنچه در بخش‌هایی از این گزارش به آن پرداخته می‌شود، موسیقی کشور و تاثیر تلویزیون بر کیفیتِ کلیت آن است. در ادامه نیز تیتراژ سریال‌ها و برنامه‌های رمضان 1400 طی مقایسه با آثار مشابه قبلی مورد مقایسه و بررسی قرار می‌گیرد.
واقعیت این است که تلویزیون جز مقاطع و مواقع معدود، خدمتی به موسیقی نکرده و بیش از توجه به آن، با سانسورها، ندانم کاری‌ها و عدم بهره‌گیری از اهالی و اساتید مطرح موسیقی، تیشه به ریشه آن زده است.
در گذشته‌های نه چندان دور مرکز موسیقی سازمان صدا و سیما تاثیر بسیاری بر کیفیت موسیقی کشور داشت و دلیل اصلی این مثمرثمر بودن، حضور علی معلم دامغانی (شاعر و ترانه‌سرا) و فریدون شهبازیان (نوازنده و آهنگساز) در راس این بخش از رسانه ملی بود.
مرکز موسیقی صدا و سیما در گذشته‌ای نه چندان دور (اواخر دهه شصت و دهه هفتاد و سال‌های ابتدایی دهه هشتاد) برای انتخاب خواننده‌ها با توجه به این موضوع که آنها در آینده‌ای نزدیک به یکی از چهره‌های مطرح کشور بدل می‌شوند، آزمونی چند مرحله‌ای و دشوار برگزار می‌کرد و به این ترتیب بود که خوانندگان مستعدتر به جامعه هنری معرفی می‌شدند. این نوع انتخاب‌ها در فاصله زمانی چند ساله، رویه‌ای مرسوم بود و هرچه گذشت (با تغییر روسا و مدیران تلویزیون) به اتفاقی بعیدتر تبدیل شد.
اهمیت تیتراژ آثار داستانی و غیر داستانی در تلویزیون
یکی دیگر از عوامل مهم در انتخاب و مورد توجه قرار دادن خوانندگان در میان مخاطبان موسیقی، خوانش تیتراژهای فیلم‌ها، سریال‌ها و دیگر برنامه‌های تلویزیونی است. همکاری خوانندگان (اغلب پاپ) با تهیه‌کنندگان و کارگردان‌های تلویزیونی تا چند سال قبل اتفاق خوبی محسوب می‌شد، چرا که در آن سال‌ها بسیاری از خوانندگان امروزی با خواندن تیتراژ برنامه‌های مناسبتی و غیر مناسبتی رسمیت می‌یافتند و به جامعه هنری معرفی می‌شدند. این رویه رقابت تنگاتنگی را میان خوانندگان ایجاد کرده بود. حال چند سالی است که این رقابت‌ها نسبت به قبل از تب و تاب افتاده است که البته دلایل مختلف دارد.
اهمیت ماه رمضان و تولید آثار پرمخاطب
در میان انواع آثار داستانی و غیر داستانی تلویزیونی، سریال‌های مناسبتی برای دیده و شنیده شدن بیشتر گزینه‌های بهتری بودند و این اهمیت را می‌توان در آثار موسیقایی به جا مانده از سریال‌ها و فیلم‌های سال‌های گذشته مشاهده کرد.
همه اینها در حالی است که ماه رمضان در همه ادوار برای تلویزیون و شبکه‌های مختلف آن به لحاظ تعداد مخاطب و کیفیت آثار، مقطعی استراتژیک و مهم بوده و هست. اما در کمال تعجب می‌بینیم کیفیت سریال‌های ماه رمضان (که حال در نوع خود به ژانری وطنی تبدیل شده!) هرچه گذشته پایین‌تر آمده و در مقابل از تعداد مخاطبان آنها نیز کاسته شد.
ناگفته پیداست فیلم‌ها، سریال‌ها و البته دیگر برنامه‌های تلویزیونی (تاک‌شوها و حتی میزگردها و مناظره‌ها) اعتبار خود را از وجود بخش‌های مختلفی (اعم از طراحی صحنه، طراحی لباس و موسیقی) کسب می‌کنند و طی این رویه زنجیروار است که افت کیفی اثر بر تنزل کیفی دیگر بخش‌های مهم، تاثیر مستقیم می‌گذارد.
دلیل افت آثار دیداری و شنیداری رمضان امسال چیست؟
باید گفت، شاخص مشخص ارزیابی سریال‌ها و آثار موسیقایی رمضان ۱۴۰۰، مقایسه آنها با آثار تولید شده در سال‌ها و دهه‌های گذشته است. واضح و مبرهن است که سریال‌های ماه رمضان دو سه سال اخیر تلویزیون به کیفیت آثار سال‌های قبل نیستند. در دورانی نه چندان دور کارگردان‌های مطرحی برای تلویزیون و ماه رمضان سریال می‌ساختند که حال نامی از آنها در تلویزیون نیست. به جز عوامل تولید بازیگران نیز نقش مهمی در بالا بردن کیفیت آثار دارند و در این بخش نیز دچار تنزل شده‌ایم. متاسفانه چند سالی است تلویزیون و شبکه‌های آن بهره‌گیری از بازیگران تازه‌کار و گمنام را بر بازیگران محبوب و مطرح ترجیح می‌دهد و در نهایت برای سریال‌های مناسبتی و پر مخاطب از دو یا سه بازیگر مطرح دعوت به عمل می‌آورد. بی‌شک این تنزل در انتخاب‌ها که خروجی آن آثار بی‌کیفیت یا در حد متوسط به پایین است بر کیفیت موسیقی و قطعه ابتدایی و پایانی آثار داستانی و غیر داستانی ماه رمضان تاثیر می‌گذارد.
موسیقی تیتراژ نیز که بخش اصلی و پر مخاطب آثار تلویزیونی است نیز در راستای تنزل کیفی آثار (طی چند سال اخیر) دچار افت شده است.
مقایسه موسیقی سریال‌های امسال با سال‌های قبل
«احضار»، «بچه مهندس»، «یاور» و «رعد و برق» سریال‌هایی هستند که رمضان ۱۴۰۰ به ترتیب از شبکه‌های یک، دو، سه و پنج سیما به روی آنتن رفته‌اند. البته باید یادآور شد سریال «رعد و برق» به کارگردانی بهروز افخمی و تهیه‌کنندگی داوود هاشمی قرار بود ماه رمضان امسال روی آنتن شبکه پنج سیما برود که این اتفاق مسیر نشد. گفته می‌شود این مجموعه تلویزیونی که بازیگرانی چون مهران رجبی، محمد فیلی، شهرام قائدی، مختار سائقی، شهین تسلیمی در آن ایفای نقش می‌کنند به دلیل سنگینی پس‌تولید، از کنداکتور تلویزیون حذف شده و شبکه پنج سیما ضمن عذرخواهی از مخاطبان یک سریال چینی را جایگزین آن کرده است. مشخص نیست که آهنگساز و خواننده این اثر نافرجام چه کسی است.
در ادامه نگاهی کلی به سریال‌های ماه رمضان امسال و مقایسه شنیداری تیتراژ آنها با موسیقی سریال‌ها و برنامه‌های غیر داستانی رمضان سال‌های قبل گویای کیفیت آثاری است که در تیتراژ آغازین و پایانی برنامه‌ها پخش می‌شوند.
سریال‌های ماه رمضان امسال و تیتراژ آنها
«احضار»
کارگردان: علیرضا افخمی
موسیقی متن: آریا عظیمی‌نژاد
سریال «احضار» به کارگردانی علیرضا افخمی و تهیه‌کنندگی محمودرضا تخشید یکی از آثار ماه رمضانی امسال است که از شبکه یک سیما روی آنتن می‌رود و آرش مجیدی، علی دهکردی، نسرین نکیسا، خیام وقار کاشانی، صالح میرزاآقایی برخی از بازیگران آن هستند. برخی منتقدان نسبت به سبک این اثر که گفته شده در ژانر وحشت است، انتقادهایی را مطرح کرده‌اند و این در حالی است که علیرضا افخمی آن را اثری با سبک و سیاق ماورایی معنوی می‌داند.
آهنگساز این اثر آریا عظیمی نژاد است که ساخت موسیقی متن سریال‌هایی چون «پایتخت»، «او یک فرشته بود»، «روز حسرت»، «دودکش»، «تا ثریا» را کارنامه دارد. موضوع جالب اینکه با وجود آنکه قطعه پایانی سریال «احضار» با کلام است اما نام خواننده در تیتراژ ذکر نشده است.
«بچه مهندس۴»
کارگردان: احمد کاوری
آهنگساز: مسعود سخاوت‌دوست/خواننده: حمید حامی
چهارمین فصل سریال «بچه‌مهندس» به تهیه‌کنندگی سعید سعدی و کارگردانی احمد کاوری در شب‌های رمضان امسال ساعت ۲۱:۳۰ از شبکه دو سیما روی آنتن می‌رود و بازیگرانی چون ثریا قاسمی، فرهاد قائمیان، شیوا خسرومهر، عبدالرضا اکبری، سیاوش چراغی‌پور و کوروش سلیمانی در آن ایفای نقش می‌کنند.
ساخت موسیقی متن فصل چهارم سریال «بچه مهندس» به عهده مسعود سخاوت‌دوست بوده و حمید حامی خواننده تیتراژ پایانی آن است. ترانه این اثر سروده حسین غیاثی است و سعید رضایی آهنگسازی و تنظیم آن را به عهده داشته است.
از دیگر عوامل این اثر موسیقایی می‌توان به میثم مروستی (نوازنده ویولن)، وحید طاهرخانی (میکس و مستر) و بهنام رهنما (نوازنده گیتار الکتریک) اشاره کرد. حمید حامی پیش از این خواندن تیتراژ پایانی سریال «روزهای ابدی» را تجربه کرده است. حمید حامی که از شاگردان زنده‌یاد بابک بیات (موسیقی‌دان، نوازنده و آهنگساز موسیقی پاپ) در این اثر مانند دیگر آثارش اجرای قابل قبولی داشته است. شاید بتوان گفت اثر حامی یکی از بهترین تیتراژهای سریال‌های ماه رمضان امسال است.
«یاور»
کارگردان: سعید سلطانی
آهنگساز: فریدون شهبازیان/ خواننده: رئوف مکرم
سریال «یاور» یکی دیگر از آثار ماه رمضانی امسال است که سعید سلطانی کارگردانی آن را به عهده داشته است. این اثر تلویزیونی که ملودرامی اجتماعی محسوب می‌شود، از روز چهارشنبه ۲۵ فروردین‌ماه همزمان با شروع ماه رمضان هر شب ساعت ۲۰:۴۵ از شبکه سه سیما پخش می‌شود. داریوش ارجمند، امید علیمردانی، ارسلان قاسمی، محمد حاتمی و اسماعیل محرابی برخی از بازیگران این اثر تلویزیونی هستند.
موسیقی متن سریال «یاور» را فریدون شهبازیان ساخته و رئوف مکرم خواننده آن است. اتفاق تاثر برانگیز اینکه پیش از آغاز ماه رمضان فریدون شهبازیان که مشغول ساخت موسیقی سریال «یاور» بوده در استودیو زمین می‌خورد و از ناحیه دست و کتف آسیب جدی می‌بینید و با وجود اصرار پزشکان برای انجام عمل جراحی، این اتفاق را به تعویق می‌اندازد تا موسیقی اثر را به سرانجام برساند. او یک هفته پس عمل جراحی از بیمارستان مرخص شده و با نوشتن موسیقی در خانه و فرستادنِ نُت‌ها به استودیو، کار موسیقی سریال «یاور» را تمام کرده است.
گفتنی است طی مدت پخش سریال «یاور» نقدهایی به آهنگ تیتراژ آن مطرح شده است. برخی معتقدند فضای این تک‌آهنگ و تنظیم آن به آثار محسن چاوشی بسیار شبیه است و باید گفت شباهت صدای رئوف مکرم به صدای محسن چاوشی بر این شائبه دامن زده است.
جای بسی تعجب است که فریدون شهبازیان به عنوان آهنگساز سریال با وجود وسواس‌های بسیاری که در انتخاب خوانندگان و عواملش دارد به حضور رئوف مکرم (خواننده کمتر شناخته شده) رضایت داده است.
ترانه تیتراژ سریال «یاور» سروده مهرزاد امیرخانی است و معین طیبی و علیرضا افشار آهنگسازی آن را به عهده داشته‌اند.احسان صادقی نیز آن را تنظیم کرده است.
نگاهی به سریال‌های سال‌های گذشته و آثار شنیداری آنها
«رهایم نکن»
کارگردان: محمدمهدی عسگرپور/ سال ۱۳۹۷
موسیقی متن: علیرضا کهن‌دیری/خواننده: محمد اصفهانی
«رهایم نکن» ساخته محمدمهدی عسگرپور با تهیه‌کنندگی علی پورکیانی یکی از سریال‌های رمضان سال ۱۳۹۷ است که بازیگرانی چون امین تارخ، فریبا متخصص، محمدرضا هدایتی و مارال فرجاد در آن ایفای نقش کرده‌اند. آهنگساز این اثر تلویزیونی علیرضا کهن‌دیری بوده و محمد اصفهانی خواننده آن است.
ترانه «رهایم نکن» سروده روزبه بمانی است و علیرضا کهن‌دیری آهنگساز آن است و محمد فلاحی میکس و مستر آن را به عهده داشته است.
برنامه «ماه عسل»
ساخته احسان علیخانی
سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷
خوانندگان: محمد علیزاده، برادران عدل‌پرور
«ماه عسل» عنوان یکی از برنامه‌های مطرح ماه رمضان در سال‌های گذشته است. این برنامه از شبکه سوم سیما روی آنتن می‌رفت و به میهمانانی اختصاص داشت که زندگی مسیر دشوار را پیموده‌اند. این برنامه که در دسته تاک‌شوها قرار می‌گیرد به خواست احسان علیخانی دو سه سال است تولید نمی‌شود، اما مشابه آن در نسخه‌های ضعیف‌تر از اغلب شبکه‌های تلویزیون پخش می‌شود. احسان علیخانی طی سال‌هایی که «ماه عسل» را می‌ساخت همواره به موسیقی متن اثر اهمیت می‌داد و تلاشش این بود از خوانندگان کاربلد عرصه پاپ برای تیتراژ پایانی استفاده کند.
یکی از تیتراژهای خوب «ماه عسل» در سال ۱۳۹۶ با صدای محمد علیزاده روی آنتن رفت. آهنگساز این اثر مهدی دارابی است و روزبه بمانی ترانه آن را سروده و مسعود جهانی تنظیمش کرده است.
برنامه «ماه عسل» سال ۱۳۹۷ نیز آرش و مسیح عدل‌پرور هستند که چند سالی است مجوز فعالیت خود را دریافت کرده‌اند. خوانش تیتراژ «ماه عسل» باعث شد برادران عدل‌پرور بیش از پیش مورد توجه قرار گیرند.
«مثل ماه»
برنامه‌ای که قرار بود جایگزین «ماه عسل» شود
خوانندگان: محسن چاوشی، گرشا رضایی
سال گذشته نیز برنامه‌ای در زمان افطار جایگزین «ماه عسل» شد که «مثل ماه» نام داشت و رسالت بوذری اجرای آن را به عهده داشت. دراین برنامه خوانندگانی چون محسن چاوشی، گرشا رضایی و امیر تیموری خوانندگان تیتراژ این اثر تلویزیونی بودند. نام اثری که با صدای چاوشی در تیتراژ پایانی این اثر پخش می‌شد «طاق ثریا» نام دارد و شنیدنش خالی از لطف نیست. ترانه‌سرا، آهنگساز و تنظیم‌کننده این اثر محسن چاوشی است.
برنامه «مثل ماه» امسال هم با اجرای رسالت بوذری و تهیه‌کنندگی هادی آشتیانی هر شب حوالی ساعت ۱۹ از شبکه سوم سیما روی آنتن می‌رود.
خواننده برنامه «مثل ماه» امسال نیز گرشا رضایی است. ترانه‌سرای این اثر علی بحرینی است و گرشا رضایی آهنگسازی، تنظیم و میکس و مسترینگ آن را به عهده داشته است.
«برادرجان»
کارگردان: محمدرضا آهنج/ سال ۱۳۹۸
موسیقی متن: فرید سعادتمند/خواننده سالار عقیلی
«برادرجان» یکی از سریال‌های ماه رمضان سال ۱۳۹۸ است که نویسنده آن سعید نعمت‌الله است و محمدرضا آهنج کارگردانی آن را به عهده داشته و بازیگرانی چون علی نصیریان، حسام منظور، حسن پورشیرازی و آفرین عبیسی در آن ایفای نقش کرده‌اند.
فرید سعادتمند آهنگسازی موسیقی متن و تیتراژ این سریال را برعهده داشته است. همچنین سالار عقیلی به عنوان خواننده و حسین غیاثی به عنوان ترانه‌سرا با عوامل تولید سریال «برادرجان» همکاری داشته‌اند.
«اغما»
کارگردان: سیروس مقدم/ سال ۱۳۸۶
موسیقی متن: کارن همایونفر/ خواننده: مرتضی اسکندری
سریال «اغما» به نویسندگی علیرضا افخمی و داریوش مختاری ساخته سیروس مقدم با بازی، امین تارخ، حامد کمیلی، لعیا زنگنه و اسماعیل خلج یکی دیگر از آثار ماه رمضانی است که در سال ۱۳۸۶ از شبکه اول سیما روی آنتن رفته است.
این اثر در مقایسه با سریال «احضار» که گفته می‌شود در ژانر وحشت یا ماورایی ساخت شده به لحاظ کیفی قابل مقایسه است. سازنده موسیقی متن این مجموعه تلویزیونی که در زمان خودش بسیار مورد توجه مخاطبان قرار گرفت، کارن همایونفر است
خواننده تیتراژ سریال «اغما» با شعری از مولانا و موسیقی ارکسترال، مرتضی اسکندری است و کارن همایونفر آهنگساز آن است.
یکی از دلایل اصلی موفقیت موسیقی متن سریال «اغما» وجود کارن همایونفر است. او ساخت موسیقی تعداد زیادی فیلم سینمایی و سریال را در کارنامه دارد. متاسفانه طی سال‌های اخیر افراد مطرحی چون کارن همایونفر کمتر از قبل با تلویزیون همکاری می‌کنند که این اتفاق یکی از دلایل افت آثار موسیقایی برنامه‌های تلویزیونی است.
«برادر»
کارگردان: جواد افشار/ سال ۱۳۹۵
موسیقی متن: فردین خلعتبری/ خواننده: محمد علیزاده
«برادر» نوشته آرش قادری با کارگردانی جواد افشار یکی دیگر از سریال‌های ویژه ماه رمضان است که در سال ۱۳۹۵ از شبکه دوم سیما به سمع و بصر مخاطبان رسیده است. حسین یاری، پوریا پورسرخ، گلاره عباسی، حسن پورشیرازی، کاظم بلوچی و سهیلا رضوی برخی از بازیگران این اثر تلویزیونی بوده‌اند.
موسیقی متن سریال «برادر» ساخته فردین خلعتبری (یکی از آهنگسازان کاربلد و با تجربه سینما و تلویزیون) است. خواننده تیتراژ نیز محمد علیزاده است. ترانه «برادر» که آهنگسازی آن به عهده محمد علیزاده بوده، سروده مهرزاد امیرخانی است. معین راهبر تنظیم‌کننده آن است و آرش پاکزاد میکس و مستر آنرا به عهده داشته است.
«برای آخرین بار»
کارگردان: اکبر منصور فلاح/سال ۱۳۸۴
موسیقی متن: محمدمهدی گورنگی/خواننده: احسان خواجه‌امیری
سریال «برای آخرین بار» ساخته اکبر منصورفلاح با نویسندگی حسن انصاریان و محمدرضا آریان، یکی از آثار پخش شده در ماه رمضان ۱۳۸۴ است که امیر جعفری، جمال اجلالی، یوسف تیموری و شهره سلطانی در آن ایفای نقش کرده‌اند. با وجود اینکه ۱۶ سال از ساخت این اثر گذشته، اما یکی از آثار قابل توجه تلویزیون در دو دهه اخیر است و موسیقی متن آن نیز یکی از نقطه قوت‌های آن است.
آهنگسازی سریال «برای آخرین بار» به عهده محمدمهدی گورنگی بوده است. گورنگی طی سال‌های فعالیتش در عرصه سینما و تلویزیون ساخت موسیقی آثار متعددی را به عهده داشته است. خواننده، آهنگساز و تنظیم‌کننده تیتراژ پایانی این اثر نیز احسان خواجه امیری است و زنده‌یاد افشین یداللهی ترانه آن را سروده است. افشین یداللهی که چند سال پیش به دلیل سانحه رانندگی دارفانی را وداع گفت یکی از مهم‌ترین ترانه‌سرایان معاصر است که همکاری‌های خوبی با تلویزیون داشته است. متاسفانه عمر کوتاه مجال ارائه آثار بهتر و بیشتر را به او نداد.
«رسم عاشقی»
کارگردان: سعید سلطانی/۱۳۸۴
موسیقی متن: بردیا کیارس و سعید انصاری/خواننده: همایون شجریان
«رسم عاشقی» نام مجموعه‌ای تلویزیونی ویژه ماه رمضان سال ۱۳۸۴ است که سعید سلطانی کارگردانی آن را به عهده داشته و سیدسعید رحمانی فیلمنامه آن را نوشته و زنده‌یاد محمدعلی کشاورز، افسانه پاکرو، سروش صحت، احمد مهرانفر و محمود عزیزی بازیگران آن هستند.
موسیقی متن سریال «رسم عاشقی» را بردیا کیارس و سعید انصاری ساخته‌اند و همایون شجریان خواننده تیتراژ پایانی آن است.
همایون در این اثر به بازخوانی تصنیف مطرح «آتشی در سینه دارم جاودانی» ساخته زنده‌یاد مرتضی نی‌داود (نوازنده و موسیقی‌دان ایرانی) پرداخته است. اجرای خوب همایون شجریان باعث شد اهالی موسیقی به دلیل خوانش درست اثر او را تحسین کنند.
