جهان در سال ۱۴۰۰/ پرونده پنجم: شبه‌قاره و جنوب‌آسیا
سقوط کابل بعد از دو دهه/ طالبان در مصاف نهیب‌های جهانی/ خیزش علیه عمران‌خان در اسلام‌آباد/ دهلی بر سر دوراهی غرب و شرق
کارشناس ارشد مسائل شبه‌قاره گفت: سیطره طالبان بر افغانستان پس از ۲۰ سال و صحنه‌گردانی پاکستان مهمترین تحول شبه‌قاره و حتی جهان بود ولی در این میان هند هم درگیر مسائل متعدد سیاست خارجی شد.
«پیرمحمد ملازهی» کارشناس ارشد مسائل شبه‌قاره در تشریح مهمترین وقایع جنوب‌آسیا و شبه‌قاره در سال ۱۴۰۰ در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا اظهار کرد: بدون شک افغانستان شاهد مهمترین و تعجب‌آورترین رویداد جهان و به‌خصوص جغرافیای جنوب‌آسیا و شبه قاره در سال گذشته بود؛ چراکه دولت اشرف غنی سقوط کرد و طالبان در کابل به قدرت رسید. حالا پرسشی که تا امروز بدون پاسخ باقی مانده این است که چرا ارتش افغانستان هیچ دفاعی از کشور نکرد، که جواب آن را باید در معادلات پشت پرده توافق دوحه جست‌وجو کرد. واقعیت این است که در قطر یک نوع معامله پشت پرده میان آمریکا و طالبان شکل گرفت و قرار شد که طالبان به قدرت برگردد که این دقیقاً بخش محرمانه توافق دوحه به حساب می‌آمد. بر این اساس طالبان بدون اینکه جنگی را شروع کند تمام شهرها را به صورت کامل محاصره کرد و در نهایت وارد کابل شدند.
وی ادامه داد: آنچه در این میان باید مورد نظر قرار بگیرد و از سوی حامد کرزی، رئیس‌جمهوری پیشین افغانستان هم مطرح شده این است که او پس از ایجاد خلأ قدرت در کابل به طالبان اعلام کرده که وارد پایتخت افغانستان شوند و اوضاع را به دست بگیرند. این در حالی است که پسر احمد شاه مسعود و امرالله صالح در جناح پنجشیر نبرد خود را علیه طالبان شروع کرده بودند اما این جریان با کمک پاکستان توانست مقاومت ملی افغانستان را دفع کند. در این میان شاهد اعتراض‌ها و مقاومت‌هایی از ناحیه جامعه مدنی افغانستان و به خصوص زنان این کشور علیه طالبان بودیم که پس از شکل‌گیری این اعتراضات طالبان مجدداً با شدت عمل برخورد کرد. آنچه در این میان برای طالبان سنگین خواهد بود، اعتراض‌ها علیه این جریان از سوی زنان و سرکوب خواسته‌های آنها خواهد بود که به نظرم اوضاع را دگرگون می‌کند.
این تحلیلگر مسائل سیاسی تصریح کرد: طالبان همچنان امیدوار است که با چین و روسیه به توافق برسند و بتوانند کمک‌هایی را از آنها برای مدیریت بحران کنونی افغانستان دریافت کنند اما همچنان مشخص نیست که آ‌ینده این کشور چگونه خواهد بود. توجه داشته باشید که خطر جدی قحطی و گرسنگی حدود ۲۲ میلیون نفر از مردم افغانستان را تهدید می‌کند و اگر کمک‌های بین‌المللی در سال جدید به صورت مرتب و برنامه‌ریزی شده به افغانستان نرسد، بدون شک بحران جدی در این کشور شکل می‌گیرد. در همین راستا بلوکه شدن منابع مالی افغانستان و واریز قطره‌چکانی آن هم باعث شده تا مردم این کشور با مشکل روبه‌رو شوند. از سوی دیگر واشنگتن به آنها ثابت کرد که اگر در برخی از مسایل کوتاه نیایند، کشورشان با مشکل روبه‌رو خواهد شد و به همین جهت معتقدم طالبان ناچار به پذیرش الگوی جدید خواهد بود و حتی باید رفتارش را تغییر دهد.
پاکستان
وی افزود: در مورد پاکستان هم باید بگویم که این کشور در سال گذشته دچار سردرگمی در حوزه سیاست خارجی شده بود که دلیلش در وهله اول رقابت چین و روسیه در پاکستان بوده و در وهله دوم تضادها و نزاع‌های داخلی به حساب می‌آید. برخی در پاکستان معتقدند که این کشور باید به سمت غرب برود و عده‌ای دیگر معتقدند که باید برای تامین منافع ملی با شرق مناسبات خود را محکم‌تر کنند. این در حالی است که آمریکاییها هم سعی می‌کنند مناسبات خود را با هند گسترش دهند و می‌خواهند از هندی‌ها علیه پاکستان و برخی دیگر از پرونده‌ها مانند پروژه گازی سی‌پک یا پروژه یک جاده یک – یک کمربند استفاده کنند و بدون تردید پاکستان هم در این میان هدف گرفته می‌شود. ایالات متحده اساساً پاکستان و افغانستان را در یک مجموعه و چارچوب می‌بیند و دیدگاه‌های زیادی هم در داخل پاکستان همچنان متضاد با سیاست‌های واشنگتن است.
ملازهی گفت: طی سال گذشته تضادها در اسلام‌آباد به قوت خود باقی ماند اما مسأله مهم بحث مذاکرات میان دولت عمران‌خان و تحریک طالبان پاکستان بود. این مذاکرات که با میانجیگری شبکه حقانی صورت گرفت، شایعاتی را با خود همراه داشت که گفته شد پاکستان به این جریان اجازه داده تا در مناطق قبایلی یک امارت اسلامی کوچک راه بیاندازد. در این میان موضوع بسیار مهمی که باید آن را یک مساله کاملاً حیاتی برای پاکستان دانست، درگیری‌ها و تضادهایی است که میان ارتش و دولت عمران‌خان رخ داده است. طی سال گذشته چندین و چند بار شاهد وقوع اعتراض‌های متفاوت علیه دولت پاکستان بودیم که بسیاری از احزاب و مردم خواستار استعفای عمران‌خان شدند. این موضوع می‌تواند در میان مدت نخست‌وزیر پاکستان را با چالش جدی روبه‌رو کند و به نظر می‌رسد در سال پیش‌رو او درگیر مسائل داخلی خواهد شد.
هند
وی با اشاره به وقایع مهم رخ داده در هند طی سال اخیر اضافه کرد: هند یک کشور بزرگ به حساب می‌آید و بدون تردید مشکلات آن هم بزرگ است. واقعیت این است که در سال گذشته نارندا مودی، نخست‌وزیر این کشور که اتفاقاً از مقبولیت زیادی برخوردار است، نتوانست سیاست‌های خوبی را در دستور کار قرار دهد و یک تقابل اجتماعی را در این کشور شاهد بودیم. به گونه‌ای که مودی اساساً جریان «رادیکال قوم‌محور هند» را طی دو سه سال گذشته به بیشترین وجه تقویت کرد که نه تنها در داخل، بلکه این تقابل تا کشمیر هم به چشم می‌خورد. هنوز پرونده کشمیر لاینحل باقی مانده ولی در این میان اهانت مسلمانان و وضع قوانین بر ضد این اقلیت در دهلی باعث شد تا سال گذشته عده زیادی از کشورهای مسلمان علیه هند و سیاست‌های مودی موضع بگیرند.
این کارشناس مسائل بین‌الملل در پایان خاطرنشان کرد: در این میان سیاست خارجی هند را هم باید همسو با غرب و به خصوص آمریکا دانست. هندی‌ها از زمان سفر ترامپ به این کشور عملاً با واشنگتن رابطه خود را تثبیت کردند و با اسرائیل هم رابطه مشخصی دارند. بر همین اساس بود که ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه سفری به هند داشت و قراردادهای تسلیحاتی و نظامی گسترده‌ای را با این کشور به امضا رساند. این تعمیق همکاری با شرق به نوعی نشأت‌گرفته از همان فشارهای داخلی است که شرق‌گرایان بر مودی اعمال کردند و در این میان آمریکاییها هم به دنبال آن هستند تا هند را علیه چین تحریک کنند. به عنوان مثال درگیری در ناحیه لداخ که در مرز مشترک چین و هند قرار دارد، نمونه این مسأله است. در سال جاری هم به نظر می‌رسد به دلیل ادامه تنش میان روسیه و آمریکا شاهد آن باشیم که هند جایگاه قدرتمند و مهم‌تری را پیدا کند که همین موضوع می‌تواند دهلی را بر سر دوراهی شرق و غرب قرار دهد.
