ثبت میراث فرهنگی در فهرست ملی، اقدامی صوری یا تلاش برای نجات آثار
در حالی که ثبت ملی یک اثر تاریخی و فرهنگی جنبه‌های گوناگونی مانند ترویج ارزش‌های فرهنگی آن در جامعه را در بر می‌گیرد؛ شاهدیم که در بسیاری موارد تنها جنبه حفاظت حقوقی از آثار مدنظر قرار می‌گیرد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، ثبت آثار تاریخی در فهرست ملی کشور، مدت‌هاست که آغاز شده و در دوره‌های مختلف با شتابی متفاوت ادامه پیدا کرده است، ثبت آثار در فهرست ملی نه تنها یک اثر را از نظر حقوقی در چتر حمایتی قرار می‌دهد؛ بلکه به موجب قوانین مربوطه آغازی برای ترویج ارزش‌های آن اثر در میان جامعه نیز محسوب می‌شود و با موظف کردن مسئولان به تعیین عرصه و حریم آن از خدشه‌دار شدن اثر به دلیل تغییرات پیرامون آن جلوگیری می‌کند.
در دولت یازدهم شاهد هستیم که بیش از 1000 اثر به ثبت ملی رسیده‌اند، اما هنوز مشخص نیست که برای بسیاری از این حجم گسترده آثار، چه برنامه‌ای وجود دارد تا علاوه بر حفاظت از آنها ارزش‌هایشان نیز در جامعه معرفی شود و ترویج پیدا کند، برای نمونه میدان بهارستان در تهران مقارن با سالروز انقلاب مشروطه به ثبت رسید که اگرچه اقدام مثبت در جهت حفظ این میدان بود، اما مشخص نیست که بیشتر جنبه نمادین این کار مدنظر قرار گرفت و یا اینکه قرار است؛ برای وضعیت نابسامان این میدان نیز چاره‌ای اندیشیده شود، چرا که تاکنون سازمان میراث فرهنگی برنامه جامعی را برای این میدان تاریخی پایتخت مطرح نکرده است.
از طرف دیگر در مورد میراث معنوی که به تازگی مورد توجه قرار گرفته شده نیز این مساله به شکل پررنگ‌تری مطرح می‌شود، چرا که انتظار می‌رود؛ برای ترویج این میراث در جامعه برنامه‌ای در نظر گرفته شود، اما بیش از همه اینها به نظر می‌رسد؛ قرار گرفتن اسامی در فهرست و اعلام نام آنها در رسانه‌ها پررنگ‌تر از دیگر بخش‌های مربوط به ثبت یک اثر ملی به عنوان مفهومی چند بعدی، مد نظر قرار گرفته است.
مهدی حجت از پایه‌گذاران سازمان میراث فرهنگی و رئیس اسبق این سازمان در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا مورد این مساله گفت: امروزه ثبت آثار تاریخی معنایی پیدا کرده که از معنای اصلی آن دور است، ما برای اینکه به اثر آسیبی وارد نشود،آن را ثبت می‌کنیم تا قدرت ما در محاکم قضایی بیشتر شود، اما معنای واقعی ثبت این نیست، ثبت یعنی تثبیت یک اثر، یعنی اگر چوگان یا میدان بهارستان را ثبت کردیم، کاری کنیم که مجموعه داشته‌های مادی و معنوی آنها بدون ضرر و زیان باقی بماند و تداوم داشته باشد. همچنین بتوانیم؛ تمام ارزش‌های آن را احصا و به جامعه عرضه کنیم و کاری کنیم که این ارزش‌ها تداوم پیدا کنند و برای ملت ایران بمانند.
وی ادامه داد: بنابراین ثبت به جای اینکه اختتام باشد؛ یک نقطه شروع است و از آنجاست که فعالیت‌های ما باید شروع شود، در حالی که اکنون این تعبیر وجود دارد اگر اثری را ثبت کردیم، دیگر در زیر چتر حفاظتی است و بیشتر به مراقبت حقوقی آن توجه داریم.
رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی با تاکید بر اینکه روند پیش آمده به دلیل کم‌کاری مسئولان نیست و دلائل مختلفی دارد، افزود: باید ببینیم؛ برای ارائه ارزش‌هایی که در میدان بهارستان است چه اتفاقی می‌افتد؟ آیا تنها جنبه حفاظتی آن مدنظر است یا قرار است؛ به تثبیت و عرضه ارزش‌های آن نیز پرداخته شود؟ زیرا وقتی ثبت جنبه مراقبت حقوقی پیدا کند، عجله‌ای در آن برای اینکه صدمه‌ای به اثر وارد نشود، سبب می‌شود که شناسایی ارزش‌ها موارد لازم برای حفاظت از آن مانند تعیین حریم و اقدامات لازم برای آینده اثر به خوبی تبیین نشود.
وی در مورد دلیل به گرایش به ثبت به عنوان چتری برای حفاظت حقوقی توضیح داد: این مساله چندین علت دارد که یکی از آنها سرعت تحولات در شهرهاست، برای نمونه ما به وسیله طرح تفصیلی در تهران آتشی زیر پای املاک قدیمی روشن کرده‌ایم، یعنی گفتیم اگر شما این خانه یک طبقه یا دو طبقه 100 ساله را خراب کنی می‌توانی 7 طبقه به جایش بسازی و تفاوتی بین آنچه باید نگه‌داری شود و آنچه نباید نگه‌داری شود نیز نگذاشته‌ایم، بنابراین تعداد بسیار زیادی از بناهای و بافت تاریخی ما در شهر تهران در خطر افتاده است.
حجت ادامه داد: مالکان این بناها می‌گویند؛ اگر این بنا را بکوبیم؛ چندین میلیارد سود می‌کنیم و افرادی که از 7 الی 8 میلیارد سود بگذرند و به ارزش‌های تاریخی پایبند باشند؛ بسیار کم هستند، بنابراین مسئولان سعی می‌کنند سریع جاهای مختلف راثبت کنند تا این تخریب‌ها صورت نگیرد. از طرف دیگر دولت به جهت محدودیت‌های مالی و فنی نمی‌تواند؛ سهم خودش را نسبت به بناهای تاریخی بپردازد، وقتی بنایی مالک دارد و ما به او می‌گوییم بنا ثبتی است و نمی‌توانید آن را تخریب کنید؛ یعنی اثر برای ملت است و مردم در آن شریک هستند و بدین ترتیب دولت به نمایندگی ملت در آن خانه شریک می‌شود و باید سهم الشرکه خود را پرداخت کند و نمی‌تواند به مالک بگوید؛ نمی‌توانی این بنارا تخریب کنی؛ من هم هیچ کمکی نمی کنم، اما اکنون شاهدیم که این فرآیند با مشکل روبروست که همه این مسائل ما را به سمت ثبت آثار تنها برای حفاظت حقوقی کشانده است.