در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد:
سرعت بسیار پایین فعالیت‌های آبخیزداری، به تشدید خسارت‌های ناشی از سیل دامن می زند
رئیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با تاکید بر این که به‌منظور جلوگیری از کم‌آبی، باید برای حفظ و تقویت پوشش گیاهی کشور برنامه‌ریزی کنیم، گفت: با توجه به نقش آبخیزداری در کاهش شدت روان‌آب‌ها و همچنین کمک به تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، در ایران که سال‌هاست مناطق مختلف آن با بحران آب مواجه شده‌اند، باید مسئولان ارشد کشور نگاه ویژه‌ای به تامین اعتبارات و امکانات مورد نیاز برای انجام عملیات آبخیزداری در عرصه‌های مختلف کشور داشته باشند.
«عطاءالله ابراهیمی» رئیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا در پاسخ به انتقاد مطرح‌شده توسط برخی کارشناسان مبنی بر این که سازه‌های آبخیزداری در بلندمدت به‌جای جلوگیری از وقوع سیل، به تشدید سرعت و شدت تخریب روان‌آب‌ها در هنگام بارش شدید باران دامن می‌زنند، توضیح داد: سازه‌های مهندسی آبخیزداری اساسا برای کاهش شدت سیل در حین وقوع بارندگی‌های شدید احداث می‌شوند، اما مشاهده شده است که در تعداد معدودی از حوضه‌های آبخیز که طراحی سازه‌های مربوطه مناسب نبوده است، این سازه‌ها به تشدید سیلاب دامن زده‌اند، اما نمی‌توان به خاطر چند مورد محدود، کلیت موضوع احداث سازه‌های آبخیزداری یا همان آبخیزداری مکانیکی را زیر سوال برد، چراکه بسته به شرایط، هم آبخیزداری مکانیکی و هم آبخیزداری بیولوژیکی یا همان انجام عملیات آبخیزداری با تقویت پوشش گیاهی منطقه می‌توانند به کاهش اثرات مخرب سیلاب‌ها بسیار کمک کنند.
وی با تاکید بر این که مدیریت روان‌آب‌ها، کاهش شدت سیلاب‌ها، کمک به حداکثر نفوذ آب به درون خاک و افزایش زمان تمرکز حوضه آبخیز برای کاهش خسارات ناشی از وقوع سیل جزو مهمترین اهداف انجام عملیات آبخیزداری محسوب می‌شود، اظهار داشت: عملیات آبخیزداری انجام می‌شود تا شدت و میزان خرابی‌های وقوع سیل را کاهش دهد و به جلوگیری از هدررفت و ذخیره‌سازی روان‌آب‌هایی که در هنگام وقوع بارندگی‌های شدید شکل می‌گیرند، کمک کند. در واقع، فسلفه انجام عملیات آبخیزداری این است که بتواند با اقدامات مکانیکی یا بیولوژیکی، اقداماتی را در فرآیند هیدرولوژیکی یک حوضه آبخیز انجام دهد که بتواند باعث حداکثر نفوذ روان‌آب‌ها به درون زمین، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و به حداقل رساندن فرسایش خاک شود که همه این موارد می‌تواند در کنار یکدیگر به پایداری سرزمین کمک کند.
نقش مهم عملیات آبخیزداری در ذخیره‌سازی آب در سفره‌های زیرزمینی
ابراهیمی با بیان این که اثربخشی سازه‌ها و فعالیت‌های آبخیزداری در کاهش شدت تخریب سیل و افزایش ضریب نفوذ آب‌های سطحی به درون زمین با انجام مطالعات متعددی اثبات شده است، عنوان کرد: پژوهش‌های انجام‌شده در زمینه میزان اثربخشی فعالیت‌های آبخیزداری در ایران نشان می‌دهد که انجام این فعالیت‌ها در کشورمان باعث می‌شود که به طور متوسط در هر هکتار بیش از ۵۰۰ متر مکعب آب در سال بر اثر نفوذ به سفره‌های آب زیرزمینی ذخیره‌سازی شود. البته این رقم در حوضه‌های آبخیز مختلف، متفاوت است و در حوضه‌هایی که میزان آورد آب آن‌ها در طول سال بالاتر است، رقم ذخیره‌سازی آب بیشتر می‌شود و در مناطق خشک که مقدار آورد سالیانه آب پایین‌تر است، طبیعتا میزان ذخیره‌سازی آب بر اثر انجام فعالیت‌های آبخیزداری کاهش می‌یابد.
رئیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری ادامه داد: یک اصل اساسی در انجام فعالیت‌های آبخیزداری این است که این عملیات باید با هزینه‌های حداقلی انجام شود، به همین دلیل حفظ پوشش گیاهی و انجام فرآیندهای بیولوژیکی با همکاری جوامع محلی مهمترین نکته در انجام فعالیت‌های آبخیزداری محسوب می‌شود و باید با فرهنگ‌سازی این اصل را به عموم مردم آموزش دهیم که بهترین راهکار حفاظت از خاک و کمک به تقویت سفره‌های آب زیرزمینی که می‌تواند نقش مهمی در مقابله با بحران آب داشته باشد، کمک به تقویت پوشش گیاهی است. رعایت این اصل در ایران با توجه به این که بخش عمده‌ای از مساحت کشور را مناطق خشک و نیمه‌خشک تشکیل می‌دهد، از حساسیت بالاتری نسبت به سایر نقاط جهان بالاتر است، بنابراین به‌منظور جلوگیری از کم‌آبی هم که شده، باید برای حفظ و تقویت پوشش گیاهی در سطح کشور برنامه‌ریزی کنیم.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: در کنار حفظ پوشش گیاهی که بخشی از انجام عملیات آبخیزداری بیولوژیکی محسوب می‌شود، می‌توان با احداث سازه‌های آبخیزداری با استفاده از مصالح موجود در خود طبیعت مانند احداث بندهای چپری و گابیونی و همچنین بندهای خاکی و در نهایت سدهای بزرگ به انجام عملیات آبخیزداری مکانیکی پرداخت و به جلوگیری از وقوع سیل‌های شدید و تقویت منابع آبی زیرزمینی کمک کرد. البته در برخی موارد در سطح کشور مشاهده شده است که سدهای بزرگ احداث شده‌اند، اما لزوم انجام عملیات آبخیزداری در بالادست این سدها فراموش شده و همین مساله به تشدید خسارات ناشی از سیل در مناطق مختلف کشور دامن زده است، به همین دلیل است که دستگاه‌های متولی این حوزه بخصوص وزارت نیرو باید از ایجاد سازه‌های متناسب آبخیزداری در بالادست سدها حمایت کنند.
سرعت انجام فعالیت‌های آبخیزداری در ایران بسیار پایین است
ابراهیمی با بیان این که ظرفیت انجام فعالیت‌های آبخیزداری در ۱۲۵ میلیون هکتار از مساحت ایران وجود دارد، گفت: تا کنون در ۳۳ میلیون هکتار از عرصه‌های کشور عملیات آبخیزداری اجرا شده و برای انجام فعالیت‌های آبخیزداری در نزدیک ۴۲ میلیون هکتار از اراضی ایران نیز مطالعات لازم انجام شده است، بنابراین بیش از ۵۰ میلیون هکتار از مساحت کشور وجود دارد که ظرفیت انجام فعالیت‌های آبخیزداری در آن‌ها وجود دارد، اما هنوز حتی مطالعات مربوطه نیز انجام نشده است. در برنامه پنج‌ساله هفتم توسعه که قرار است اجرای آن از سال آینده آغاز شود، برای انجام عملیات آبخیزداری در ۲۰ میلیون هکتار از اراضی کشورمان برنامه‌ریزی شده است که این مساله نشان می‌دهد با توجه به ظرفیت موجود برای اجرای عملیات مربوطه در سطح کشور، متاسفانه سرعت انجام فعالیت‌های آبخیزداری در ایران بسیار پایین است که این مساله به تشدید خسارت‌های ناشی از سیل در مناطق مختلف کشور دامن می‌زند.
وی در پایان تصریح کرد: حتی اگر تمام عملیات پیش‌بینی‌شده در برنامه هفتم توسعه در زمینه آبخیزداری با تامین منابع اعتباری لازم اجرایی شود، بازهم تا پنج سال دیگر در کمتر از ۵۰ درصد عرصه‌های طبیعی کشور، عملیات آبخیزداری انجام شده که با توجه به آسیب‌پذیری بالای مناطق مختلف ایران از وقوع سیلاب بسیار ناکافی است. ضمن این که در همین عرصه‌هایی که عملیات آبخیزداری انجام شده است نیز سازه‌های احداث‌شده نیاز به نگهداری دارند و برخی از این سازه‌ها بر اثر بارش‌های شدید در طول سال‌های اخیر خسارت دیده‌اند که نیاز به ترمیم آن‌ها وجود دارد که این موضوع نیز به تامین اعتبارات لازم توسط دولت نیاز دارد. بنابراین با توجه به نقش آبخیزداری در کاهش شدت روان‌آب‌ها و همچنین کمک به تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، در ایران که سال‌هاست مناطق مختلف آن با بحران آب مواجه شده‌اند، باید مسئولان ارشد کشور نگاه ویژه‌ای به تامین اعتبارات و امکانات مورد نیاز برای انجام عملیات آبخیزداری در عرصه‌های مختلف کشور داشته باشند.
