فیلم پرواز پرندگان در شبه‌جزیره میانکاله/ همه چیز درباره ذخیره‌گاه زیست‌کره شمال ایران

به گزارش خبرنگار ایلنا، شبه‌جزیره میانکاله یکی از بکرترین عرصه‌های طبیعی ایران است که به علت حضور گونه‌های متعدد پرندگان مهاجر که برای زمستان‌گذرانی به این منطقه می‌آیند و پرندگان بومی که همواره در این شبه‌جزیره حضور دارند و البته سایر گونه‌های ارزشمند حیات وحش نظیر گربه جنگلی، گراز، تشی، فوک خزری، گاومیش و ... از ارزش محیط‌زیستی بالایی برخوردار است. 

میانکاله همچنین زیستگاه گونه‌های مختلف ماهیان خاویاری و سایر گونه های دریایی ارزشمند نظیر ماهی سفید، کپور، کفال، کلمه و سوف است. همچنین در میانکاله 207 گونه گیاهی شناسایی شده است که 17 گونه آن از درختان و درختچه‌ها هستند. با توجه به شرایط خاک منطقه میانکاله، گیاهان این منطقه بیشتر از گیاهان آب‌زی، شن‌دوست و شورپسند هستند. 

میانکاله در فهرست جهانی یونسکو به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره به ثبت رسیده است و از سال 1348 نیز به عنوان «منطقه حفاظت‌شده» تحت حفاظت سازمان محیط‌زیست قرار دارد. البته بعدها منطقه میانکاله از عنوان حفاظتی پناهگاه حیات وحش نیز برخوردار شد. همچنین تالاب میانکاله به عنوان تالاب بین‌المللی در فهرست کنوانسیون جهانی رامسر به ثبت رسیده است. البته معمولا از قسمت شرقی تالاب میانکاله، با عنوان خلیج گرگان یاد می‌شود. 

منطقه میانکاله از 45 کیلومتری شرق شهر بهشهر در استان مازندران آغاز می‌شود و تا محل اتصال خلیج گرگان به دریای خزر در استان گلستان ادامه دارد. این خلیج 70 کیلومتر طول و 400 کیلومتر مربع مساحت دارد. عمق خلیج گرگان نیز از غرب به شرق تا ضلع جنوبی شبه‌جزیره آشوراده افزایش می‌یابد. البته در گذشته منطقه آشوراده به عنوان جزیره محسوب می‌شد که به علت خشک شدن کانال‌های اتصال بین خلیج گرگان و دریای خزر در چند سال گذشته، این منطقه اکنون به شبه‌جزیره تبدیل شده است. 

در سال‌های اخیر افزایش نرخ رسوب‌گذاری، کاهش دبی آب ورودی به رودها و آبراهه‌های منتهی به تالاب میانکاله به دلیل احداث سد در بالادست و افزایش جمعیت و توسعه شهرهای اطراف این منطقه، مشکلاتی را برای اکوسیستم منطقه میانکاله به همراه داشته است، به‌گونه‌ای که عمق خلیج گرگان بسیار کم شده و همچنین کانال‌های ارتباط آن با دریای خزر کوچک شده است و در حال حاضر تبادل آب بین خلیج گرگان و دریای خزر تنها از طریق یک کانال بسیار کم‌عمق صورت می‌گیرد. به همین دلیل از سال گذشته طرح لایروبی خلیج گرگان در دستور کار دولت قرار گرفته است. 

مساحت میانکاله در حال حاضر حدود 68 هزار هکتار است، اما در طول تاریخ با توجه به پیشروی‌ها و پسروی‌های آب دریای خزر، این مساحت گاهی کمتر و گاهی بیشتر از این بوده است و در برخی مواقع نیز بخش‌هایی از آن میانکاله به جزایری جداگانه تبدیل شده‌اند. میانگین ارتفاع میانکاله 30 متر پایین‌تر از سطح دریاهای آزاد و میانگین بارندگی سالیانه آن 717 میلی‌متر است و از نظر اقلیمی، میانکاله دارای اقلیم گرم مرطوب تا معتدل است. مسیر اصلی ورود به میانکاله جاده‌ای است که از بهشهر به سمت روستای امیرآباد می‌رود و با عبور از کنار بندر منطقه تجاری امیرآباد به میانکاله می‌رسد. 

متاسفانه در سال‌های گذشته شبه‌جزیره میانکاله که همچنان به عنوان یکی از غنی‌ترین و بکرترین مناطق حفاظت‌شده محیط‌زیست شناخته می‌شود، با آسیب‌های محیط‌زیستی متعددی مواجه بوده است؛ از ماجرای حاشیه‌ساز احداث مجتمع پتروشیمی گرفته تا طرح جنجالی لایروبی خلیج گرگان و البته ورود فاضلاب واحدهای مسکونی، صنعتی و پرورش دام و طیور، صید غیرمجاز پرندگان مهاجر در فصول سرد سال، مرگ ناگهانی هزاران پرنده در زمستان‌های 98 و 99، آتش‌سوزی‌های عمدی در طول سال 1400 و اوایل 1401، حضور گاه به گاه شکارچیان غیرمجاز پرنده و اخیرا هم بیابانی شدن منطقه بر اثر بحران خشکسالی و دستکاری‌های انسانی. 

با وجود این که میانکاله از نظر جغرافیایی در دو استان مازندران و گلستان قرار گرفته است، اما از نظر محیط‌زیستی به عنوان منطقه حفاظت‌شده، ذخیره‌گاه زیست‌کره، پناهگاه حیات وحش و تالاب بین‌المللی به صورت یکپارچه زیر نظر سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار دارد. البته مسئول محیط‌زیستی این منطقه توسط مدیرکل محیط‌زیست مازندران انتخاب می‌شود. در روزهای اخیر نیز با حکم عطاءالله کاویان، مدیرکل محیط‌زیست مازندران، محمود تقی‌پور به عنوان مسئول منطقه میانکاله جایگزین علی کلانه شده است. 

در فیلم زیر که توسط روابط عمومی تالاب بین‌المللی و ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله زیر نظر سازمان حفاظت محیط‌زیست تهیه شده است، بخشی از زیبایی‌های حضور پرندگان در این منطقه در زمستان 1401 را مشاهده می‌کنید.