دبیر علمی جایزه داستان حماسی:
توجه به اقلیم از ویژگی‌های ادبیات کلاسیک و حماسی است/ حماسه‌ها باید فرهنگ، هویت و ملیت ایرانی‌ها را به تصویر بکشند
ساسان ناطق می‌گوید: شاه اسماعیل صفوی در «چالدران» با نیرویی اندک در مقابل سلطان سلیم عثمانی و سپاه صدهزار نفری او، حماسه‌ای ماندگار را ثبت کرده است. حماسه‌هایی از این دست، می‌تواند فرهنگ، هویت و ملیت ایرانی‌ها را به تصویر بکشد.
به گزارش ایلنا، فراخوان دومین دوره جایزه داستان حماسی و مراسم افتتاحیه این رویداد، مهر ماه امسال در محل آرامگاه فردوسی مشهد، برگزار شد و علاقه‌مندان به این حوزه تا نیمه بهمن فرصت دارند که آثار خود را به دبیرخانه جشنواره ارسال کنند. جایزه ملی داستان حماسی یک رویداد فرهنگی نوپا در حوزه ادبیات است که با محوریت حماسه‌های بومی و اقتباس از متون اصیل ایرانی که ریشه در فرهنگ ما دارند، طراحی شده و قرار است به صورت سالانه، توسط حوزه هنری انقلاب اسلامی خراسان رضوی، برگزار شود. دبیر علمی و ترکیب هیئت داوران این جایزه؛ داوود امیریان، ساسان ناطق و علی‌اصغر عزتی‌پاک و سعید تشکری به عنوان دبیر علمی این جایزه قرار است به ارزیابی آثار ارسالی بپردازند. ناطق طی گفتگویی از اهمیت حماسه و تاثیر آن بر فرهنگ گفت و درباره پتانسیل حماسه‌ها برای اقتباس در ادبیات توضیحاتی داد.
ساسان ناطق داستان‌نویسی را از سال ۱۳۷۴ شروع کرده و از آن زمان تاکنون با حضور در جشنواره‌های مختلف عناوین مختلفی را برای کسب کرده است. او کتاب‌های «سیاه، سفید، خاکستری» (رتبه سوم بخش اسارت سیزدهمین جشنواره انتخاب بهترین کتاب سال دفاع مقدس)، «آوازهای نخوانده» (رتبه سوم بخش اسارت پانزدهمین جشنواره انتخاب بهترین کتاب سال دفاع مقدس)، «آسمان مال من بود» (نامزد شانزدهمین دوره انتخاب بهترین کتاب سال دفاع مقدس)، «هنوز مرا نشناخته‌ای؟» (نامزد بخش کودک و نوجوان شانزدهمین دوره انتخاب بهترین کتاب سال دفاع مقدس)، «آن‌ها که رفتند» (نامزد بخش مستندنگاری شانزدهمین دوره انتخاب بهترین کتاب سال دفاع) و «نامه‌رسان»، «سربازان نیار» و «تشنگان قله‌های برفگیر» را در کارنامه دارد.
اهمیت و ضرورت پرداختن به حماسه را چه مواردی می‌دانید؟
تاریخ بستر اتفاق‌ها و آزمون‌های بزرگ است و ادبیات آمده تا در به تصویر کشیده شدن زیبایی‌ها و سختی دوران و اتفاق‌های بزرگ، بر نگاه و قلم هنرمند جاری شود تا برای ابد ماندگار شود. حماسه، روایت داستانی قهرمانی‌های یک ملت است و ملت‌ها این حماسه‌ها را، چه تلخ چه شیرین، مانند دارایی خود محافظت می‌کنند. این نوع ادبی که عمدتا با پیشقراولی یک تفکر یا یک فرد شروع شده، کم کم به حضور و همراهی مردم می‌انجامد. در واقع حماسه وقتی شکل می‌گیرد که مردم برای رسیدن به هدفی واحد، وارد اتفاق و جریان جامعه شده، باور و نگرش فردی را به خواسته و اراده جمعی و ملی یا مذهبی پیوند می‌زنند.
آیا حماسه می‌تواند بر فرهنگ یک شهر یا کشور تاثیر بگذارد؟ این تاثیر تا چه حد است و مولفه‌های آن چیست؟
حماسه تاریخ یک ملت است؛ ملتی که تاریخی پر فراز و نشیب از تلخی‌ها، شادی‌ها، از خودگذشتگی‌ها و غرورآفرینی‌ها را پشت سر گذاشته است. انسانِ این نوع ادبی، انسانی مصلح از عامه مردم است؛ انسانی که آمده بندها را پاره کند و به ظلم پایان دهد یا در شادی و نعمتی بزرگ، با بقیه شریک شود.
در این میان ادبیات چه جایگاهی دارد؟
ادبیات حماسی و رمانهایی که با این نگاه تولید می‌شوند، به نوعی جزو ادبیات کلاسیک هر ملتی هستند که با گذشت قرن‌ها، اهمیت و ارزش خود را حفظ کرده‌اند. توجه به اقلیم و ادبیات عامه از ویژگی‌های ادبیات کلاسیک و حماسی ماست. در واقع، رمان‌های حماسی بازتاباندن نور به فضاهای تاریک و پنهانی است که آن را ندیده‌ایم یا توجه لازم را به آن نداشته‌ایم چراکه انسان معاصر به نوعی دچار عادی انگاری شده است. این آثار موقعیت‌های قاب گرفته‌ای هستند که خواننده‌ها را مجاب می‌کنند جلوی این تابلوهای کمتر دیده شده بایستند و این بار عمیق‌تر و دقیق‌تر نگاه کنند و صد البته شاید هم ما را به تفکر وادارند. تشویق به وطن دوستی، پیشتازی در عرصه‌های علمی، افتخار به بزرگان و دلاورانِ در خدمت مردم، حفظ اصالت انسانی و هویت‌سازی برای انسان معاصر و در محاصره بلاها و دشمنان، از مصداق‌های حماسه در دوران معاصر است. این نگاه، تغییر رویکرد از اساطیر افسانه‌ای، به اساطیر بیرونی و واقعی در زندگی امروزی است.
یکی از حماسه‌های دینی ما واقعه کربلاست. نمونه‌های برجسته‌ای از داستان حماسی برای اقتباس را نام ببرید.
بله بزرگترین حماسه ماندگار تاریخ، از خودگذشتگی امام حسین (ع) در نیم روز دشت تفتیده کربلاست که شجاعت و مردانگی را در مقابله با ظالمان و زورگویان معنا کرد و اسلام را زنده نگه داشت. شاه اسماعیل صفوی در «چالدران» با نیرویی اندک در مقابل سلطان سلیم عثمانی و سپاه صدهزار نفری او، حماسه‌ای ماندگار را ثبت کرده است. حماسه‌هایی از این دست، می‌تواند فرهنگ، هویت و ملیت ایرانی‌ها را به تصویر بکشد. حماسه‌های تاریخی کهنی چون گیلگمیش، حمله حیدری، یادگار زرایران، ایلیاد، ماراتن، لوزیاد، خاوران نامه و صاحبقران نامه در گذشته انسان‌ها وجود دارد که بازخوانی آن‌ها باید به خلق داستانی نو و کشفی تازه منجر شود. شهریور ۱۳۲۰ نقطه عطفی در دفاع مردم ایران در مقابله با اشغالگری روسیه و انگلیس است. مقاومت سه مرزبان جلفا در مقابل قشون روس و رئیسعلی دلواری در دشتستان و بوشهر در سکوت و انفعال رضاخان، حماسه‌های نوینی در تاریخ ایران رقم می‌زند که قابلیت پرداخت و بازخوانی دارند.
ویژگی‌های مورد نظر جایزه داستان حماسی چیست؟
حادثه و ماجرایی حماسه است که الهام بخش، باعث حرکت، نشاط، وحدت، احساس غرور و فخر مردم شود. حماسه می‌تواند منبع الهام یا الگوی رفتاری برای وطن دوستی مردم هم باشد. البته در کنار حماسه‌های تاریخی و دینی و اساطیری، حماسه‌های مصنوعی و ساخته خیال هم داریم که گاهی با جلوه‌های ادبی و سینمایی، واقعی جلوه داده می‌شوند. حماسه آفرینی، حرکت در مدار انسان مصلح و رسیدن یا نزدیک شدن به مدینه فاضله است چراکه انسانی که در اقلیمی متفاوت از باورها و اعتقادات رشد کرده و قرآن و شاهنامه خوانده، قطعا نگاه متفاوتی به بشر و زندگی او دارد. حماسه در شکل امروزی می‌تواند تحکیم کننده باورها، فرهنگ و هویت قومی و ملی شود. آثار حماسی جزو دارایی‌های معنوی ملت‌ها هستند و هیچ ملتی در جهان دارایی و اندوخته‌های معنوی‌اش را پنهان نمی‌کند.
