نگاه حذفی و سانسوری، مخلِ جهاد تبیین است/ یک پروژه اجتماعی برای خروج از محاصره تبلیغاتی

به گزارش خبرنگار ایلنا، نشست تخصصی نقش روابط‌عمومی‌ها و رسانه‌ها در جهاد تبیین از سلسله نشست‌های تخصصی دوشنبه‌های سوهانک بعد از ظهر بیست و ششم اردیبهشت و به مناسبت هفته ارتباطات و روابط‌عمومی برگزار شد.

در این نشست که به همت دانشکده علوم اجتماعی و ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران و به صورت آنلاین برگزار شد، فرشاد مهدی‌پور معاون امور مطبوعاتی، سپهر خلجی عضو شورای اطلاع‌رسانی دولت، علی ربیعی استاد دانشگاه و سخنگوی دولت دوازدهم، اکبر نصرالهی رئیس دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه و حسین امامی عضو هیات مدیره انجمن متخصصان روابط‌عمومی ایران حضور داشتند.

جهاد تبیین یک راهبرد برای خروج از محاصره تبلیغاتی است

«اکبر نصراللهی» به‌عنوان سخنران نخست این نشست، با بیان اینکه «نقش روابط عمومی در جهاد تبیین حتی مهم‌تر از رسانه‌هاست» گفت: چون روابط‌عمومی‌ها خاستگاه و سرچشمه و راوی اول اخبار، نزدیک‌ترین بخش و فرد حقیقی و حقوقی به روایت‌ها و خبرها روابط‌عمومی‌ها هستند. بنابراین نقش آن‌ها در جهاد تبیین و در تولید و انتشار خبر مهم و انحصاری است. اگر به موقع، صحیح و درست اخبار و رویدادهای مورد نیاز مردم را در حوزه مسئولیت و ماموریت خود شناسایی و در بسته‌بندی‌های جذاب با ابزارهای رسانه‌ای مناسب تولید و منتشر کنند، وظیفه خود را در جهاد تبیین می‌توانند ایفا کنند و دیگر عرصه‌ای برای جولان رسانه‌های بیگانه باقی نمی‌گذارند.

رئیس دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه با تاکید بر اینکه «سابقه جهاد تبیین به سال ۹۵ و موقعیت‌های مختلف برمی‌گردد و اگر روابط‌عمومی‌ها کارشان را درست انجام می‌دادند این تاکید از سوی مقام معظم رهبری بر اهمیت آن نمی‌شد.» خاطرنشان کرد: رسانه‌ها هم در محور دوم سازنده و جهت دهنده افکار عمومی و واسطه اطلاع رسانی هستند؛ ناظر مستقل و مطالبه‌گر هم هستند. نقش رسانه این است که آنچه اتفاق نیفتاده و کاری که باید مسئولان انجام می‌دادند اما ندادند را بیان کنند. بنابراین جهاد تبیین آن‌ها، محدود به روایت مسئولان نمی‌شود.

نصراللهی تصریح کرد: جهاد تبیین یک راهبرد برای خروج از محاصره تبلیغاتی و دادن اطمینان به مردم از طریق روایت درست است. عبارت «محاصره تبلیغاتی» عبارتِ ذکر شده از سوی مقام معظم رهبری است؛ همانند جهاد تبیین که راهبرد ایشان است. جهاد تبیین یک استراتژی و راهبرد برای خروج از محاصره تبلیغاتی، مقابله با روایت‌های نادرست، مقابله با جعل خبر و جریان تحریف است.

او همچنین با نقد رویکردهای فعلی، همچون عدم ارائه پیوست رسانه‌ای برای طرح صیانت، به ارائه گام‌هایی پرداخت که در این زمینه می‌توان برداشت.

توصیه‌هایی خطاب به روابط‌عمومی‌ها در بحث جهاد تبیین

«سپهر خلجی» سخنران بعدی مراسم بود و با بیان اینکه «بیش از هر دستگاه و ساختار دیگری، روابط‌عمومی‌ها نقش اصلی و مهم را در حوزه تولید، توزیع و به جریان انداختن خبر دارند.» گفت: اساسا برای بسیاری از رسانه‌های ما حتی رسانه ملی، یکی از درگاه‌های اصلی برای کسب خبر و گردش خبر، روابط‌عمومی است.

عضو شورای اطلاع‌رسانی دولت با تاکید بر اینکه «نقش روابط‌عمومی‌ها حساس است و با هیچ بخش دیگری در روایت‌گری از خدمات و تصویر سازمان و موقعیت و حتی اشخاص قابل مقایسه نیست.» گفت: در ساختار سازمان‌ها نقش روابط عمومی متنوع، چند بعدی و اقتضایی است.

خلجی فعالان رسانه‌ها و روابط‌عمومی‌ها را رزمندگان صحنه این جهاد خواند که نقش میدان‌دار را در این قضیه به عهده دارند و گفت: ما اکنون در فضایی هستیم که درگیر چند موضوع متفاوت اما در عین حال در هم تنیده هستیم؛ یعنی هم درگیر جنگ روایت‌ها بر پایه عناصر شناختی و در عین حال یک جنگ ترکیبی. که پایه همه این‌ها در رسانه و افکار عمومی است. طبیعی است که بهترین کسانی که می‌توانند در این زمینه نقش ایفا کنند رسانه‌ها و روابط‌عمومی‌ها هستند.

او با تاکید بر اینکه «در بحث جهاد تبیین، رویکرد اساسا ایجابی و در مقابل حجم تخریب‌هایی‌ست که صورت می‌گیرد.» گفت: ما در حوزه اطلاع‌رسانی و ارتباطات و روابط‌عمومی از مشکلاتی رنج می‌بریم که بر خروجی کار اثرگذار است.

عضو شورای اطلاع‌رسانی دولت با بیان اینکه «همه باید کمک کنند که روابط‌عمومی‌ها به اداره رانده‌شدگان سازمان تبدیل نشود، با سایر دوایر اداری تلفیق نکنند»، در پایان توصیه‌هایی را خطاب به روابط‌عمومی‌ها بیان کرد که تعدادی از آن‌ها به این شرح بود: باید نسبت به موضوعات مختلف بلافاصله رفع شبهه کنید، از گروه‌های مشورتی کمک بگیرید، در هر خبری که تنظیم می‌کنید به روایتی که در موردش شکل می‌گیرد از قبل توجه کنید، در تولید و انتشار خبر کنترل داشته باشید، شما نه وظیفه تبلیغ افراد که مسئولیت تبیین و تبلیغ خدمات را دارید، به پازل دشمن توجه کنید، از روابط‌عمومی‌ توجیه‌گر فاصله بگیرید، به افکار عمومی توجه کنید، بر پیام مدیریت داشته باشید.

نگاه حذفی و سانسوری مخلِ جهاد تبیین است

«علی ربیعی» استاد دانشگاه و سخنگوی دولت دوازدهم در ادامه این نشست با بیان اینکه «در این سال‌ها جامعه علمی ارتباطات ما بسیار گسترش پیدا کرده و انواع ارتباطات در حوزه‌های مختلف شکل گرفته است و خوشبختانه روابط‌عمومی‌ها هم دارای رشته در دانشگاه شده‌اند.» گفت: متاسفانه امروز حال و هوای بچه‌های رسانه‌ها از نظر معیشتی و اقتصادی خوب نیست و رسانه‌ها در حال کوچک‌تر شدن هستند. از طرفی، روابط‌عمومی‌ها امروز در رنج‌اند و جایگاه مناسبی در سازمان‌ها ندارند.

او با اشاره به بحث ارتباطات و جهاد تبیین یادآور شد: امروز اهمیت ارتباطات از سطح جهانی به سطح خانواده رفته و مورد بحث قرار گرفته است. در مورد اهمیت ارتباطات بسیار کتاب و مقاله چاپ شده و جامعه پویا و شاد را مرتبط با آن می‌دانند. هرچند که امروز در سطح خانواده دچار کج‌کاردی ارتباطات هستیم و عامل اصلی طلاق برعکس تفکر عمومی، عدم ارتباطات است.

این مدرس دانشگاه با اشاره به بخش‌های ناشناخته‌تر ارتباطات، گفت: به نظر من، اگر رنسانس را عامل عصر روشنگری اول در مقابل جهالت قرون وسطایی بشناسیم، امروز در عصر دوم روشنگری قرار داریم. اما روشنگری این بار نه در برابر جهالت، که در مقابل تحریف و برساختن واقعیت‌هاست. آسیب پروپاگاندا آن قدر قوی است که مفهوم پساحقیقت ابداع شد و بحث و گفتگوی زیادی پیرامون آن شکل گرفت.

ربیعی با تاکید بر اینکه هر جامعه‌ای یک‌سری اقدامات در دفاع از حقیقت دارد، گفت: نقش کنش‌گران ارتباطی و رسانه‌ای در میان این جریان پساحقیقت‌ساز به اعتقاد من امروز برجسته‌تر از هر دوره دیگری است. اگر بخواهیم به تحلیل گفتمان فرمایش مقام معظم رهبری برگردیم باید متوجه باشیم که توجه ویژه ایشان بر باز کردن مفهوم جهاد تبیین به نوعی روشنگری در عصر پساحقیقت است. اگر از این منظر همراه این مساله شویم، نیازمند تعریفی از جهاد  و تبیین هستیم.

وزیر اسبق تعاون، کار و رفاه اجتماعی با طرح این پرسش که «مهم‌ترین الزامات تبیین امروز چیست؟» گفت: تبیین بدون ابزار ارتباطاتی امکان ندارد و وجه مهم آن، گفتگو است. اما الزامات گفتگوی اجتماعی امروز چیست؟ تعریف دهخدا برای جهاد، «بخشایش آنچه در حیطه توانایی آدمی است از گفتگو کردار» است. این‌ها گزاره‌هایی است که در تعریف جهاد و تبیین و پس زمینه مفهومی حقایق داریم.

ربیعی با تاکید بر اینکه «رسانه‌ها مهم‌ترین وسیله و ابزار تبیین هستند.» تصریح کرد: در گذشته نه چندان دور، رسانه‌ها فقط حاملان یک طرفه پیام بودند. اما امروز نسبت وسیعی بین رسانه و زندگی اجتماعی به وجود آمده و این نسبت در مسائلی که نیاز به تبیین دارند در چهار محور می‌تواند بیان شود که شامل: رسانه به مثابه به سطح آوردن مسائل قابل گفتگو، رسانه به مثابه تبیین‌گر ابعاد گفتگو، رسانه به مثابه جهت‌دهنده و روایت‌ساز، و رسانه به عنوان یک مساله است.

او همچنین با بیان اینکه «رسانه ابزار تبیین یا شکل دادن گفتگوست و امروز دوران پیام‌های یک سویه گذشته.» یادآور شد: بحث رهبری، آوردن مسائل در سطح گفتگوهای اجتماعی و یافتن راه‌حل برای پدیده‌هایی است که امروز با آن مواجهیم.

این مدرس دانشگاه یکی از مشکلات کشور را این دانست که تمام موضوعاتی که مورد بحث قرار می‌گیرد به کامیابی نمی‌رسد و علت‌یابی نمی‌شود یا علت‌های موهوم برایش ارائه می‌شود و به بیان الزامات جهاد تبیین در چهار عنوان پرداخت.

ربیعی اضافه کرد: باید گفتگو صورت بگیرد، چون گفتگوست که می‌تواند تبیین را بسازد. گفتگویی که چندجانبه باشد. اما صداوسیما چقدر این الزام را فراهم می‌کند؟ نکته دوم این است که جهاد تبیین در برابر نگاه سانسوری قرار دارد؛ پاسخ پیچیده به دنیای پیچیده است و نگاه حذفی و سانسوری در جهاد تبیین به عنوان مخل عمل می‌کند، الزام سوم برابری در دستیابی به رسانه و الزام چهارم رعایت اخلاق گفتگو است.

او در پایان خاطرنشان کرد: جهاد تبیین یک پروژه اجتماعی است و ذی‌نفعان متعدد و بین نسلی و مساله دارد و نمی‌توان دور آن فنس کشید و جدایش کرد. اگر این زمینه‌ها ایجاد شود، می‌توانیم نقش روابط‌عمومی‌ها و رسانه‌ها را در آن تعریف کرد.

علل پیدایش جهاد تبیین: غلبه بازنمایی بر واقعه، رشد فیک‌نیوزها و تهاجم چندوجهی

«فرشاد مهدی‌پور» معاون امور مطبوعاتی وزارت ارشاد هم در سخنرانی خود با بیان اینکه «اساسا ما در ضرورت یا آنچه که ما را به این مساله رسانده که جهاد تبیین باید شکل بگیرد باید تامل کنیم.» گفت: اگر مساله به صورت روشن تقریر شود راه‌حل‌های آن هم در دسترس‌تر خواهد بود. تا قبل از واکاوی دقیق مساله، ‌یافتن راه‌کار کار پیچیده‌ای خواهد بود.

معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: این مساله چند پیشران مهم داشته که شامل: تغییر مسائل فناورانه و تکنولوژیک، تسریع در کاهش مرجعیت رسانه‌ای کشور و کمبود منابع انسانی و نیروی متخصص می شود.

مهدی پور در ادامه، غلبه روایت و بازنمایی بر واقعه، رشد فیک‌نیوزها و اخبار جعلی و تهاجم چندوجهی را سه ویژگی اصلی و علل پیدایش جهاد تبیین خواند.

او با طرح این پرسش که «چه نقشی برای روابط‌عمومی‌ها می‌توانیم قائل شویم؟» حرکت به سمت هم‌گرایی، تربیت نیروی انسانی زبده و تکنولوژی را از جمله مهم‌ترین نقش‌ها خواند و گفت: اگر نتوانیم ابزارهای لازم این عرصه را ایجاد کنیم یا در اختیار بگیریم، یکی از بال‌های مهم کار دچار نقص خواهد شد.

مهدی‌پور در پایان خاطرنشان کرد: باید به مدرسه برگردیم؛ روابط‌عمومی و کار ارتباطی چیزی نیست که بشود در دانشگاه آن را حل و فصل کرد. مدرسه می‌تواند به بچه‌های ما یاد بدهد که چطور کار ارتباطی را انجام دهند. در غیر این صورت، نقایص موجود کاهش پیدا نمی‌کند.

کلمات کلیدی جهاد تبیین: آگاهی‌بخشی، پاسخ‌گویی، نفوذ در افکار عمومی، بیان حقایق بدون هیاهو، اقناع و گفتمان‌سازی

«حسین امامی» عضو هیات مدیره انجمن متخصصان روابط‌عمومی ایران نیز در طرح مساله چند پرسش را به این شرح بیان کرد: موضوع جهاد تبیین از منظر ارتباطی با چه چیزی شباهت دارد؟ تبیین چگونه شکل می‌گیرد؟ روابط‌عمومی‌ها باید چه کنند؟ فرایند آن چگونه است؟ مردم چگونه باید آن را بپذیرند؟

عضو هیات مدیره انجمن متخصصان روابط‌عمومی آگاهی‌بخشی، پاسخ‌گویی، نفوذ در افکار عمومی، بیان حقایق بدون هیاهو، اقناع و گفتمان‌سازی را کلمات کلیدی جهاد تبیین از منظر ارتباطی خواند و با بیان اینکه «تبیین چگونه می‌تواند شکل بگیرد؟» گفت: تقویت عقیده موجود، بهترین و سریع‌ترین راه‌کار بوده و نقش رهبران افکار در این خصوص موثر است.

امامی در ادامه، فرایند تبیین را شامل سه مرحله «خنثی‌سازی یا تغییر و تعدیل ایده‌های خصمانه»، «آشکار کردن دیدگاه‌های مثبت و عقاید منفی» و «حفظ دیدگاه‌ها و تکرار پیام‌ها و نظرات مثبت» دانست.

«تکنیک‌هایی برای افزایش میزان اقناع یک پیام و پذیرفته شدن آن از سوی مردم» و «روابط‌عمومی‌ها باید چه بکنند؟» دو سرفصل دیگری بود که امامی در سخنرانی خود به آن‌ها پرداخت.