گزارش اختصاصی ایلنا
تبرک محصول باغ‌های برزک کاشان در آیین روز شش امام حسین(ع)
مردم کاشان و تمام مناطق تابعه بنا به رسمی دیرینه و پایبندی به عقاید مذهبی خود، همان طور که در ششمین روز فوت امواتشان مراسم یادبود برگزار می‌کنند با برگزاری مراسم مختلف از قبیل نخل گردانی، علم گردانی و… در روز شش امام حسین(ع) به سوگواری می‌پردازند.
ایلنا: مردم کاشان و تمام مناطق تابعه بنا به رسمی دیرینه و پایبندی به عقاید مذهبی خود، همان طور که در ششمین روز فوت امواتشان مراسم یادبود برگزار می‌کنند با برگزاری مراسم مختلف از قبیل نخل گردانی، علم گردانی و… در روز شش امام حسین(ع) به سوگواری می‌پردازند.
یه گزارش خبرنگار خبرگزاری ایلنا در کاشان مردم برزک پس از برگزاری مراسم نخل گردانی و علم گردانی در روز عاشورا، در ششمین روز شهادت با آیینی متمایز ارادت و دوستداری خود را نسبت به امام حسین و اهل بیتش(ع) اثبات می‌کنند. در روز عاشورا مردان و جوانان نخل را که نمادی از تشییع پیکر پاک امام حسین(ع) است حمل می‌کنند و بر سر و سینه می‌زنند. ولی در روز شش زنان مجمعه و سینی‌های خشکبار باغ‌های خود را بر سر گرفته با شور شوق خاص به حسینیه می‌آورند تا مردم برزک بر سر سفره‌ای رنگین، در عین حال مقدس و معنوی، با قرائت قرآن، ذکر دعا و مرثیه خوانی به سوگ بنشینند که بنا به شواهد، مستندات و نقل و قول‌های مردمی از قدمتی دیرینه برخوردار است.
مسجد محلهٔ مصلی مکان برگزاری آیین شش امام(ع) است. برزک هفت محلهٔ قدیمی دارد. محلهٔ سرگاولsargâval، سردل sardol، باغستان، درب مسجد جامع، درب زیارت، و محله مصلی، محله‌های هفت گانه برزک هستند که این آیین فقط در مسجد محلهٔ مصلی برگزار می‌شود. گفته می‌شود تقریباً تا ۳۰ سال پبش این مراسم در خانه چهارصفه مصلی که مکان عمومی برای روضه خوانی بوده، برگزار می‌شده است. اما با ازدیاد جمعیت و عدم گنجایش فضای چهارصفه، به مسجد مصلی منتقل شد.
روند برگزاری مراسم بدین صورت است که در گذشته ساعتی قبل از شروع مراسم، تعدادی از بچه‌های محل در بالای بام چهارصفه با فریاد «یا حسین» مردم محل را از زمان شروع مراسم مطلع می‌کردند. زنان که از قبل مقداری از خشکبار و تنقلات حاصل باغشان را نذر مجلس شش امام حسین(ع) می‌کنند در بعد از ظهر روز شش به تفکیک نوع آجیل، در کاسه یا بشقاب‌های چینی ریخته، کاسه‌ها را در مجمعه مسی می‌چینند و مجمعه را روی سر نهاده، به صورت گروهی به مسحد می‌آورند. گفته می‌شود در گذشته فقط هفت خانوادهٔ مشخص از اهالی محله مصلی، تنقلات خود را در هفت یا شش کاسه به نیت روز ششم و شب هفتم امام حسین(ع) می‌ریختند با مجمعه به مسجد می‌آوردند. در گذشته آداب سفره آرایی و روند برگزاری مراسم نسبت به مراسم امروز متفاوت بوده است که به لحاظ مراعات حوصله خوانندگان از ذکر بعضی از موضوعات صرف نظر می‌شود. در حال حاضر زنان در مسجد سفره‌ای به درازای ۱۰ تا ۱۵ متر می‌اندازند بشقاب‌های آجیل را در دورتادور سفره می‌چینند و سفره را با گل شمع می‌آرایند. از این مرحله به بعد زنان از سفره جدا می‌شوند و مردان در دور تا دور سفره با ترتیب خاص می‌نشینند و با قرائت سورهٔ یس تنقلات را متبرک می‌کنند. سپس روحانی محل که از سوی بانی مراسم دعوت می‌شود در وصف واقعه عاشورا و کربلا سخن می‌گوید و در ادامه مداح‌ها و نوحه خوان‌ها به روضه خوانی و مداحی می‌پردازند. پیش‌تر بانی مراسم از چند معمم محلی و نیز نوحه خوانی موسوم به «ضرب گیر» و نوحه خوان دیگری معروف به پیش واقعه خوان دعوت می‌کرد. نخست هرکدام از معمم‌ها در کنار سفره از واقعه کربلا سخن می‌گفتند سپس ضرب گیر با خواندن نوحه‌ای خاص با ضرب و ریتم سینه زنی دیگران را به سینه زنی وادار می‌کرد. با خواندن پیش واقعه و عزاداری و روضه خوانی مراسم پایان می‌یابد. اما قبل از پایان مراسم چند نفر از اهالی محل و بانی مراسم آجیل‌ها را روی هم ریخته، مخلوط می‌کنند و در کیسه‌هایی از جنس پلاستیک می‌ریزند در بین حاضرین تقسیم می‌کنند. از آنجایی که این تنقلات بر سر خوان امام حسین(ع) با ذکر قرآن و دعا متبرک شده مردم برزک سعی می‌کنند آن را به خانهٔ خود ببرند.
پس از شرح مختصر از روند برگزاری این مراسم لازم است اشاره شود به بررسی شاخص‌هایی که این آیین را در اولویت ثبت میراثمعنوی کشور قرار داد. یکی از این شاخصه‌ها وفاق اجتماعی است. معمولاً مراسم و آیین‌ها باعثوفاق، نظم و اتحاد اجتماعی در یک حوزهٔ فرهنگی می‌شوند. آیین روز شش برزک از این قائده مستثنی نیست. برگزاری این آیین محوری است که اهالی محل را به دور هم جمع می‌کند، به هم نزدیک می‌کند و باعثهماهنگی و همدلی می‌شود و به تبع آنچه بسا این همدلی می‌تواند در مراحل دیگر زندگی از جمله همیاری و مساعدت در امور گروهی زندگی و یا روابط خویشاوندی تأثیرگذار باشد. در گذشته که این آیین مخصوص محله مصلی بود فقط مردم این محله را به دورهم جمع می‌کرد و لی امروزه پویایی آیین باعثشده تا هفت محلهٔ برزک را به هم بپیوندد. این آیین احساس سرافرازی و غرور جمعی برای مردم برزک به ویژه اهالی محلهٔ مصلی ایجاد می‌کند.
شاخصهٔ دیگر تأثیر در فرهنگ و باور مردم است که باعثشده تا اهالی محلهٔ دیگر به اهالی محله مصلی بپیوندد. همچنین شرکت در مراسم شش با شکل ظاهری و آداب خاص تأثیری است که این آیین بر کردار و رفتار مردم نهاده است. حضور شرکت کنندگان در مراسم با لباس عزا و احترام به سفرهٔ مراسم در موقع روضه خوانی از این جمله است. متبرک شدن تنقلاتی که به آن قرآن و نوحه خوانده شده است و شگون دانستن این تنقلات کاملاً در فرهنگ و عقاید و باور مذهبی مردم آشکار است.
تأثیر دیگر آیین بر اقتصاد اجتماع کشاورزان و باغداران است. هدف اصلی نذر تنقلات محلی در آیین، خیر و برکت دادن و پررونق شدن محصول باغاتشان است. بنابراین با هدف محصول بیشتر و نیز سلامتی اعضای خانواده تنقلات نذر می‌کنند. این نذر باعثمی‌شود احساس غرور کنند تا با توسعه باغداری سهم ببیشتری در سفره روز شش داشته باشند. نکته دیگر اینکه کسانی که محصول باغداری ندارند تنقلات را از دیگران می‌خرند نذر می‌کنند یا از مغازه‌ها تنقلات غیر بومی و شیرینی‌های مختلف می‌گیرند که این بر اقصاد مردم و نیز آبادی اثر می‌گذارد.
از شاخص‌های دیگر، نقش مهم زنان در برگزاری این آیین است. انسان‌شناسان و جامعه‌شناسان خلق سفره را به زنان نسبت می‌دهند، و بر این باورند که زنان سفره را پدیدآورنده‌اند. در برزک زنان محتویات و وسایل سفره را آماده می‌کنند، آن‌ها خشکبار و تنقلات را با آداب خاص به حسینیه می‌آورند، سفره را زنان می‌آرایند. با توجه به این نظریه می‌توان نقش زنان را به نظریه‌های انسان‌شناسان که معتقدند زنان پدیدآورندگان سفره در جوامع باستان هستند نسبت داد.
روند ثبت آیین شش امام حسین(ع) برزک در فهرست میراثمعنوی کشور است. برزک مرکز یکی از بخش‌های چهارگانه شهرستان کاشان است که در فاصلهٔ ۵۲ کیلومتری غرب شهرستان واقع است. به دنبال بررسی و مطالعه آیین‌های مربوط به ماه محرم در سطح شهرستان، این آیین مورد توجه و مطالعه مقدماتی قرار گرفت که با توجه به ویژگی‌های خاص آن برای ثبت در فهرست می‌رثمعنوی برگزیده شد و در سال ۱۳۹۰ با حضور کامل در مراسم، مراحل مستندنگاری و تدوین پرونده با بهره گیری از تکنیک مشارکت، مشاهده، مصاحبه و مطالعهٔ می‌دانی و نیز جمع آوری و تهیه مدارک و اسناد از قبیل فیلم و عکس انجام شد و پرونده تکمیل شده در ششمین نشست شورای ثبت میراثمعنوی کشور که در آذرماه ۱۳۹۱ در شهرستان محمودآباد از توابع استان مازندران برگزار شد، مطرح و در فهرست می‌رات معنوی کشور به ثبت رسید.
و حال که این افتخار ملی به مردم خوب برزک روی آورده است لازم است دست اندرکاران برگزاری مراسم عوامل تهدید کننده این آیین از قبیل جایگزینی تنقلات بازاری غیر بومی از جمله شیرینی، شکلات و بیسکویت‌های مختلف به جای محصول باغستان‌های محلی، ورود نوحه‌ها و اشعار جدید، با ریتم و آهنگ خاص امروزی که جایگزین نوحه‌های قدیمی(پیش واقعه و ضرب گیر) شده است، جایگزینی ورود ظروف پلاستیکی یک بارمصرف و نیز مجمعه‌های استیلی و رویی به جای ظروف چینی سنتی و نیز مجمعه‌های مسی، نحوهٔ توزیع خشکبار و تنقلات متبرک شده بین حاضرین که در گذشته توسط دلاک محل با آداب خاص بین حاضرین تقسیم می‌شده است و… را مد نظر داشته باشند. در پایان لازم است از مردم باذوق برزک به ویژه اهالی محله مصلی که بنده و گروه تصویربردار ما را در مطالعهٔ مقدماتی و مستندنگاری کمک کردند تشکر و قدردانی به عمل آورم.
گزارش از: عباس تراب‌زاده
