تحریم و هنر شفافیت

در فضای خروج عهدشکنانه آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها علیه ایران، آیا حرکت به سمت شفافیت اقدامی قابل‌دفاع است؟ عده‌ای این اقدام را کارآمد اما پرداختن به آن را در شرایط فعلی نادرست می‌دانند. باور من این است که به سه دلیل، اتکا بر رکن شفافیت در شرایط سخت فعلی کشور، ضروری‌تر از هر زمان دیگر است.

ابتدا باید اشاره داشته باشم که فساد تجربه روزمره مشترک و ملموس بسیاری از مردم در سراسر جهان است. سازمان «بین‌المللی شفافیت» (TI) در گزارشی در سال 2017 با عنوان «‌PEOPLE AND CORRUPTION: CITIZENS’ VOICES FROM AROUND THE WORLD» اظهار کرده است که طبق نظرسنجی که در مناطق مختلف  جهان انجام شده، شش نفر از 10 نفر از عملکرد دولت خود در مبارزه با فساد ناراضی بوده‌اند و عملکرد دولت را در این حوزه ضعیف ارزیابی کرده‌اند و تأکید می‌کند پیوند میان مبارزه با فساد و اعتماد سیاسی، پیوندی ناگسستنی است.

واقعیت نیز همین است و مطالعات داده‌های بین‌المللی حاکی از ارتباط وثیق بین فساد و عدم اعتماد سیاسی است. پیمایش‌های جهانی از بررسی بین اعتماد مردم به حاکمیت (اعتماد سیاسی) و فساد سیاسی ادراک‌شده، حاکی از ارتباط منفی بین این دو متغیر است. به این معنا که با افزیش فساد اقتصادی، اعتماد سیاسی کاهش و از سوی دیگر، با کاهش اعتماد سیاسی، فساد افزایش می‌یابد.

اما چرا پرداختن به مقوله شفافیت در این ایام بااهمیت‌تر از هر زمان دیگری است؟ اولین دلیل این است که اصولا در شرایط تحریم امکان اقدامات فسادانگیز و مجرمانه بیشتر است. مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهد تحریم‌ باعث ایجاد فساد سازمان‌یافته می‌شود و با تضعیف‌ حاکمیت قانون زمینه را برای تحرکات فسادآمیز بیشتر می‌کند. با این وصف مقوله حرکت به سمت شفافیت به‌عنوان یک راهبرد ضد فساد که می‌تواند موجب افزایش اعتماد و امید اجتماعی شود، بیش از پیش مورد نیاز است.

در شرایطی که از یکسو بدخواهان ایران هم‌زمان با تحریم‌های اقتصادی، اعتماد، امید و استقامت روانی جامعه ایرانی را با به‌کاربستن شیوه‌های تبلیغاتی و مشخصا القای فساد سیستماتیک هدف قرار داده‌‌اند و از سوی دیگر جامعه با فرسایش اجتماعی روبه‌رو است، راهبرد مبارزه با فساد با تکیه بر شفافیت و با پرهیز از رویکرد سیاسی و گزینشی در مبارزه با مفسدان یک انتخاب اجتناب‌ناپذیر است.

باید دقت کنیم که بررسی تجربه‌های موفق مبارزه با فساد نشان می‌دهد شفافیت، در زمره مؤلفه‌هایی است که به‌طور گسترده بر افزایش رضایت مردم از عملکرد نهاد سیاسی، افزایش اعتماد سیاسی و در نهایت بهبود سرمایه اجتماعی دولت‌ها اثرگذار است. در غیاب شفافیت چه در بیان حقوقی آن که حق شهروندان در دسترسی آزاد به اطلاعات تعبیر می‌شود و چه در بستر سیاست‌گذاری که مؤلفه‌ اساسی حکمرانی مطلوب به شمار می‌رود، حقوق شهروندی، مشارکت شهروندان در حیات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تهدید می‌شود. ازاین‌رو است که در تمامی toolkit‌های بین‌المللی و اسناد بین‌المللی مبارزه با فساد ازجمله کنوانسیون جهانی مقابله با فساد، شفافیت از طریق دسترسی آزاد به اطلاعات خط‌مشی ‌اصلی سالم‌سازی و نیز مؤثرترین شیوه پیشگیری از فساد است.

دلیل مهم دیگر برای دفاع از راهبرد شفافیت در مبارزه با فساد در شرایط فعلی این است که این امر مطالبه مردم است. نتایج یک پیمایش ملی از سوی یک مؤسسه معتبر که در مردادماه سال جاری انجام شده، نشان می‌دهد که از دیدگاه مردم یکی از مهم‌ترین راهکارها برای برون‌رفت از شرایط فعلی کشور، مبارزه با فساد است که این امر نیز با حرکت به سمت شفافیت هرچه‌بیشتر امکان‌پذیر نیست. همین‌جا باید متذکر شد که رهبر معظم انقلاب نیز تأکید داشته‌‌اند مسئولان جز در موارد نظامی، امنیتی و اموری که با دشمن مقابله داریم، باید شفاف باشند و هیچ رازی را از مردم پنهان نکنند.

جمع‌بندی: در شرایطی که کشور شرایط سختی را تجربه می‌کند، اهتمام به مبارزه با فساد با راهبرد شفافیت، هم تدبیر مناسب برای ازبین‌بردن زمینه‌های فساد در ایام تحریم، هم پاسخ به مطالبه مردم و هم گامی مهم برای افزایش اعتماد و امید اجتماعی است.