تامین اجتماعی؛ حق مردم، تکلیف دولت

به گزارش ایلنا به نقل از اداره کل روابط عمومی سازمان تامین اجتماعی، متن پیام علی حیدری به شرح زیر است: 

از حضرت امام صادق (ع) در تحف العقول نقل شده است که ثَلَاثَةُ أَشْیَاءَ یَحْتَاجُ النَّاسُ طُرّاً إِلَیْهَا الْأَمْنُ وَ الْعَدْلُ وَ الْخِصْبُ (بحارالانوار ج ۷۵ ص ۲۳۴) " سه چیز است که مردم به آن‌ها نیاز دارند امنیت، عدالت و رفاه (فراوانی، راحتی، گشایش، وفور نعمت) و پر واضح است که حکومت‌ها نه به عنوان مبنای مقبولیت بلکه به عنوان ملاک مشروعیت، بایستی زمینه برآورده شدن این نیازهای سه‌گانه مردم را فراهم سازند و در این میان به موجب اصول ۳.۲۹ و ۴۳ قانون اساسی تامین و تضمین نیازهای اساسی و اولیه و سطح پایه خدمات تامین اجتماعی برای آحاد مردم بویژه اقشار ضعیف جامعه یک وظیفه ماموریتی، ذاتی و تکلیفی دولت‌ها است و نبایستی دولت‌ها از ارائه این خدمات با رویکردهای توده ستایانه و برای کسب وجهه و مقبولیت استفاده کنند بلکه بایستی استیفای این وظایف خود را بعنوان ملاک و مبنای کسب مشروعیت خود بدانند و می‌توان گفت ارائه خدمات تامین اجتماعی (امدادی، حمایتی و بیمه ای) به آحاد جامعه بطور اعم و اقشار ضعیف جامعه بطور اخص، به نوعی ادای تکالیفی است که دولت‌ها برای آن مبعوث گردیده‌اند و اگر به این وظیفه خود عمل نکنند، مشروعیت خود را از دست داده‌اند چرا که بفرموده امام صادق (ع) عدل یکی از احتیاجات اساسی انسانها است، مضافاً به اینکه اصل عدالت یکی از اهداف اصلی رسالت پیامبران و قیام امامان بوده است. 

لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ (سوره حدید آیه ۲۵) 

و در موضوع امنیت نیزخداوند متعال در سوره قریش به اهل قریش می‌فرماید که «شما بایستی به من ایمان بیاورید چون برای شما امنیت آوردم و شما را تامین کردم و از گرسنگی و تشنگی نجات بخشیدم». 

«تامین اجتماعی» چه در معنای عام آن یعنی نظامی شامل قلمروهای امداد اجتماعی، حمایت اجتماعی و بیمه اجتماعی و چه در معنای خاص آن یعنی سازمان تامین اجتماعی نقش بسزایی در تحقق امنیت، عدالت و رفاه دارد که بفرموده امام صادق (ع) ازاحتیاجات اساسی انسانها است. 

نتایج مطالعاتی که اخیراً انتشار یافته است نشان می‌دهد که اولاً خدماتی که توسط نهادهای حمایتی (کمیته امداد و بهزیستی) ارائه می‌شود کمتر شامل دهک‌های درآمدی اول تا سوم می‌شود و بیشتر افرادی که آگاهی و دسترسی دارند ومراجعه می‌کنند (به تعبیری سائلین و مراجعین) از خدمات این نهادها بهره‌مند می‌شوند و نیازمندان واقعی یعنی افرادی که در دهک‌های اول تا سوم درآمدی قرار دارند کمتر از حدود ۲۰ درصد خدمت گیرندگان نهادهای مزبور را تشکیل می‌دهند و ثانیاً مشمولین تحت پوشش سازمانهای بیمه‌گر اجتماعی کمتر دچار تله فقر و آسیب اجتماعی می‌گردند و بیمه‌های اجتماعی نقش و کارکرد بسزایی درعدم افتادن مردم به تله فقر و آسیب اجتماعی داشته است و مطالعات انجام شده در زمینه پیمایش فقر نشان می‌دهد که بیمه شدگان تحت پوشش بیمه‎های اجتماعی (بازنشستگی، درمان، بیکاری و…) کمتر به فقر دچار گردیده اند. 

اگر بخواهیم جامعه در ورطه فقر و آسیب اجتماعی دچار نشود، بایستی یک نظام تامین اجتماعی چندلایه (امدادی، حمایتی و بیمه ای) و چند سطحی در بخش بیمه‌ای (پایه، مازاد و مکمل) را مبتنی بر اصول فراگیری، جامعیت، کفایت و پایداری مالی فراهم سازیم و ضریب نفوذ ۱۰۰ درصدی و چتر پوشش تمام شمول برای آحاد جامعه در دسترسی عادلانه به خدمات امدادی و حمایتی و سطح پایه بیمه‌های اجتماعی را محقق سازیم. 

در حال حاضر منابع قابل توجهی با رویکرد رفع فقر و محرومیت، کاهش آسیب‌های اجتماعی، حمایت از اقشار و مناطق محروم و کم برخوردار و بویژه در حوزه یارانه‌پردازی (پنهان و آشکار) بصورت غیرهدفمند و غیرهوشمند صرف می‌گردد که لزوماً به جامعه هدف واقعی و اصلی آن که ذیحق هستند اصابت نمی‌کند و بخشی از آن در فرایندهای واردات، تولید و توزیع تبدیل به رانت می‌شود و نصیب پول داران می‌گردد و بخشی از آن نیز در قالب همپوشانی، مفت سواری (رایگان خوری)، برخورداری مضاعف و یا برخورداری من غیر حق و… هزینه می‌شود چرا که ارائه این خدمات و اعطای یارانه‎ها بدون آزمون وسع (تعیین استحقاق و استطاعت) انجام می‌پذیرد و در نتیجه بخشی از اعتبارات، کمک‌ها و یارانه‌هایی که برای حمایت از اقشار و گروههای هدف اختصاص می‌یابد از سوی عده‌ای مصادره به مطلوب شده و در این میان، افرادی بهره‌مند می‌شوند که نسبت به این موضوعات آگاهی داشته و به سازمانها و نهادهای مربوطه دسترسی دارند ولی نیازمندان واقعی از این منابع محروم می‌مانند. نتیجه آنکه مقوله تامین اجتماعی بویژه بیمه‎‌های اجتماعی نقش تعیین کننده‌ای در تحقق امنیت، عدالت و رفاه جامعه و مردم ایفاء می‌نمایند: 

«امنیت» از این بابت که با ایجاد آرامش خاطر، اطمینان و امید به آینده باعث می‌گردد که بیمه شدگان در قبال شرایط حال و آینده خودشان و افراد تحت تکفل، دغدغه و نگرانی نداشته باشند و به امنیت خاطر برسند و این اطمینان خاطر نقش بسزایی در کاهش میل به فساد مالی و اداری ایفاء می‎کند و در سطح عمومی نیز به حفظ آرامش جامعه و ارتقاء پیوستگی اجتماعی و همبستگی اجتماعی می‎شود. 

«عدالت» از این بابت که بیمه‎های اجتماعی نقش بازتوزیعی داشته و حق بیمه دارای اثری مشابه مالیات است و باعث انتقالات بین قشری (کارفرمایان، کارسپاران و پیمانکاران که از سطح درآمدی بالاتری برخورداند حق بیمه می‎پردازند تا صرف رسیدگی به کارگران و کارکنان شود که از سطح درآمدی و توان مالی پایین‎تری برخوردارند) و توزیع بین سطحی (دارندگان سطوح بالای درآمدی و توان مالی حق بیمه می‎پردازند و فرودستان مزایای بیمه‎ای دریافت می‎کنند) و همچنین اگر سطح پایه بیمه اجتماعی برای اقشار ضعیف جامعه از سوی دولت (با تقبل تمام یا بخشی از حق بیمه متعلقه) تامین و تضمین شود. عملاً حرکت در مسیر تحقق عدالت صورت پذیرفته و از افتادن این افراد به ورطه فقر و آسیب اجتماعی جلوگیری نموده و مانع نسلی شدن فقر و آسیب در خانواده و افراد تحت تکفل این افراد می‌شود. 

«رفاه» از این بابت که تامین اجتماعی در تقسیم‌بندی وظایف حاکمیت ذیل حوزه رفاه اجتماعی قرار دارد که شامل بخشهای مسکن، آموزش، اشتغال، بهداشت و درمان و تامین اجتماعی است و چنانچه همه افراد جامعه از بیمه اجتماعی در سطح پایه برخوردار باشند و افرادی که واجد درآمد و توان مالی بیشتری باشند، بتوانند در قالب یک نظام چند لایه از سطوح مازاد و مکمل بیمه اجتماعی با مشارکت مالی بیشتر خودشان برخوردار شوند فلذا رفاه بیشتر در دوران بازنشستگی، از کارافتادگی و نیز برای بازماندگان بیمه شده و مستمری بگیر متوفی نیز از طریق تامین اجتماعی میسر است. 

و نکته آخر اینکه یکی از مزایا و محاسن بیمه‌های اجتماعی اینست که ارائه خدمات به مردم و اقشار و گروه‎های هدف را با حفظ کرامت انسانی و احترام و منزلت اجتماعی ارائه می‌نماید و به همین دلیل است که در تجارب علمی و عملی موفق دنیا که در متن قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی نیز آمده است، توصیه می‎کنند که بایستی نظام تامین اجتماعی شامل حوزه امدادی، حمایتی و بیمه‎ای با محوریت و اولویت نظام بیمه‎های اجتماعی محقق شود و تلاش گردد که حمایت و مساعدت اجتماعی نیز ازطریق بیمه‌ای (با تقبل تمام یا بخشی از حق بیمه متعلقه از سوی دولت) انجام پذیرد تا کرامت انسانی و منزلت و احترام اجتماعی افراد پاس داشته شود.