روزگار تلخ کودکان مهاجر در لبنان/ حق تحصیل در راه تامین معیشت ذبح می‌شود
کودکان خانواده‌های پناهنده در لبنان، وضعیت نامناسبی دارند و برای کار روزانه دستمزد ناچیزی دریافت می‌کنند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، «اِتِل بونِت» خبرنگار حوزه کارگری و حقوق بشر است که مشکلات مردم در مناطق خاورمیانه و شمال آفریقا را مورد بررسی قرار می‌دهد. او در آخرین گزارش خود، وضعیت کودکان کار لبنانی را به رشته تحریر درآورده است. نویسنده گزارش اطلاعات خود را از مشاهدات میدانی به دست آورده است. ترجمه این گزارش مفصل را که در Equal Times منتشر شده، در ادامه می‌خوانید:
خیابان‌های پرپیچ و خم شهر قدیمی طرابلس (دومین شهر بزرگ لبنان) شاهد حضور کودکانی است که کیسه‌های پلاستیکی میوه یا خریدهای مشتریان را حمل می‌کنند. چنین تصویری، موضوعی آشنا برای ساکنان و عابران خیابان‌های شهر محسوب می‌شود. کودکانی در مغازه‌های میوه و سبزی‌فروشی اشتغال دارند که مسئولیت تمیز کردن قفسه‌ها را برعهده دارند. برخی از کودکان نیز در کافه‌ها شاغل‌ند و باید برای «مناقیش» (یک صبحانه لبنانی) خمیر آماده کنند.
به طور قطع و یقین، نباید شاهد حضور کودکان در عرصه کار باشیم ولی کار کودک در همه جا به یک پدیده روتین تبدیل شده است. با وجود اینکه فعالان حقوق کودکان و سازمان‌هایی مثل صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متحد، برنامه جهانی غذا و کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در جهت مبارزه با پدیده کار کودک تلاش می‌کنند اما واضح و آشکار است که سیاست‌های حمایتی و مبارزه با کار کودک با شکست مواجه شده‌اند. کار کودک واقعیتی نگران‌کننده و انکارنشدنی است که باید مورد رسیدگی قرار بگیرد.
شهر بندری طرابلس لبنان، دومین شهر پرجمعیت این کشور به حساب می‌آید و بالغ بر ۲۵۰ هزار نفر جمعیت دارد. علیرغم اینکه دو خانواده ثروتمند «میقاتی» و «کرامی» و از رجل سیاسی سابق در این شهر ساکن هستند. ترابلس نه تنها از فقیرترین شهرهای لبنان به حساب می‌آید بلکه یکی از فقیرترین شهرهای منطقه جغرافیایی مدیترانه نیز قلمداد می‌شود. گروهی از مردم لبنان به همراه پناهندگانی از کشورهای فلسطین، سوریه در این شهر زندگی می‌کنند و در بخش اقتصاد غیررسمی اشتغال دارند. دستفروشی، رایج‌ترین شیوه تامین معیشت در این منطقه است که ساعت کاری و دستمزد مشخص ندارد.
بنا بر اظهارات فعالان حقوق بشر، مشکلات معیشتی ناشی از فقر و پدیده کودکان کار در دو سال گذشته افزایش یافته است. چنین شرایطی به دلیل بحران اقتصادی و بی‌ثباتی سیاسی در این کشور آسیایی است. حدود نیمی از جمعیت لبنان زیر خط فقر زندگی می‌کنند، نزدیک به ۶۰ درصد از مردم طرابلس زیر خط فقر قرار دارند که این میزان نسبت به میانگین کلی نرخ بیکاری کشور، ۱۰ درصد بیشتر است. همچنین نرخ بیکاری در شهر حدود ۸۰ درصد برآورد می‌شود.
فقر و برخوردار نبودن از حداقل‌ها باعث می‌شود تا کودکان از مسلم‌ترین حق خود یعنی آموزش محروم بمانند، خانواده‌ها به این نتجه می‌رسند که تحصیل هیچ کمکی به بهبود معیشت و تغذیه آن‌ها نخواهد کرد به همین دلیل با هدف آینده بهتر ترک تحصیل می‌کنند. بسیاری از کودکان در ۱۲ سالگی مدرسه را برای همیشه ترک می‌کنند تا برای تامین مخارج خانواده‌های خود وارد بازار کار شوند.
یکی از کودکان کار که از مهاجران مصری است درباره شرایط زندگی خود توضیح داد: ۱۴ سال دارم و از ۱۲ سالگی اشتغال را آغاز کردم. پدرم به دلیل بیماری قلبی، شغل خود را از دست داده و توانایی کار فیزیکی سنگین را ندارد. تنها منبع درآمد خانواده دستمزد من و برادرانم است؛ اجاره‌بها در شهر «عکار» گران است، به دلیل ارزان بودن اجاره‌بها در «باب التبانه»، ما به این محله نقل مکان کرده‌ایم.
درآمد روزانه او، ۱۰ هزار پوند لبنانی است. اگرچه ساعات کاری آن‌ها زیاد است و باید مورد توجه قرار گیرد اما نکته اساسی این است که با توجه به کاهش ارزش پول ملی لبنان، درآمد روزانه این کودک حدود یک پوند انگلیس در روز است. هنگام شیوع جهانی بیماری کرونا، او تصمیم می‌گیرد تا بار دیگر تحصیل را آغاز کند اما پایین بودن سرعت و گران بودن اینترنت، موانع بزرگ او در دستیابی به این هدف هستند.
در نزدیکی معادن زغال‌سنگ، مروان ۱۳ساله به همراه دو نوجوان دیگر در یک مکانیکی مشغول به کار هستند و در هر هفته ۳۵ هزار پوند لبنانی دستمزد دریافت می‌کنند. مروان فرزند وسط خانواده است و ۸ خواهر و برادر دارد. خواهر و برادران کوچک او، زباله‌گرد هستند و در قبال یک کیلو آهن قراضه، ۵۵۰۰ پوند لبنانی دریافت می‌کنند. درآمد فرزندان خانواده پاسخگوی هزینه‌های آب، برق و گاز است. پدر خانواده، نقاش ساختمانی است اما شیوع کووید ۱۹ باعث شده است تا فرصت‌های کمتری در دسترس او قرار بگیرد.
سیاست مقامات طرابلس یکی از دلایل افزایش ترک تحصیل کودکان و افزایش پدیده کودکان کار محسوب می‌شود. براساس گزارش سازمان‌های مردم نهاد محلی، این شهر ۹۰ مدرسه ابتدایی دولتی و ۲۴ مدرسه غیرانتفاعی دارد که ۶۹ هزار کودک در آن تحصیل می‌کنند.
مشکلات بزرگ و آینده نامعلوم کودکان پناهنده
لبنان و سوریه مرز مشترک دارند و از نظر تاریخی گذشته‌ای مشترک دارند. هزاران مهاجر سوری به دلیل فرار از جنگ وارد خاک لبنان شدند. آن‌ها به عنوان پناهنده پذیرفته نشدند بلکه به عنوان یک مهمان پذیرفته شدند. حدود ۹۱۴ هزار نفر وارد خاک لبنان شدند، پس از گذشت یک دهه، شرایط اجتماعی_اقتصادی آنان با توجه به تغییر نگرش‌ها تغییر کرد و اوضاع وخیم شد.
دو کودک سنی سوری‌الاصل که در لبنان متولد شده‌اند در ارتباط با وضعیت اسفناک خود توضیح می‌دهند: هیچکدام از مقامات محلی و کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل از آن‌ها حمایت نکرده‌اند، بنابراین آن‌ها برای زنده ماندن باید تمام تلاش خودشان را بکنند چون هیچ اوراق شناسایی در دست ندارند. در سال ۲۰۱۸، زمانی که بازگشت داوطلبانه سوری‌ها به سرزمین‌های خود آغاز شد؛ پدر یکی از آن‌ها به سرزمین مادری بازگشت. آن‌ها از حق تحصیل محروم هستند و توانایی خواندن و نوشتن ندارد. این دو کودک می‌توانند بشمارند و برای تامین معیشت خانواده‌هایشان زباله‌گردی می‌کنند.
اگرچه آمار و ارقام سازمان‌های بین‌المللی و سازمان‌های مردم نهاد محلی در سال‌های اخیر به‌روز نشده است اما آن‌ها باور دارند که پدیده کار کودک از نیمه دوم سال ۲۰۱۹ به دلیل بحران اقتصادی و افزایش خانواده‌های فقیر، روندی صعودی داشته است. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در آخرین گزارش خود نسبت به وضعیت پناهندگان سوری هشداردهنده است. بر اساس آمار و ارقام منتشر شده در این گزارش، ۸۸ درصد از مهاجران زیر خط فقر قرار دارند. درآمد روزانه این گروه ناچیز است و روزانه کمتر از ۳ دلار دستمزد دریافت می‌کنند.
کارفرمایان لبنانی در دهه‌های گذشته کارگران سوری را در زمان برداشت محصولات کشاورزی خود استخدام می‌کردند. در دهه گذشته، کارگران فصلی سوری به همراه خانواده‌های خود به این کشور آسیایی پناه آوردند. در حال حاضر، حدود ۷۵ درصد از کودکان پناهنده سوری در بخش کشاورزی مشغول به کار هستند، یکی از دلایل این امر این است که محدودیت‌های قانونی برای جلوگیری از کار پناهندگان سوری وجود ندارد و بسیاری از کودکان کار سوری در وضعیت بدی به سر می‌برند.
هماهنگ‌کننده برنامه حمایت از کودکان یونیسف درباره وضعیت این کودکان معتقد است: اگر آن‌ها می‌خواهند از کار قانونی برخوردار شوند باید در کمیساریای عالی پناهندگان ثبت‌نام کنند یا یک اسپانسر محلی داشته باشند. یونیسف در هماهنگی با سازمان‌های غیردولتی محلی، آموزش غیررسمی را در اردوگاه‌های موقت پناهندگان به منظور مبارزه با بیسوادی در میان کودکان مهاجر ارائه کرده است.
براساس اظهارات هماهنگ‌کننده یونیسف، مقامات لبنانی گام‌هایی را برای ریشه‌کنی نیروی کار کودکان در سال‌های اخیر برداشته‌اند، این موضوع نیاز به اقدامات بیشتری دارد. دولت لبنان در سال ۲۰۱۹ سیاست باز خود را تصویب کرد. بر اساس این ماده قانونی، مدارس صرف نظر از داشتن یا نداشتن اوراق مهاجرت، تمامی کودکان پناهنده را ثبت‌نام کردند.
وزارت آموزش لبنان به عنوان یکی از متولیان این اقدام، ۲۴۰ مدرسه ابتدایی دولتی را دو شیفت کرد تا کودکان پناهنده سوری بتوانند در کلاس‌ها شرکت کنند. هماهنگ‌کننده یونیسف اشاره می‌کند، هنوز موانع آموزشی مثل هزینه ایاب و ذهاب کودکان، هزینه‌های آموزشی و تبعیض‌های نژادی در مسیر تحصیل کودکان لبنانی و پناهنده سوری وجود دارد.
برخی از فعالان حقوق کودک معتقدند، این مسائل باید به صورت ریشه‌ای حل شود. باز کردن مدارس دولتی به منظور برخورداری تعداد کودکان بیشتر از حق تحصیل کارساز نخواهد بود. کودکان چاره‌ای جز کار ندارند درحالیکه باید قادر باشند چند ساعت صرف یادگیری، خواندن و نوشتن کنند تا فرصت‌های بیشتری برای آن‌ها در آینده شود.
یک ابتکار دیگر که توسط وزارت کار راه‌اندازی شد، اصلاح قانون کار و افزایش حداقل سن کار برای ۱۵ سال است. حداقل سن یکی از موانع قانونی بر سر راه سازمان‌های بشردوستانه است که تلاش می‌کنند کار کودکان را ریشه‌کن کنند. حداقل سن کار در لبنان ۱۴ سال است، بسیاری از کودکان آموزش عمومی پایه خود را تمام نمی‌کنند به دلیل اینکه وارد سن قانونی کار می‌شوند.
ترجمه: علی خسروجردی
