درک متقابل و مفاهمه، ریشه اصلی دیپلماسی فرهنگی است

به گزارش ایلنا، در ابتدای این نشست حسن خداوردی با بیان این مطلب که تعاریف متنوع و مختلفی از مفهوم دیپلماسی وجود دارد، در رابطه با سیر تحول این مفهوم در دوره‌های مختلف با بیان اینکه مفهوم دیپلماسی در سه مرحله زمانی متحول شده است، گفت: دیپلماسی سنتی قبل از جنگ جهانی اول در بدو تولد دولت‌ها در سال ۱۹۶۸ به وجود آمد. سپس این مفهوم، متاثر از انقلاب صنعتی، در قرن ۱۸ و با تغییر مراودات و ارتباط بین دولت‌ها متحول شد، البته در سال ۱۹۱۹ با تعریف رشته روابط بین الملل، دیپلماسی با تشکیل سازمان‌های بین المللی به ویژه بعد از جنگ جهانی دوم و با تاسیس سازمان ملل از حالت پنهان وارد حوزه علنی شده و مفهوم دیپلماسی نیز تغییر کرده و چند جانبه شد. 

وی افزود: در حال حاضر در دوره سوم که از آن تحت عنوان «دیپلماسی فرانوین» یاد می‌شود قرار داریم، در این دوره شاهد آن هستیم که تحولات در حوزه انفورماتیک در سال ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ مفاهیمی مانند قدرت و دیپلماسی را متحول کرد. در این مرحله است که معنای دیپلماسی متکی بر قدرت نرم است؛ به عبارت دیگر قدرت نرم، ابزاری برای تحول دیپلماسی شناخته می‌شود و وارد عرصه دیپلماسی عمومی می‌شویم که در سال ۱۹۶۵ در ایالات متحده آمریکا مطرح شده بود. 

خداوردی با بیان اینکه هدف از دیپلماسی فرهنگی، اطلاع‌رسانی و یا تحت تاثیر قرار دادن افکار عمومی در کشورهای دیگر است، گفت: سازمان‌های دولتی و غیردولتی، شرکت‌های خصوصی و چند ملیتی با نقش آفرینی جدی نخبگان تشکیل می‌شوند. در چارچوب دیپلماسی عمومی، انواع دیپلماسی از جمله دیپلماسی فرهنگی، دیجیتالی، اقتصادی، شهری، انرژی، رسانه ای، توریسم، مبادله‌ای و دیپلماسی علم ظهور کردند. 

این استاد دانشگاه در تعریف دیپلماسی فرهنگی، تصریح کرد: در دیپلماسی فرهنگی هدف منطبق ساختن و مشارکت دادن و تاثیرگذاری بر مردم دیگر کشورها است. تبادل ایده ها، اطلاعات، هنر و دیگر جنبه‌های فرهنگ، با هدف تقویت تفاهم متقابل را دیپلماسی فرهنگی می‌نامند. بنابراین درک متقابل و مفاهمه، ریشه اصلی دیپلماسی فرهنگی است که بر کاهش منازعه و جنگ تاثیر قابل توجهی دارد. 

خداوردی ادامه داد: از جمله اهداف دیپلماسی فرهنگی مواجه شدن با مقاومت کمتر در کشورها و جوامع، کاهش سوء‌تفاهم در روابط دو کشور، کاهش احتمال درگیری نظامی بین کشورها و کاهش ریشه‌ای سوء‌تفاهم است. بنابراین این شاخه از دیپلماسی موجب ایجاد صلح و کاهش تنش در نظام بین الملل شده و از طریق تعاملات فرهنگی می‌تواند زمینه را برای مبادلات فرهنگی ارتقا دهد. 

کتاب سفیر دیپلماسی پایدار است

این استاد دانشگاه از دیپلماسی کتاب به‌عنوان یکی از زیر شاخه‌های دیپلماسی فرهنگی یاد کرده و اظهار کرد: دیپلماسی کتاب اهداف درازمدت را دنبال می‌کند. این نوع دیپلماسی به مجموعه فعالیت‌هایی گفته می‌شود که انتقال فرهنگ‌ها، باورها و ارزش‌ها به سایر سرزمین‌ها را بر عهده دارد. به بیان دیگر این نوع دیپلماسی ارتباط با دیگر ملت‌ها از طریق کتاب را فراهم می‌کند. کتاب را باید سفیر دیپلماسی پایدار، صلح و همکاری بین‌المللی دانست. دیپلماسی کتاب تبادل اندیشه ها، انگاره ها، اطلاعات، هنر، دانش، مهارت‌ها، ایده‌آل ها، باورها را در حوزه ارتباطات بین‌المللی شکل می‌دهد. 

وی دیپلماسی فرهنگی را هسته اصلی دیپلماسی دانست و گفت: تشویق مردم برای حضور در نمایشگاه‌های داخلی و بین‌المللی، تسریع در برگزاری نمایشگاه‌های داخلی و بین‌المللی کتاب، بسط وگسترش همکاری‌های فرهنگی در سطح منطقه و جهان، دعوت از چهره‌های بین‌المللی از جمله سفرا و دیپلمات‌ها در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب، توجه و رعایت کپی‌رایت باعث رونق این حوزه می‌شود. علاوه بر این با همکاری سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و استفاده از ظرفیت پارک‌های علم و فناوری می‌توان دیپلماسی کتاب را در کشور تقویت کرد. 

مهم‌ترین تصویر ایران در عرصه بین‌المللی، تصویر فرهنگی است

غلامرضا کریمی در ادامه این نشست دیپلماسی کتاب را یک مفهوم جدید در ادبیات دیپلماسی دانست و خاطرنشان کرد: دیپلماسی نوعی هنر محسوب می‌شود. چراکه، چه در عرصه سیاست خارجی برای تامین منافع کشورها و چه برای پیشگیری از جنگ، نیازمند مهارت است. درحالی‌که هرآنچه درباره دیپلماسی تا سال ۱۹۶۰ نوشته شده بود، فقط منحصر به دیپلماسی نظامی، سیاسی و اقتصادی است، شاهد آن هستیم که از دهه ۷۰ میلادی مفاهیم دیپلماسی فرهنگی نیز ارائه شده است. 

وی درباره کارکردهای دیپلماسی فرهنگی برای فهم درست جایگاه دیپلماسی مبتنی بر کتاب، گفت: کارکرد نخست، برجسته کردن شهرت، محبوییت، نقش و آثار شعرا و یا دانشمندان کشورهاست. به بیان دیگر، یکی از مهمترین ابزارهای معرفی شخصیت‌های مطرح تاریخ ادبیات و علم ایرانی، کتاب است. در بسیاری مواقع، حتی تامین منافع و یا تسهیل روابط اقتصادی و یا علمی منوط به نوع تصویر فرهنگی است که از کشورمان ارائه می‌کنیم. 

کریمی با بیان اینکه مهم‌ترین تصویر ایران در عرصه بین‌المللی، تصویر فرهنگی است ادامه داد: کتاب، یکی از عوامل موثر و زمینه ساز بسیاری از کنش‌ها و رفتارها در عرصه بین‌المللی است. دومین کارکرد، استفاده از ظرفیت زبان و ادبیات فارسی است. با توجه به اقامت و زندگی پنج میلیون ایرانی در کشورهای مختلف، اگر برنامه‌ریزی دقیق برای تولید کتاب داشته باشیم می‌توانیم برای زبان فارسی جایگاه ویژه ایجاد کنیم. حضور موثر در همایش، کارگاه‌ها و نمایشگاه‌های بین‌المللی، تشکیل مراکز کشور شناسی از دیگر اقدامات موثر در این زمینه است. چنانچه اکنون نزدیک به ۸۰۰ اندیشکده و اتاق فکر، درباره ایران در سراسر دنیا فعالیت می‌کنند. کارکرد دیگر، ارائه آموزش‌های فرهنگی به دیپلمات‌ها است؛ چراکه، این افراد باید در جریان ظرفیت‌های فرهنگی قرار گیرند. 

وی به وجود نگاه «تبعی» و «تعیین‌کننده» به فرهنگ در روابط بین‌الملل تاکید کرده و افزود: براساس نگاه تبعی، در کنار سیاست، اقتصاد و توان نظامی، به فرهنگ هم باید توجه شود. این عامل، زمینه‌ساز بسیاری از فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در عرصه بین‌الملل است. براساس نگاه تعیین کننده، فرهنگ عامل اصلی در روابط بین‌المللی محسوب می‌شود. بر این اساس، بسیاری از چالش‌ها ناشی از دوگانگی فرهنگی در قالب مفهوم «ما و دیگران» است. 

کریمی، با اشاره به اینکه دیپلماسی فرهنگی در سایه ارتباطات، از سطح دولت‌ها عبور کرده و وارد روابط میان ملت‌ها شده، گفت: روابط فرهنگی، ابزار مفاهمه و ادراک بین‌المللی و حتی تسهیل کننده روابط اقتصادی است. در این میان استفاده از ابزاری مانند کتاب، برای توسعه روابط فرهنگی لازم است و هدف در ان روش بهره‌گیری از اطلاعات کتاب است. تقویت جریان رفت و آمد گردشگر، توجه به زبان و آموزش زبان فارسی و هنر، فعالیت‌های علمی و آموزشی در این عرصه بسیار اهمیت دارد. چنانچه تا کنون با استفاده از ابزار کتاب موفق به اجرای طرح‌های گسترده‌ای در این حوزه‌ها شده ایم. 

بنا به گفته این استاد دانشگاه معرفی جلوه‌های فرهنگ و هنر ایرانی در قالب کتاب، ارائه تصویر روشن از انقلاب اسلامی و ترجمه اندیشه‌های امام خمینی (ره) به بیش از ۴۰ زبان، تصویر تحول‌خواهی مردم ایران، انتشار کتاب و مقالات مختلف درباره مردم سالاری در ایران مبتنی بر ولایت فقیه، تولید کتاب برای تبلیغ و ترویج مکتب عاشورا، همگرایی اسلامی، نظم نوین اسلامی مبتنی بر مهدویت و ترویج معنویت‌گرایی به‌عنوان یک نیاز جدید جامعه جهانی، ترویج فرهنگ قرآن و عترت، ظلم ستیزی، عدالت خواهی و ادبیات دفاع مقدس ازجمله اقدامات دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران بوده است. 

کریمی در ادامه با بیان این مطلب که دیپلماسی کتاب محور، بهترین راه گفت وگوی ایران در منطقه و جهان است، گفت: توجه به ظرفیت جذب دانشجوی خارجی و ظرفیت ایرانیان خارج از کشور، توجه به کشورهای همزبان و همسایه، اهدای کتاب به کتابخانه‌های خارجی، ترجمه کتاب و ایجاد کرسی‌های زبان فارسی نیز در تقویت دیپلماسی فرهنگی مبتنی بر کتاب بسیار موثر است. 

نشست «روابط بین الملل و دیپلماسی مبتنی بر کتاب» همزمان با دومین روز از هفته کتاب با مشارکت انجمن روابط بین‌الملل از سوی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار و به صورت زنده از طریق اینستاگرام این موسسه پخش شد. 

بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار «دانایی؛ مانایی» از ۲۴ آبان آغاز و تا ۳۰ آبان ماه ۱۳۹۹ ادامه دارد.