در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد:
افسانه‌ها صاحب موزه می‌شوند/ دنبال جنگ فرهنگی نیستیم به اشاعه فرهنگ می‌اندیشیم
مسئول دفتر کودک و نوجوان پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری معتقد است: شناخت سرزمین تاثیر بسیار زیادی در تفکر آدمی دارد. بچه‌ها اگر پتانسیل‌های فرهنگ و کشور را بشناساند به آن تعلق خاطر بیشتری پیدا می‌کنند. وظیفه ما معرفی فرهنگ و سرزمین ما به نسل بعدی است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، روز جهانی کودک در سراسر جهان انگیزه‌ای برای توجه به حقوق کودکان است. کشورهای جهان بنا بر سنت و فرهنگ خود، این روز را به گونه‌های مختلف برگزار می‌کنند. هرچند این روز در ایران ۱۶ مهر جشن گرفته می‌شود اما معمولا یک هفته را به کودکان اختصاص می‌دهند و هر روز از این هفته به یکی از حوزه‌های مرتبط با کودکان می‌پردازد.
چند سالی است که توجه به حوزه کودک و میراث و گردشگری بیشتر شده و سعی بر آن است تا با معرفی فرهنگ و هنر و ظرفیت‌های مختلف ایران به کودکان و نوجوانان، نسل جدید با هویت و فرهنگ غنی و تمدن چندین هزار ساله ایران آشنا شود و اخت گیرد. از این‌رو در اوایل امر شاهد شکل‌گیری دفتر کودک و نوجوان در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری بودیم و اکنون این دفتر تبدیل به کارگروهی با حضور کارشناسانی از بخش‌های مختلف میراث و گردشگری شده است. درادامه گفتگوی ایلنا را با لیلا کفاش زاده (مسئول دفتر کودک و نوجوان پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری) می‌خوانید که از نگرانی‌ها، چالش‌ها و درخواست‌های این حوزه برای داشتن هویتی ایرانی در نسل جدید سخن می‌گوید:
چند سالی است که دفتر کودک و نوجوان پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری فعالیت خود را آغاز کرده و در طول سال بخصوص در هفته کودک فعالیت‌هایی برای آشنایی بهتر و بیشتر نسل جدید با حوزه میراث و گردشگری انجام می‌دهد. از آنچه که از فعالیت این دفتر در حوزه کودک و نوجوان و برقراری ارتباط با میراث و گردشگری طی سال‌های گذشته محقق شده، برایمان بگویید. به چه دست آوردهایی در این حوزه رسیدید؟
نخست آنکه در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کارگروه کودک و نوجوان تشکیل شد که به صورت رسمی کار خود را آغاز کرده است این در حالی است که در گذشته یک دفتر کوچک بودیم اما امسال کارگروه متشکل از نماینده‌های شش پژوهشکده پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری است به این معنا که از حوزه باستان شناسی و زبان و گویش گرفته تا ابنیه و بافت‌های تاریخی و مرمت، گردشگری و صنایع دستی نماینده‌هایی در کارگروه کودک و نوجوان عضو هستند که با یکدیگر تصمیماتی را اخذ می‌کنند که بتوانند تمام جنبه‌های میراث فرهنگی را پوشش دهند.
وظیفه این کارگروه آن است که تمام مسائلی که قرار است برای کودکان در این زمینه آموزش داده شود را بررسی و تولید محتوا کند همچنین تصمیم بگیرد که این مطالب را چگونه ارائه دهد تا برای کودکان قابل فهم و درک باشد این بررسی‌ها می‌تواند در قالب کارگاه، انیمیشن و سایر موضوعات آموزشی بروز کند.
درعین حال یکی از خروجی‌های جالب توجه کارگروه کودک و نوجوان این است که توانستیم با کمک گرفتن از نشان و آرم پژوهشگاه میراث فرهنگی که دو پرنده است، برای این کار گروه لوگویی طراحی کنیم که پرنده درون آن نماد پرواز کودکان به سمت آینده باشد. در عین حال کادر مربع را تبدیل به پنجره کردیم تا دیدگاه تازه‌ای در این خصوص به نمایش بگذاریم. اسم این لوگو مرغک میراث خواهد بود. شاید قرار باشد مرغک میراث با الهام از مرغک کانون در صدد تولید انیمیشن، اسباب بازی و غیره برآید و تبدیل به نشانه‌ای از نمایندگی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در حوزه کودک و نوجوان شود.
در حال حاضر ۲۵ عنوان عروسک سنتی در فهرست میراث ناملموس ثبت شده که اتفاق بزرگی است و این روزها بسیاری از مشاغل به خصوص در اینستاگرام به سمت ساختن و احیای عروسک‌های سنتی در شهر‌های مختلف ایران از سیستان و بلوچستان گرفته تا خراسان و کردستان برآمده‌اند.
همچنین در ایران موفق شدیم طی دهه گذشته چندین موزه تخصصی در حوزه کودک و نوجوان راه اندازی کنیم که بیشتر این موزه‌ها توسط بخش خصوصی راه‌اندازی شده‌اند. بخش‌های دولتی نیز در حد توان فضاهایی را به کودکان اختصاص داده‌اند. همچنین به زودی شاهد شکل‌گیری موزه افسانه‌ها خواهیم بود. این در حالی است که موزه عروسک و فرهنگ تبدیل به یکی از منابع عالی در حوزه پژوهش و تحقیق شده است. از این دست فعالیت‌ها در حوزه کودک، میراث و گردشگری زیاد است.
با توجه به آنکه چند سالی است شاهد برگزاری هفته میراث فرهنگی و کودک هستیم و در بخش‌های مختلف اعم از باستان شناسی و معماری و... کودکان را وارد بازی‌هایی کرده‌ایم که با این حوزه آشنا شوند، آیا توانسته‌ایم به نتیجه دلخواه در حوزه ایجاد حس میراث دوستی در نسل جدید دست یابیم؟ نتیجه آنچه طی سال‌های گذشته در حوزه کودک و میراث انجام شده چه بود؟
اگر بخواهیم به لحاظ آماری نگاه کنیم، معتقد هستم هنوز این مهم به جایگاه قابل قبول و ایده آل خود به خصوص در حوزه نوجوان نرسیده و نمی‌توانم شعاری صحبت کنم. وقتی با نوجوانان صحبت می‌کنیم بیشتر آنها حرف ترک کردن ایران را می‌زنند و معلوم نیست کجا می‌خواهند بروند. وقتی کسی دائم به فکر رفتن از یک مکان است به این معناست که به آنجا تعلق ندارد و ما قصد داریم با ایجاد شرایط برای شناخت بیشتر آنها از ایران، حس تعلق در بچه‌ها به وجود آوریم. شرایط در همه جای دنیا مناسب نیست و قبول دارم که در ایران نیز شرایط مناسبی نداریم اما معتقد هستم شناخت سرزمین تاثیر بسیار زیادی در تفکر آدمی دارد. بچه‌ها اگر پتانسیل‌های فرهنگ و کشور را بشناساند مطمئن هستم تعلق خاطر بیشتری به آن پیدا می‌کنند و وظیفه ما معرفی فرهنگ و سرزمین ما به نسل بعدی است.
چه برنامه‌هایی برای آینده کودکان و میراث و گردشگری دارید؟ البته این چشم انداز باتوجه به آنکه اکنون از بخش‌های مختلف به عضویت کارگروه کودک و نوجوان درآمده‌اند وسیع‌تر شده و افق‌های بیشتری را دربرمی‌گیرد.
به شدت به دنبال تولید محتوا هستیم تا بتوانیم مصادیق مختلف میراث فرهنگی را تبدیل موضوعات قابل فهم برای کودکان کنیم و برای آنها قابل استفاده باشد البته با شیوع ویروس کرونا جلوی بسیاری از فعالیت‌های فیزیکی و محیطی ما به خصوص در حوزه کودک و میراث گردشگری گرفته شد این قضیه ما را وادار کرد تا بیشتر به سمت تولید محتوا برویم.
همکاری کارگروه شما با سایر ارگان‌ها و دستگاه‌های وابسته به حوزه کودک و نوجوان بخصوص آموزش و پرورش چگونه است؟ چه تعاملاتی با یکدیگر دارید و آیا قرار است به زودی شاهد تاثیرات فعالیت کارگروه کودک و نوجوان پژوهشگاه میراث و گردشگری در حوزه‌های مختلف بخصوص آموزش باشیم؟
جالب اینجاست که اواخر تابستان امسال، آموزش و پرورش تماسی با ما داشت مبنی بر آن که قصد دارند اکنون که مدارس آنلاین شده‌اند برای درس‌های فوق برنامه، صنایع دستی به بچه‌ها آموزش دهند این اتفاق بزرگی است. متاسفانه ما نتوانستیم این طرح را به مهرماه و آغاز سال تحصیلی جدید برسانیم. اما چالشی را در ذهن ما ایجاد کرد تا بتوانیم محتواهای صنایع دستی و هنرهای سنتی را در قالب فیلم‌های کوتاه برای بچه‌ها درست کنیم. به طور مثال در این فیلم‌ها به آنها بگوییم قلمزنی چیست یا زری بافی چگونه انجام می‌شود و دار زری بافی که یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین بافته‌هاست چگونه است و قدمت آن در کشور ما چند سال است و...
البته اکنون بسیاری از مدارس غیر انتفاعی و موسسه‌ها درصدد برگزاری کارگاه‌هایی در خصوص شناخت ایران برآمده‌اند. هرچند این درس‌ها در قالب دروس اصلی کتاب‌های آموزشی نیست اما در قالب دروس جانبی تدریس می‌شود.
همچنین شورای کتاب کودک همیشه بازوی اصلی ما در حوزه نشر بود و امسال نیز در هفته کودک به بسیاری از مفاهیم محیط زیست و میراث فرهنگی پرداخت. بزرگترین تاثیر کارگروه کودک و نوجوان پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری این بود که طی این سال‌ها که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به عنوان یکی از اصلی‌ترین برگزارکنندگان هفته کودک همواره یک روز از این هفته را به حوزه کودک و موزه یا کودک و میراث فرهنگی اختصاص داده است.
در حوزه معرفی میراث و گردشگری به کودکان و نوجوانان در بخش‌های مختلف با چه چالش‌هایی روبه رو هستید؟
یکی از چالش‌های ما آن است که هنوز دستگاه‌ها و بدنه اصلی دولت نگاه درستی به میراث فرهنگی ندارند. هرچند همه نه تنها در حوزه کودک بلکه در حوزه‌های مختلف تلاش می‌کنند اما در نهایت حاصل چیزی نیست که انتظار داریم. سرزمین ایران ظرفیت‌های بسیار بالایی برای توسعه گردشگری، صنایع دستی و میراث‌فرهنگی دارد، اما همواره بودجه‌های حوزه فرهنگ کمترین عدد را به خود اختصاص می‌دهند. پژوهش‌ها، ساختار، تولید محتوا و تمام این موارد نیازمند حمایت مالی است. در عین حال باید حمایت معنوی و فکری از این حوزه‌ها شود. می‌خواهیم نمایندگان مجلس و تمام تصمیم گیرندگان اصلی دولت نگاهشان به میراث فرهنگی همانند حوزه‌ای باشد که می‌تواند جایگزین بسیاری از از حوزه‌های مالی و فرهنگی شود.
در تمام دنیا شاهد آن هستیم که امروزه جنگ‌ها در قالب جنگ‌های فرهنگی شکل می‌گیرد که بسیار قدرتمند هستند. هرچند که ما اصلاً به دنبال جنگ فرهنگی نیستیم بلکه به دنبال اشاعه فرهنگ هستیم. بچه‌ها از طریق قصه‌ها، انیمیشن‌ها و بازی‌ها فرهنگ کشورهای مجاور و سایر کشورهای دنیا را دریافت می‌کنند؛ چرا ما در این حوزه ورود نکنیم؟ ما به دنبال آن هستیم که فیلمسازان، تولیدکنندگان برنامه‌های کامپیوتری، برنامه‌سازان و بازی‌سازان بتوانند با نگاه متفکران و پژوهشگران، میراث فرهنگی را در دل برنامه‌های خود بگنجانند و با نگاه فرهنگی به این مهم بتوانند درصدد تولید برنامه‌هایی برآیند که داشته‌هایمان را به گوش تمام جهان برساند. کتاب‌های آموزشی نیز می‌توانند به صورت نامحسوس از عناصر فرهنگی استفاده کنند.
در جوامع پیشرفته چه اقداماتی برای آماده سازی نسل جدید برای رویارویی با میراث و گردشگری انجام می‌دهند و ما تا چه اندازه می‌توانیم از آنها الهام بگیریم و تا چه اندازه موفق بوده‌ایم؟
کشورهای کهن که تعداد آنها نیز زیاد نیست کمتر به حوزه میراث فرهنگی می‌پردازند چراکه همانند ماهی می‌مانند که در آب است و به اندازه‌ای فرهنگ غنی آنها را احاطه کرده که آن را نمی‌بینیم. اما کشورهایی با قدمت حدود ۵۰۰ تا ۷۰۰ سال به دنبال کسب هویت هستند و از میراث فرهنگی برای شناخت و ایجاد هویت برای کودکان استفاده می‌کنند و به زبان مادری بسیار اهمیت داده می‌شود.
ما به عنوان کشوری کهن با قدمتی طولانی می‌توانی از تجربه کشورهای جدید برای ایجاد اهمیت توجه به هویت در کودکان بهره جوییم. داشته‌هایمان را به کودکان منتقل کنیم و آنها را با سرزمینی که در آن زندگی می‌کنند آشنا سازیم.
کارگروه کودک ونوجوان پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری به مناسب هفته ملی کودک از ۱۶ تا ۲۲ مهر ماه در تمامی حوزه‌های تخصصی کودک و نوجوان وبینار‌های تخصصی برگزار می‌کند. از برنامه‌های که دارید بگویید.
۱۹ مهرماه سه موضوع با عناوین «قصه گویی کودک و میراث فرهنگی از منظر مردم شناسی»، «ارتباط کودکان و قصه‌های عامیانه» و «آیین‌های حفظ نوزاد» توسط پژوهشگران پژوهشکده مردم‌شناسی ارائه می‌شود و در ادامه در حوزه گردشگری کودکان، «تجربه باغ قصه‌ها از موزه ملک» مطرح و موزه گردی با زبان کودکان تشریح خواهد شد.
معرفی یک بنای تاریخی که شیر سنگی همدان است از فرهنگنامه کودک و نوجوان توسط پژوهشکده ابنیه و بافت‌های تاریخی فرهنگی و آموزش قلمزنی به روش ساده توسط گروه هنرهای سنتی از برنامه‌های ۲۰مهر ماه خواهد بود. آموزش قلمزنی به کودکان نیز در برنامه این روز قرار دارد.
۲۱ مهر شاهد ارائه میراث فرهنگی و تنوع زیستی از سوی پژوهشکده باستان‌شناسی و بررسی متن گزنفون درباره تربیت کودکان در دوره هخامنشی از سوی پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون خواهیم بود.
در آخرین روز از هفته ملی کودک۲۲ مهرماه، اولین کارگاه تخصصی آموزش حفاظت و مرمت عروسک‌های بومی توسط پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی فرهنگی برگزار می‌شود که از طریق فضای اسکای روم طبق برنامه یاد شده از طریق لینک https://www.skyroom.online/ch/richt.dtp/kids از ساعت ۱۰ تا ۱۲ قابل استفاده خواهد بود. علاقه‌مندان برای حضور در این کارگاه باید ثبت نام کنند.
