نقش پررنگ زنان در کتابت قرآن در عهد قاجار

به گزارش ایلنا، سید عبدالمجید شریف زاده (رییس گروه پژوهشی هنرهای سنتی) گفت: پژوهش «بررسی جایگاه فرهنگی – اجتماعی زنان هنرمند دوره قاجار» توسط زهرا سادات احمدی‌زاده کارشناس پژوهشی انجام شده است.

او با بیان اینکه این پژوهش به منظور معرفی بانوان هنرمند دورۀ قاجار و آثار آنان صورت گرفته گفت: در بررسی‌های تاریخ معاصر ایران در عهد قاجار، نقش زنان در عرصه‌های اجتماعی و هنری کمتر مطالعه شده و دراین خصوص، در منابع دست اول، مطالب چندانی ذکر نشده چرا که اکثر تاریخ نویسان بیشتر به شرح حوادث سیاسی یا شیوۀ زندگی شاهان و رجال پرداخته و در لابه‌لای تألیفات خود به صورت پراکنده و غیرمستقیم به مسائل اجتماعی و هنری زنان اشاره کردند.

او زمینه‌های شکل‌گیری شرایط و اتفاقات این دوره را برای حضور زنان در عرصه‌های فرهنگی وهنری بسیار حایز اهمیت دانست که باید اذعان داشت درخصوص توانمندی و قابلیت‌های زنان به ویژه در عصر قاجارکمتر به آن اشاره و پرداخته شده است.

شریف‌زاده با بیان اینکه هدف این پژوهش شناخت موقعیت فرهنگی و اجتماعی زن در عصر قاجار و بروز توانمندی‌های هنری آنان در دورۀ قاجار است خاطرنشان کرد: دورۀ قاجار در بردارنده زمینه‌های شکل‌گیری شرایط  و بستری برای حضور زنان و تأثیرگذاری آنان در عرصه‎های اجتماعی، فرهنگی و به‌ویژه هنری است.

رییس گروه پژوهشی هنرهای سنتی افزود: در دورۀ قاجار اغلب بانوانى که به کسب دانش روى آوردند و باسواد شدند از طبع‌ شعر و قریحۀ ادبى نیز برخوردار بودند و در این ‌زمینه آثارى از خود باقى‌گذاشتندو عده‌اى دیگر از زنان نیز استعداد خود را در فنون ظریفه و هنرهاى دیگر به کار گرفتند و چون‌ خوشنویسى و استنساخ قرآن از هنرهاى مورد توجه این عصر بود، اغلب زنان هنرمند در جرگۀ خوش‌نویسان درآمدند.

شریف زاده تصریح کرد :بررسی‌ها نشان می‌دهدکه به رغم کمبود منابع مکتوب دربارۀ زنان دربار قاجار، نقش آنها در فعالیت‌های اجتماعی به ویژۀ مذهبی و هنری محدود نبوده و در کتابت قرآن کریم، خوشنویسی و نقاشی با توانمندی شایسته آثار نفیسی بر جای گذاشته‌اند  اما بر اثر برخى از شرایط حاکم درآن دوره که عموماً تمایلى به ابراز و معرفی هنر زنان وجود نداشت بسیارى از بانوان فرزانه ناشناخته وگمنام باقى ماندند.

او اظهار داشت: بدین‌سبب بیشترین اطلاعات ما دربارۀ زنان ایرانی از زمانی آغاز می‌شود که سیاحان خارجی به ایران سفر کردند و در گزارش‌ها و سفرنامه‌های خود بنابر مناسبت‌های پیش آمده، مطالبی دربارۀ زنان طبقات مختلف می‎نوشتند.

وی با اشاره به اینکه در دورۀ ناصرى، براى نخستین بار در قالب‌نامه، رساله، سفرنامه و خاطره‌نویسى شاهد حضور زنان در عرصۀ نثر هستیم خاطرنشان کرد: چنین به نظر می‌رسد که قالب‌های غیر رسمى، خصوصى و شخصى از قبیل خاطرات، یادداشت هاى روزانه، نامه، سفرنامه وخود زندگى‌نامه، روش‌های معمول زنان نویسنده در طول تاریخ بوده است.

شریف‌زاده افزود: در دورۀ قاجار نیز که یکی از دوره‌های مملو از حوادث و اتفاقات تاریخ ساز است زنان به اشکال مختلف توانمندی‌های خود را در زمینه‌های گوناگون اجتماعی و فرهنگی ثبت و ماندگار کردند، از جمله عرصه‌هایی که زنان در دورۀ قاجار به هنرنمایی در آن پرداختند هنر کتابت به ویژه کتابت قرآن بود که در دورۀ قاجار رواج زیادی داشت.

او با بیان اینکه در این دوران، نگارش قرآن با خط نسخ بیش از دیگر خطوط است، افزود: تعداد خوش‌نویسان در این دوره متعدد بوده و در میان آنان بانوانی نیز  مانند ام السلمه و ضیا ء‎السلطنه در دورۀ فتحعلی شاه و خورشیدکلاه خانم و مریم بانو نایینی در دورۀ ناصرالدین شاه وجود داشتند. 

شریف‌زاده در پایان با اشاره به اینکه هنر تذهیب در قرآن توسط بانوان، از نکات مهم در این دوران نوشتن اسم بانوان کاتب در قرآن‌هاست گفت: در نهایت می‌توان گفت همۀ این بانوان قرآن‌های زیبا و نفیسی خلق کرده و در رشد هنر خوشنویسی دوران خود تلاش کرده‌اند.