ملاقات با دیوها

به گزارش خبرنگار ایلنا، مش اسماعیل و هنر او یکی از ماندگارترین نام‌ها و استعدادها در هنر معاصر است، تندیسگر برجسته قزوینی که درک هنری و تصورات ذهنی منحصربه فردش جایگاهی رفیع در میان هنرمندان خودآموخته به وی بخشیده است. نمایشگاهی که از ۲۰ تیرماه در گالری «طراحی هنر» برپاست نیز متشکل از شش اثرِ به نمایش درنیامده از این هنرمند مجسمه‌ساز است که تا ۵ مردادماه هم ادامه دارد. به بهانه برپایی این نمایشگاه با فرزند مش اسماعیل، همچنین فریدون امیدی و فریال سلحشور؛ دو تن از نقاشانی که در این نمایشگاه به بازدید آثار مشغول بودند، گفتگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

دیدن کارهای پدرم در این نمایشگاه مرا به وجد می‌آورد

حمید اسماعیلی (فرزند مش اسماعیل) با یادآوری خاطرات پدر به کارگاه مس‌گری اجدادی خود اشاره کرد و گفت: پدربزرگ من در قزوین یک کارگاه مس‌گری داشت که مش اسماعیل در همان کارگاه با قطعات مس تندیس‌هایی مثل پرنده و ... می‌ساخت. این علاقه باعث شد که به فکر مهاجرت به تهران بیفتد. بعد از استخدام در دانشگاه تهران با دکتر سیحون و سایر اساتید آشنا و وارد آتلیه مجسمه‌سازی شد. سپس نبوغ خودش را در قالب‌گیری نشان داد و پس از آن به او اجازه ساخت مجسمه دادند که پدر با فلز شروع به ساخت مجسمه کرد.

او با بیان اینکه دیدن این آثار مرا به دوران کودکی و زمانی که پدر مشغول کار روی این مجسمه‌ها بودند برد، ادامه داد: این ۶ اثر از آثار قدیمی پدرم هستند و همسر و فرزند من هم با دیدن این مجسمه‌ها تحت تاثیر قرار گرفتند. خوشحالم که این آثار به نمایش درآمدند. به خاطر می‌آورم پدرم آن روزها به مادرم می‌گفت باید قدر مرا بدانید، امروز مرا نمی‌شناسند اما وقتی از دنیا رفتم شناخته می‌شوم. 

اسماعیلی با اشاره به اینکه خود را شاگرد اول و آخر پدر می‌داند، اضافه کرد: هنوز هم با فلز و در ابعاد حقیقی مجسمه‌ می‌سازم  اما آثار پدر چیز دیگریست. وقتی نمونه عینی چیزی را می‌دید بلافاصله الهام می‌گرفت و شروع به کار می‌کرد. جالب این‌جاست که برای هیچ کاری هم ابعاد خاصی در نظر نمی‌گرفت اما وقتی نتیجه کار را می‌دیدی بسیار متناسب و منطبق با آناتومی بود. 

او یادآور شد: پدرم مجسمه رستم را به صورت یک شخص لاغر ساخت چون معتقد بود همه کامل نیستند و با این ذهنیت این ضعف را به صورت یک شخص لاغر به این مجسمه ‌‌داد. چند مجسمه از آثار پدر نزد من هست که یکی از آنها ماکت دیو و رستم است که در استادیوم آزادی روبروی سالن کشتی بود. من این ماکت را کامل کردم بنابراین به نوعی اثر مشترک من و پدر محسوب می‌شود، داشتن یک اثر مشترک با پدرم حس و حال خوبی به من می‌دهد و من امروز بسیار خوشحالم که در نمایشگاهی حاضر شدم که آثار مش اسماعیل را می‌توانم دوباره ببینم.

وجه تمایز آثار مش اسماعیل خاستگاه ذهنی مجسمه‌های اوست

فریدون امیدی (نقاش، استاد دانشگاه و عضو هیات علمی گروه نقاشی دانشگاه آزاد اسلامی) نیز درخصوص نمایشگاه مجسمه‌های مش اسماعیل، گفت: مجموعه‌ای که در این گالری برپا شده به نظرم آثار بی‌نظیری از مش اسماعیل را در خود جای داده به ویژه مجسمه های دیو آن که به نظرم خیلی پیچیده‌تر از آثاریست که با فلز و مفتول ساخته، این آثار پرداخت فوق‌العاده‌ای دارند و کاراکتر دیوها به نظرم چشمگیر است. 

امیدی درباره ویژگی مشترک آثار مش اسماعیل بیان داشت: علاوه بر استفاده از فلز ویژگی مشترک همه کارها این است که هنرمند به صورت تخیلی و ذهنی یک اثر را شکل داده و به تمامی برآمده از ذهنیت خود اوست. پیش از این نیز از مش اسماعیل کارهایی را دیده بودم از فیگورهایی که یا اسطوره‌ای بودند یا در پیشه‌های مختلف اما این مجموعه بسیار متفاوت است.

این نقاش اضافه کرد: سبک نقاشی من آبستره و کالیگرافی است. اما وقتی یک هنرمند را می‌بینی که در آن دوره بدون دیدن آموزش هنری با ذوق و قریحه خودش یک اثر را می‌سازد برایم بسیار جالب است.

مش اسماعیل حس و حال مجسمه‌سازی را به همه وجود درک کرده بود

فریال سلحشور (کارشناس هنری، نویسنده و نقاش) نیز درباره مجموعه به نمایش درآمده بیان داشت: این مجموعه را نزد فلامکی دیده بودم و به لحاظ متفاوت بودن آثار، برایم بسیار جالب بود. بیش از ۳۰ سال پیش با نوع هنر مش اسماعیل، شخصیت فردی و نحوه کارشان کاملا آشنا بودم. به نظرم دو اثر مادر فولادزره و مجسمه دیو کارهای بی‌نظیری هستند. 

سلحشور در توضیحی بیشتر افزود: خشونتی که در این کارها وجود دارد همچنین از نظر ترکیب‌بندی و فیگوری که مش اسماعیل انتخاب کرده و اشیایی که به همراه این مجسمه‌ها هست برایم بسیار عجیب بود و می‌توان گفت این دو اثر جزو آثار مهم مش اسماعیل محسوب می‌شوند. 

نویسنده کتاب «اوکی یوئه» با اشاره به مجسمه‌ فالگیر بغدادی بیان داشت: فکر می‌کنم مش اسماعیل شاید اسم تابلوی فالگیر کمال‌الملک را شنیده و تاثیراتی روی او گذاشته که چنین کار لطیف و به شدت متفاوتی با آثار دیگرش را خلق کرده. به نظر من فالگیر بغدادی یکی از بهترین آثار مش اسماعیل هست که لطافت روح او را نشان می‌دهد. مجسمه بزی هم که در این گالری به نمایش گذاشته شده با دیگر مجسمه‌های بز او متفاوت است. این مجسمه حاصل یک ذهنیت بکر، پاک و روستاییست که با آثاری که به ترکیه فرستاده و برنده جایزه شده یا بزهای پارک جمشیدیه تفاوت دارد و همین تفاوت هم باعث زیبایی اثر شده و نمونه دیگری از آن نیست.

این نقاش درباره این هنرمند توضیح داد: به نظرم شخصیت مش اسماعیل هم ترکیبی از یک دید خام و خودآموخته در مجسمه‌سازی و هم یک لطافت هنری است که در برخی آثار عیان می‌شود. در آثاری که من از مش اسماعیل دارم یک اثر مربوط به یک جانباز وجود دارد که ایده آن شاید از پسر خودش که در جنگ شرکت داشته آمده است. این مجسمه به قدری تاثیرگذار است که احساس می‌کنم چه حس عمیقی منجر به ساخت این اثر شده است.

این هنرمند اظهار داشت: مش اسماعیل یکی از موفق‌ترین مجسمه‌سازهای ما به شمار می‌رود که در بیان منظوری که می‌خواهد برساند بسیار موفق است. به خاطر اینکه تعلیمی نگرفته کاملا خودش هست و احساس درونی خودش را به نحوی در آثارش به ظهور و بروز رسانده، بنابراین این مساله خودآموخته بودن یک امتیاز برای او محسوب می‌شود. 

سلحشور ادامه داد: شاید در ابتدای کار توجهی به ذوق مش اسماعیل نمی‌شده اما این هنرمند پشتکار نشان می‌دهد و بعد هم به ارزش آثارش واقف می‌شود. مش اسماعیل در زمان خودش با آنچه در دست داشته کاری را کرده که دلش خواسته و موفق شده در مجسمه سازی معاصر ایران موثر باشد. 

وی افزود: بعدها که آثارش توجه اساتیدی مثل پرویز تناولی را جلب کرد و ارزش کارهایش درک شد و هنر این مجسمه‌ساز در حد و اندازه‌ای واقعی خود دیده شد. بنابراین می‌توان گفت مجسمه‌های مش اسماعیل هم مخاطب عام و هم خاص را درگیر می‌کند. 

این نویسنده و نقاش بیان داشت: خوشبختانه این هنرمند در زمان حیات هم این توجه را دید و ارزش کارش این بود که می دانست چه می‌کند و از تفاوت آثارش با کارهای دیگر هم با خبر بود. تجسم تصورات خیالی او به شکلی هنرمندانه نشانه استعداد ذاتی اوست و نشانه‌های درک واقعی او از حس و حال هنر مجسمه‌سازی است. 

وی در پایان یادآور شد: مش اسماعیل استعداد و خلاقیتی داشته که منجر به خلق آثاری شده که کاملا امضای خودش را دارد. شاید بعدها بعضی ها خواستند از او تقلید کنند اما بسیار عجیب است که در یک نظر می‌توان کارهای تقلیدی از او را با آثار واقعی این هنرمند تشخیص داد. 

گفتنی است در نمایشگاه اسطوره‌های آهنی که تا ۵ مرداد ادامه دارد، ۶ اثر از مش اسماعیل در ابعادی متنوع، گاه بسیار بزرگ مثل فولاد زره و مادر فولاد زره و گاهی کوچک و ظریف مثل دعانویس، رستم و درویش و همچنین اثر بسیار آشنای این هنرمند مثل مجسمه بز، قابل مشاهده است.

علاقه‌مندان برای بازدید از این نمایشگاه می‌توانند تا ۵ مرداد از ساعت ۱۰ تا ۲۰ به نشانی ولی‌عصر نرسیده به زعفرانیه پلاک ۲۸۸۰، گالری «طراحی هنر» مراجعه کنند.