عضو انجمن جامعه‌شناسی در گفت‌وگو با ایلنا:
نظام سلامت برای متخصصان علوم اجتماعی جایگاهی قائل نیست/ از ابتدای بیماری می‌دانستیم چه اتفاقاتی رخ می‌دهد/ تحقیقات ما می‌توانست قبل از افزایش تلفات تبعات اجتماعی را پیش‌بینی کند
پیام روشنفکر می‌گوید: برخی اتفاقات در دنیا مستند است و تحقیقاتی درباره آنها صورت گرفته است. ما در مورد تبعات اپیدمی‌ها در حوزه جامعه‌شناسی، پزشکی و سلامت، مطالب بسیاری در دنیا داریم و هم درباره پیامدهای آنها متونی موجود است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، شدت شیوع بیماری کرونا تا آنجاست که اغلب فعالیت‌های اجتماعی را مختل کرده است. در این میان حتی فعالیت‌های فرهنگی و هنری تحت تاثیر وضعیت موجود قرار گرفته و پروژه‌های متعدد آن تعطیل شده‌اند. حتی احتمال آن می‌رود که برای دوره زمانی نامشخصی در زمینه تولید آثار هنری خروجی قابل قبولی نداشته باشیم. پیام روشنفکر (جامعه‌شناس عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران، متخصص عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، استادیار پژوهش، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی تهران) یکی از اعضای انجمن جامعه‌شناسی ایران) است که در گفتگوی پیش‌رو از اهمیت استفاده از نظرات کارشناسان عرصه‌های اجتماعی و متخصصان در شرایط بحرانی سخن گفته است.
پیام روشنفکر می‌گوید: فعالیت اهالی فرهنگ و هنر یکی از موضوعات مهمی است که در شرایط بحرانی باید به آن توجه شود. در زمینه موسیقی هم این تفکر وجود دارد و این فعالان عرصه موسیقی هستند که می‌دانند در حال حاضر چگونه باید فعالیت کنند و با چه محدودیت‌هایی مواجهند. در این فضا آنچه اهمیت دارد این است که چون هنر و موسیقی بر روح و روان مردم تاثیر مثبت و مستقیم دارد، کمک‌کننده خواهد بود.
وی درباره لزوم همکاری مسئولان بخش هنر با جامعه‌شناسان و فعالان اجتماعی می‌گوید: یکی از اتفاقات مهم و موثر در شرایط بحرانی تعامل و مشورت با جامعه‌شناسان است. در شرایط فعلی؛ در بخش روانشناسی که لزوم توجه به آن به شدت احساس می‌شود، افراد متخصص بسیاری داریم/ گرچه آنها آنطور که باید مورد توجه نبوده‌اند و از نظراتشان استفاده نشده است، اما آنها در انجمن‌های مربوطه بر اتفاقات این چنینی تمرکز دارند و درباره بحران حوزه‌های مختلف تحقیقات بسیاری کرده‌اند و مطالب بسیاری دارند. آنها حتی مثلا درباره چگونگی انعکاس اخبار در رابطه با خودکشی نیز تحقیق کرده‌اند. خوشبختانه در حال حاضر تعداد متخصصان ما نیز در حوزه‌های مذکور کم نیست.
این متخصص عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت در ادامه گفت: مسئله بسیار مهمی که در حال حاضر وجود دارد این است که نظام سلامت کشور (هم به صورت کلی و هم در شرایط فعلی) اساساً از قبل نیز برای متخصصان علوم اجتماعی و تمام رشته‌های آن، ازجمله جامعه‌شناسی، ارتباطات، روانشناسی، مددکاری، جایگاه مشخصی قائل نبوده است.
وی درباره همکاری نظام سلامت کشور با متخصصان حوزه ارتباطات نیز توضیح داد: سیستم سلامت کشور در گذشته از وجود متخصصان حوزه ارتباطات بهره نمی‌برد.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی دانشگاه علوم بهزیستی گفت: بسیاری از بحران‌‌ها قابل پیش‌بینی هستند، به طور مثال زمانی که قیمت بنزین افزایش پیدا کرد اغلب می‌دانستند که ابعاد اجتماعی نیز خواهد داشت، اما به ناگاه بعد امنیتی قضیه پررنگ شد. دلیل چنین اتفاقاتی این است که با متخصصان مشورت نمی‌شود. البته منظور مشورتی تخصصی و حرفه‌ای است نه اینکه به‌طور مثال جامعه‌شناسی را با خود همراه کنیم و او را به جلسات ببریم و صرفاً از او تایید بگیریم. همه اینها در حالی است که ما انجمن جامعه‌شناسان، انجمن روانشناسان و انجمن مددکاران داریم که به صورت حرفه‌ای و تخصصی فعالیت می‌کنند. متاسفانه هیچ ارگان یا نهادی به سراغ انجمن‌های مذکور نمی‌رود؛ مگر در مواقع خاص و تشریفاتی. مثلاً در آن مقطع که بنزین گران شد، گفتند از وجود روانشناسان بهره برده‌ایم و آنها نیز برنامه‌های مربوط به افزایش بنزین را تایید کرده‌اند. در صورتی که در همان مقطع من، آقای دکتر آزاد برمکی و دکتر امیدی که هر سه از اعضای هیئت مدیره انجمن هستیم، به شکل‌های مختلف دعوت شدیم و هر سه با آن طرحی که نیمه شب اجرا شد، مخالفت کردیم. چنین تاییدهایی کارساز نیست و باید تخصصی باشد.
این کارشناس حوزه اجتماعی درباره فعالیت‌های این روزهای خود و همکارانش در مواجهه با اتفاقات پیش‌رو گفت: من و همکاران با توجه به متون و اطلاعاتی که در اختیار داریم، می‌‌دانیم قرار است چه رفتارهایی بروز کند. بنابراین اینکه قرار است چه اتفاقاتی روی دهد برای ما قابل پیش‌بینی بود و از همان ابتدای بیماری می‌دانستیم چه اتفاقاتی رخ خواهد داد. و آن اتفاقاتی که گفتیم یکی یکی در حال رخ دادن است. یعنی حال که برگه یادداشتی را که ۲۵ روز پیش در واتساپ برای دوستی نوشتم، مرور می‌کنم، می‌بینم برخی از آن اتفاقات رخ داده است؛ اینکه اتفاق و تضادی از درون خانواده‌ها شروع می‌شود و گسترش پیدا می‌کند و به دیگر شهرها انتقال می‌یابد روندی قابل پیش‌بینی بود و حال رخ داده است.
روشنفکر در پاسخ به این سوال که آیا بروز اپیدمی کرونا قابل پیش‌بینی بود، گفت: درست است که بیماری کرونا ابعادی جهانی دارد و محدود به کشور ما نیست، اما یادم هست که طی هفت، هشت، ده سال گذشته با دو نمونه مشابه مواجه بوده‌‌ایم؛ ضمن اینکه در طول تاریخ نیز اپیدمی‌های بزرگتری را تجربه کرده‌ایم که متون و اطلاعات آنها موجود است و می‌توانیم در شرایط فعلی از آنها بهره ببریم. باتوجه به آن اطلاعات و متون اگر بدانیم که مثلاً طی اپیدمی فعلی قرار است چه اتفاقاتی در درون خانواده‌ها رخ دهد و به اجتماعات بزرگتر و دیگر کشورها انتقال یابد، قاعدتاً برای حل مشکلات پیش‌رو، فکر می‌کنیم و برنامه می‌ریزیم. با همه اینها باید از ما خواسته شود تا نسبت به وقایع و اتفاقات، تمهید یا پیشنهادی را ارائه دهیم.
وی در پاسخ به این سوال که مستندات موجود درباره اتفاقاتی چون شیوع بیماری کرونا از کجا به دست آمده، گفت: برخی اتفاقات در دنیا مستند است و تحقیقاتی درباره آنها صورت گرفته است. ما در مورد تبعات اپیدمی‌ها در حوزه جامعه‌شناسی، پزشکی و سلامت، مطالب بسیاری در دنیا داریم و هم درباره پیامدهای آنها متونی موجود است.
او گفت: در هفته اول شروع بیماری جلسه‌ای برگزار شد. طی آن حضور به تحقیقی درباره بیماری ابولا اشاره کردم که در سال ۲۰۱۷ منتشر شد و درباره پیامدهای اجتماعی بیماری ابولا بود. می‌خواهم بگویم علاوه بر وجود متخصصان مطلب و منبع وجود دارد و دانش لازم به وجود آمده و تولید شده و حتی به نظرات شخصی من و همکارانم نیز نیاز نیست. اما مسئولان مربوطه لااقل می‌توانند درباره منابع و شواهد علمی گذشته از ما بپرسند و نظرخواهی کنند و ما نیز به دور از ارائه نظرات شخصی، منابع و مکتوبات خود را در کوتاهترین زمان در اختیارشان قرار می‌دهیم.
این متخصص عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت به ذکر مثالی پرداخت و گفت: مثلاً در همان مطلبی که درباره بیماری ابولا منتشر شده، به موضوع کفن و دفن و تبعات آن نیز پرداخته شده که در شرایط فعلی کمک‌کننده خواهد بود. این بخش از تحقیقات، توضیحات کامل و جامع دارد و آن زمان که ما آن را مطرح کردیم هنوز شروع بیماری در این حد نبود و تعداد فوتی‌ها یک یا دو نفر بود. آن تحقیقات و نقدها می‌توانستند زمانی که تعداد تلفات به هزار نفر رسید، کمک‌کننده باشند و بگویند تبعات اجتماعی آن کثرت چه خواهد بود.
این فعال حوزه سلامت، گفت: علاوه بر اینکه رسانه‌ها کمتر به سراغ فعالان علوم اجتماعی می‌روند و اغلب با پزشکان ارتباط برقرار می‌کنند، در حوزه سلامت نیز ظلم‌هایی در این زمینه صورت گرفته است مثلاً اگر مجموع مصاحبه‌ها و گفتگوها را طی این مدت مرور کنید خواهید دید به جز پزشکان و متخصصان عرصه پزشکی، کسی به سراغ اپیدمیولوژیست‌ها نرفته است. درحالیکه این رشته نوعی تخصص است.
روشنفکر در پایان با اشاره به اهمیت رسانه‌ها در نحوه اطلاع‌رسانی و فرهنگسازی، گفت: اگر دولت و مسئولان در شرایط عادی و بحرانی کمتر به سراغ فعالان علوم اجتماعی اعم از جامعه‌شناسان، روانشناسان و متخصصان دیگر بخش‌ها می‌روند، اما رسانه‌ها می‌توانند این ارتباط را ایجاد کنند و با فعالان علوم اجتماعی به گفتگو بنشینند. بی‌شک این ارتباط بر نوع ساختار سیاستگذاری‌ها و نحوه مدیریت کشور تاثیر خواهد داشت.
