محمدحسن طالبیان در گفت‌وگو با ایلنا:
ابزار قانونی برای ایجاد الزام مشارکت و مرمت آثار تاریخی توسط ارگان‌ها و نهادها را نداریم/ مناطق مرزی و حفظ جمعیت در آنها بسیار مهم است
معاون میراث‌فرهنگی کشور می‌گوید: ما ابزار قانونی برای ایجاد الزام مشارکت و مرمت آثار تاریخی توسط سایر ارگان‌ها و نهادها در اختیار نداریم و نمی‌توانیم اگر به طور مثال ناودان یک بنای تاریخی مرمت نشده باشد از صاحب ملکی که نگهداری صحیح نمی‌کند شکایت کنیم؛ ولی به لحاظ نظارتی در مشارکت بین دستگاهی نکات لازم را اطلاع می‌دهیم. شاید اینجا نیاز باشد تا قوانین محکم‌تری برای حفظ میراث در نظر گرفته شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، به تمامی آثار باقی‌مانده از گذشتگان که دارای ارزش فرهنگی باشد، میراث فرهنگی گفته می‌شود. در این میان آثار ملموس (بناها و آثار تاریخی و باستانی) و آثار ناملموس (آداب و رسوم، زبان، فرهنگ و...) در زمره میراث فرهنگی جای می‌گیرد. با این وجود بیشتر توجهات به آثار ملموس و بخصوص بناهای تاریخی معطوف شده است.
در این میان با محمدحسن طالبیان (معاون میراث فرهنگی کشور) به گفتگو نشستیم تا از بودجه‌ای که برای میراث در نظر گرفته می‌شود و اختصاص نمی‌یابد تا چالش‌های قانونی که برای حفظ و احیای میراث فرهنگی وجود دارد، سخن بگوید. در ادامه این گفتگو را می‌خوانید.
میراث فرهنگی از جمله بخش‌های مهمی است که طی سال‌های گذشته بودجه‌هایی برای آن در نظر گرفته شده است. از آنچه طی سال‌های گذشته بر بودجه میراث فرهنگی گذشته برایمان بگویید. هر سال چه میزان بودجه در نظر گرفته شده و در نهایت چقدر اختصاص یافته؟
در سال ۹۴ بودجه‌ای که برای میراث فرهنگی در نظر گرفته شد ۲۲۳ میلیارد تومان بود که فقط ۵۲ میلیارد تومان تخصیص داده شد. این در حالی است که برنامه‌ریزی‌ها بر اساس بودجه تعیین شده انجام می‌شود اما وقتی یک‌چهارم آن هم تخصیص پیدا نمی‌کند، پروژه‌ها با مشکل روبرو می‌شوند.
این تخصیصات در سال‌های بعد متغیر بود چنانکه در سال ۹۵ بودجه میراث فرهنگی بیشتر شد و به حدود ۴۲۸ میلیارد تومان رسید اما در نهایت ۲۶۸ میلیارد تومان تخصیص پیدا کرد که حدود ۶۲ درصد بودجه تعیین شده است. در سال ۹۶ بودجه میراث فرهنگی کمتر شد و به ۳۹۰ میلیارد تومان رسید اما ۲۴۰ میلیارد تومان تخصیص پیدا کرد. این بودجه‌ها شامل تمام بخش‌های میراث فرهنگی؛ از موزه‌ها گرفته تا پایگاه‌ها و تمام پروژه‌های مرمتی است. در سال ۹۷ نیز حدود ۱۸۴ میلیارد تومان برای میراث فرهنگی در نظر گرفته شد که در نهایت ۶۲ درصد آن یعنی ۱۱۵ میلیارد تومان تخصیص پیدا کرد. در سال ۹۸ نیز ۲۸۷ میلیارد تومان برای میراث فرهنگی در نظر گرفته شده است که با توجه به شرایط موجود، تاکنون ۲۵ درصد تخصیص یافته که به خزانه رفته است.
بیشترین اعتبارات موجود صرف کدام بخش‌های میراث فرهنگی می‌شود؟
با توجه به آنکه میزان اعتبارات و میزان نیاز میراث فرهنگی هیچ تناسبی با یکدیگر ندارند؛ می‌توان گفت، بیشترین هزینه‌ها صرف بخش مرمت و حفظ آثار و بناهای تاریخی می‌شود.
بررسی طرح‌های اضطراری به منظور حفاظت، استحکام بخشی، ساماندهی، مرمت و احیای آثار تاریخی غیرمنقول و نظارت بر اجرای طرح‌های مذکور از جمله وظایف معاونت میراث فرهنگی است. در این میان، طرح‌های اضطراری موجود با چه رویکردی انتخاب می‌شوند؟
موضوع بحران همیشه در اولویت اضطرار مرمت میراث‌فرهنگی قرار دارد؛ به طور مثال با توجه به سیلی که در آغاز سال ۹۸ شاهد بودیم، مرمت و احیای میراث فرهنگی در استان‌های لرستان، گلستان و خوزستان در اولویت نخست میراث فرهنگی قرار دارند. البته حدود ۲۵ استان با این مشکل روبرو هستند چراکه به طور مثال امسال با بحران‌های متعددی از سیل و زلزله گرفته تا آتش‌سوزی روبرو بودیم. تمام این بحران‌ها سبب می‌شود تا اولویت‌های طرح‌های اضطراری میراث تغییر کنند.
این در حالی است که زمانی که شاهد بروز زلزله در کرمانشاه بودیم میراث این استان در اولویت طرح‌های اضطراری قرار گرفت. امسال طی پنج دهه گذشته با بیشترین بحران‌ها روبرو بودیم؛ از سوختن مسجد جامع ساری و زلزله کرمانشاه گرفته تا سیل در استان‌های مختلف کشور و وقوع آتش‌سوزی در بازار جهانی تبریز؛ همه اینها بحران‌هایی بودند که لیست‌های اضطرار را در حوزه مرمت تغییر می‌دهند.
همچنین، باران‌های سیل‌آسا به دلیل عدم نگهداری‌های منظم توسط بهره‌برداران و یا متروکه شدن بنا سبب بروز آسیب به آثار تاریخی ما شد. این در حالی است که به دلیل مکان‌یابی خوبی که در طول تاریخ در انتخاب محوطه‌های زندگی شاهد هستیم، محوطه‌های باستانی دچار سیلاب نشدند.
بعد از بحران، آثار تاریخی که احتمال فرو ریختن بخشی از آن وجود دارد در لیست اضطرار قرار می‌گیرند. آمار این آثار هر سال توسط استان‌ها به دفتر حفظ و احیای آثار تاریخی اعلام می‌شود. قطعا هر استانی که تعداد آثار تاریخی آن بیشتر باشد لیست آثار مرمت اضطراری آن نیز طولانی‌تر خواهد بود. به طور مثال لیست آثار اضطراری استان اصفهان بیش از استان ایلام است. وضعیت آب و هوایی نیز در این خصوص بسیار مهم است.
آثاری که در خطر توسعه شهری و روستایی قرار دارند نیز در اولویت‌های بعدی لیست اضطرار مرمت قرار می‌گیرند. باید به سمتی برویم که بخش خصوصی و نهادها را وارد حوزه مرمت آثار میراث بکنیم. در این حوزه برخی از دستگاه‌ها به طور مثال وزارت نفت خوب پیشرفت کرده و درصدد ساخت موزه‌های مختلف برآمده است. وزارت راه نیز بودجه‌های خوبی به خرید خانه‌های تاریخی اختصاص داده است و در برخی از محورهای بافت‌های تاریخی مشارکت‌هایی با ما داشت و در حوزه ساماندهی این محورها و مرمت شهری و بافت ورود کرد.
برای ایجاد پویایی در مناطق مرزی نیز تلاش می‌کنیم تا طرح‌های مهم اشتغالزایی را مدنظر قرار بدهیم چراکه برای ما مرزها و حفظ جمعیت در آنها و جلوگیری از مهاجرت بسیار اهمیت دارد. از سال گذشته تاکنون رویکرد ما به سمت توسعه مشارکت پیش رفته و از طرح‌های مشارکتی استقبال می‌کنیم.
با توجه به تاکیدی که در اجرای طرح‌های مشارکتی دارید، برای حفظ هویت تاریخی در اجرای طرح‌های بازآفرینی شهری و نظارت بر فعالیت‌های انجام شده در بافت و آثار تاریخی، با چه چالش‌ها و البته مغایرت‌های قانونی در برقراری تعامل و حفظ میراث‌فرهنگی روبه رو هستید؟ آیا در اجرایی ساختن موارد مورد نظر برای حفظ و احیای بناهای تاریخی با خلاءهای قانونی روبه‌رو هستید؟
سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یک دستگاه سیاستگذار، برنامه‌ریز و ناظر است البته در بخشی از این کارها در پایگاه‌های خیلی مهم مانند کاخ گلستان، تخت جمشید و... دستگاه اجرایی نیز هست. اما وقتی در حوزه بافت تاریخی قرار می‌گیریم بخشی از مرمت‌ها برعهده میراث فرهنگی و بخش دیگر برعهده راه و شهرسازی، شهرداری و نهادهای دیگر است. اینجاست که بحث مدیریت یکپارچه مطرح می‌شود. تعداد زیادی بنای عمومی و تعداد زیادی بنای خصوصی وجود دارد. ما تذکرهای لازم را می‌دهیم هرچند دستگاه‌های مرتبط و متولی باید ملزم به اجرای تذکرات از سوی میراث باشند اما چالش‌ها و خلاءهای قانونی در این خصوص برای ایجاد الزام اجرایی کردن مصوبات میراث فرهنگی وجود دارد که مانع اجرایی شدن این طرح‌ها می‌شود از این رو در بیشتر مواقع ناچار به تعامل و مشارکت هستیم.
درواقع می‌توان گفت ابزار قانونی برای ایجاد الزام مشارکت و مرمت آثار تاریخی توسط سایر ارگان‌ها و نهادها در اختیار نداریم و نمی‌توانیم اگر به طور مثال ناودان یک بنای تاریخی مرمت نشده باشد از صاحب ملکی که نگهداری صحیح نمی‌کند شکایت کنیم؛ ولی به لحاظ نظارتی در مشارکت بین دستگاهی نکات لازم را اطلاع می‌دهیم. شاید اینجا نیاز باشد تا قوانین محکم‌تری برای حفظ میراث در نظر گرفته شود.
بیش از چهار سال است که مسؤولان میراث فرهنگی خواستار «ایجاد شعب قضائی میراث‌فرهنگی» هستند و درخواست‌هایی برای ایجاد شعب مستقل میراث‌فرهنگی ارائه داده‌اند. شعبه‌هایی که گفته می‌شود با حضور قضاتی آشنا با قوانین میراث فرهنگی و دلسوز این حوزه به بررسی موضوعات قضایی میراث فرهنگی خواهد پرداخت. تحقق این مهم به کجا رسید؟
تعدادی از دادگاه‌ها که رئیس دادگاه به حوزه میراث فرهنگی علاقه‌مند و اشراف داشت از این حوزه استقبال کردند و بخش‌هایی را به شکل ویژه در نظر گرفتند اما با وجود آنکه ایجاد شعب مستقل میراث فرهنگی در دادگاه‌ها به صورت طرحی در مجلس مطرح شده است اما از آنجایی که به قوه قضاییه ارتباط پیدا می‌کند، از سوی نمایندگان مجلس رأی نیاورد و تحقق آن را منوط به رأی و نظر قوه قضایی دانسته شد. اینکه این مهم عملیاتی و فراگیر شود هنوز معلوم نیست.
مدتی است بحث فعالیت اعضای شورای فنی میراث فرهنگی داغ شده است. بخصوص این مهم بعد از ماجرای ارائه مجوز ساخت و ساز غیرمجاز در مجاورت مجموعه جهانی کاخ گلستان، درخصوص شورای فنی استان تهران، داغ‌تر و البته جنجالی‌تر شد. برای جلوگیری از بوجود آمدن چنین جنجال‌هایی، آیا ساز و کاری در نظر گرفته‌اید؟ قرار است شاهد تغییراتی در حوزه شورای فنی میراث فرهنگی استان‌ها باشیم؟
تا آنجا که من اطلاع دارم در خصوص شورای فنی مکان‌های دیگر به جز تهران تا این اندازه چالش وجود ندارد. نباید فراموش کرد که اعضای شورای فنی از پیشکسوتان میراث فرهنگی هستند که انتخاب آنها از فرایند خوبی برخوردار است. هیچگونه مافیایی در خصوص انتخاب اعضای شورای فنی میراث فرهنگی وجود ندارد و در تمام دنیا افرادی که پیشکسوت یک حوزه می‌شوند به عنوان سرمایه مورد استقبال قرار می‌گیرند.
با توجه به آنکه مدیرکل میراث‌فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان تهران به تازگی در این سمت انتخاب شده است هنوز نظر خاصی در خصوص اعضای شورای فنی میراث فرهنگی تهران ارائه نداده است.
