محمد عاقبتی:
حمایت از تئاتر کودک یک بازی برد-برد است
کارگردان نمایش «از کجا اومدیم؟» گفت: وقتی برای بچه‌ها کار می‌کنید به صورت اتوماتیک با یکسری محدودیت و خطوط قرمز مواجهید. بنابراین برای اینکه بتوانیم از پس آن بربیاییم قبل از شروع کار با تعداد زیادی از متخصصان، مشاوران و روان‌شناسان گفتگو کردیم.
محمد عاقبتی، کارگردان نمایش «از کجا اومدیم؟» درباره اینکه تئاترهای کودک عموما مهجور واقع می‌شوند اما «از کجا اومدیم؟» توانسته همراهی مخاطبان را داشته باشد، به خبرنگار ایلنا گفت: فکر می‌کنم بخش زیادی از اینکه از این اثر استقبال می‌شود برمی‌گردد به تلاش و تقلایی که برای اطلاع‌رسانی می‌کنیم و حمایتی که رسانه‌ها از کار دارند. برای من فرقی نمی‌کند که برای بچه‌ها کار کنم یا بزرگ‌سال، اما کارهای کودک را بیشتر دوست دارم دیده شود، ولی در واقعیت مساله‌ای تلخ و از حیطه کار هنرمند خارج است.
عاقبتی با بیان اینکه «در وهله اول مشخص کنم که درباره نمایش‌های استاندارد کودک حرف می‌زنیم» ادامه داد: اسفناک و دردناک است که سازمان‌هایی که قدرت و دست توانایی دارند برای اینکه صدای این کارها را دربیاورند و اطلاع‌رسانی و حمایت کنند، می‌گویند «اگر بخواهیم از تئاتر کودک حمایت کنیم باید از همه تئاترها حمایت کنیم» اما به نظرم ماجرا فرق دارد؛ در مورد تئاتر بچه‌ها، آنقدر گروه‌ها با هزینه‌ها و امکانات ناچیز و فداکارانه دست به تولید می‌زنند که دیگر جان و انرژی برای اطلاع‌رسانی و تبلیغات برایشان نمی‌ماند.
کارگردان نمایش «از کجا اومدیم؟» خاطرنشان کرد: اگر تولیدی استاندارد است، نهادهای حمایتی دیگر مانند صداوسیما، شهرداری، آموزش و پرورش و... باید وارد شوند و دست به حمایت و اطلاع‌رسانی بزنند؛ چه در زمینه خبررسانی و چه فراهم آوردن امکاناتی که دانش‌آموزان به تماشای تئاتر بیایند اما متاسفانه این حمایت‌ها باب نیست و اغلب فکر می‌کنند این منفعتی شخصی تنها برای گروه نمایشی همراه دارد و سودش به جیب کارگردان می‌رود و اگر من از آن نفعی نمی‌برم به من چه... اما مساله این است که باید قضیه را از نوک دماغ‌مان جلوتر ببینیم؛ تئاتر کودک را باید مانند یک مساله فرهنگی ببینیم و حمایت از آن را در نسبت با آینده و سرنوشت بچه‌هایمان قیاس کنیم.
عاقبتی با تاکید بر اینکه «تولید تئاتری که برای بچه‌ها انجام می‌شود، مثل بهداشت، امنیت، خوراک، سلامت روحی و همچنین فعالیت‌های فرهنگی و هنری باید حمایت شود» گفت: چون سود حمایت از تولید این آثار در نهایت به نفع همه است؛ یک بازی برد-برد برای اجتماعی است که کودکانش این خدمات را دریافت می‌کنند. این کوته‌بینی و ناکارآمدی یک مدیر است که فکر کند چرا باید برای حمایت از تئاتر کودک ریسک کنم؟ باید ریسک کرد. همه‌جای دنیا این کار را می‌کنند و تئاترها، موسسات و مدارس آبونه آن تئاترها هستند و شهرداری هزینه می‌کند برای تولید چنین تئاترهایی؛ البته که من از تئاتر استاندارد برای بچه‌ها حرف می‌زنم نه هر تئاتری.
او همچنین تصریح کرد: متاسفانه یکی از مشکلات تئاتر کودک، کیفیت غیرقابل قبول برخی از کارهاست. هیچ نهاد تائید کننده و ارزش‌گذاری نمی‌آید کاری را تائید و سپس حمایت کند تا به این وسیله بقیه گروه‌ها هم تشویق شوند که کیفیت و استاندارد آثارشان را بالا ببرند. از جهات مختلف درست عمل نمی‌شود و در نهایت می‌بینیم که تئاتر کودک حتی از نظر تجاری هم کم‌توان می‌شود. یعنی نسبت به هزینه‌ای که برای کار می‌شود بازگشت مالی ندارد.
عاقبتی همچنین در مورد «از کجا اومدیم؟» گفت: ما با تمرکز روی گروه سنی ۴ سال به بالا روی یکی از مباحث و مسائل تربیتی و روان‌شناختی بچه‌ها یعنی «تولد» تمرکز کردیم که موضوعی جدی هم هست و آن را با کمک نویسنده و گروه بازیگران و طراحان کار توسعه و شکل دادیم و از مشاوره‌های زیادی در این زمینه استفاده کردیم. «از کجا اومدیم؟» پروسه سختی برای من و تیم تولید کننده داشت؛ هم از نظر نرم‌افزاری که محتوای موردنظر را ارائه دهیم و هم از نظر سخت‌افزاری. انرژی زیادی صرف کردیم تا نمایشی قابل توجه برای خانواده‌ها و کودکان ارائه کنیم و معتقدم در نهایت «از کجا اومدیم؟» کاری است که علاوه بر هدف سرگرم‌کنندگی هدف آموزشی هم دارد و به مبحث مهمی می‌پردازد. من و گروهم علاقه‌مند به اجرای چنین کارهایی برای بچه‌ها هستیم نه صرفا آثار سرگرم‌کننده.
این کارگردان تئاتر با اشاره به اینکه ساخت یک دوگانه «تولد و مرگ» را به‌عنوان دو پرسش اصلی کودکان در دست کار دارد که «از کجا اومدیم؟» به‌عنوان بخش اول این دوگانه به سوال «تولد» می‌پردازد، گفت: عدم آمادگی برای پاسخ صحیح به این سوال فقط مختص والدین ایرانی نیست. اگر در شبکه‌های مجازی نگاه کنید، متوجه می‌شوید والدین سایر کشورها هم در پاسخ این سوال فرزندان‌شان گاهی با مشکل مواجه می‌شوند. از سویی در ایران مقداری مقاومت در مطرح شدن این‌طور سوالات داریم که مساله‌ای دیگر است. البته جرقه‌های امیدواری برای تغییر شرایط وجود دارد و ان‌جی‌اوها با کمک آموزش و پرورش و بهداشت و بهزیستی اقدامات خوبی در این زمینه انجام می‌دهند. امکان اینکه این نمایش روی صحنه آمده هم در ادامه همان فعالیت‌هاست.
عاقبتی با طرح این پرسش که این دوگانه چقدر اهمیت دارد؟ گفت: من خیلی جستجو کردم و متوجه شدم در ایران و حتی خارج از کشور کمتر روی مساله «تولد و مرگ» برای کودکان کار شده است. فکر کردم این یک دوگانه است؛ یعنی همین‌طور که درباره تولد حرف می‌زنیم مرگ هم سوالات خودش را دارد. فعلا بخش اول را آماده کردیم تا بعد از استراحتی و دیدن نتیجه بخش اول آن را هم شروع کنیم.
او همچنین درباره اینکه برای کار درباره این مساله با ممیزی روبرو شد یا نه؟ گفت: وقتی سراغ موضوعات حساس می‌روید بحث سانسور به معنای خطوط قرمزی که همیشه درنظر می‌گیریم یا برایمان در نظر می‌گیرند دیگر مطرح نیست. بلکه اینجا خود بچه و مسائل آموزشی و پرورشی‌اش مهم است و خطوط قرمز مختص خودش را دارد. یعنی وقتی برای بچه‌ها کار می‌کنید به صورت اتوماتیک با یکسری محدودیت و خطوط قرمز مواجهید. بنابراین برای اینکه بتوانیم از پس آن خطوط قرمز بربیاییم قبل از شروع کار با تعداد زیادی از متخصصان و مشاوران و روان‌شناسان گفتگو و از آنها دعوت کردیم نظر بدهند و بعد قصه را براساس نظرات‌شان بسط دادیم. از چند مرکز و متخصص دعوت به همکاری کردیم چون مساله ساده‌ای نیست.
این فعال تئاتر کودک تصریح کرد: اگر بخواهید مساله آموزش و پرورشی به این مهمی را اشتباه یا خارج از استانداردها و ملاک‌های تخصصی و علمی‌اش انتقال دهید ممکن است تاثیر کاملا منفی بگذارد چون راه رفتن بر یک لبه تیز است. بنابراین حساسیت‌ها بیشتر ناشی از نگرانی خودمان بود که خانواده‌ها به ما اطمینان کنند. معتقدم یک نمایش باید چیزی به بچه‌ها بدهد؛ تازه این تئاتر می‌تواند مقدمه‌ای برای ایجاد بعضی سوال‌های دیگر باشد که ما از خانواده‌ها دعوت می‌کنیم برای پاسخ به سوالات دیگر بچه‌ها چه اقداماتی انجام دهند و چه کتاب‌هایی را مطالعه کنند.
عاقبتی خاطرنشان کرد: کار برای کودک، علاوه بر جنبه سرگرم کننده‌اش جنبه بسیار مهم آموزشی و تربیتی هم دارد که باید بسیار به آن دقت کرد. بنابراین مهم‌ترین حساسیت این بود که خودمان مراقب بودیم که چه چیزی را می‌خواهیم به بچه‌ها انتقال دهیم. کار ضریب ریسک بالایی داشت که سعی کردیم آن را به حداقل برسانیم و استاندارد کار را بالا ببریم. چون پروژه حساسیت زیادی داشت و اراده جدی پشت آن بودند دوستان زیادی همچون انجمن راه که به صورت تخصصی برای بچه‌ها کار می‌کنند، مرکز روان‌شناسی سیاوشان، سایت تیوال، شبکه آفتاب و دوستانی دیگر از آن حمایت کردند.
