مدیران ما قربتاً الی‌الله میراث فرهنگی را خراب می‌کردند/سیاحان ایران را مناسب زیستن نمی‌دانستند

به گزارش خبرنگار ایلنا، نشست خبری دومین همایش ملی میراث فرهنگی و توسعه پایدار صبح امروز با حضور رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، معاون میراث فرهنگی، معاون شهرسازی وزیر راه وشهرسازی و اصحاب رسانه برگزار شد.

سیدمحمد بهشتی (رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری) با بیان آنکه همایش ملی میراث فرهنگی و توسعه پایدار به دنبال این موضوع است که بتواند بسترهای توسعه ومیراث فرهنگی را که دچار چالش شده‌اند بهبود ببخشد، گفت: در دنیا بعد از جنگ جهانی وقتی تلاش می‌کردند تا بازسازی انجام دهند موضوع میراث فرهنگی را نیز مطرح کردند. در این میان شاهد بودیم که در آن زمان نسبت به دو موضوع میراث فرهنگی و محیط زیست رویکرد منفی پیدا شد چراکه فکر می‌کردند حفاظت از محیط زیست و میراث فرهنگی مخل توسعه است. از آنجا که خبرها دیر به ایران می‌رسد بعد از گذشت دهه‌ها ما نیز اکنون دچار چنین تصوری هستیم که حفاظت از میراث فرهنگی مخل توسعه است. از این رو تخریب‌هایی که در زمان توسعه اتفاق می‌افتد بسیار وسیع است و در بافت‌های تاریخی و محوطه‌ها شاهد تخریب هستیم.

او با اشاره به برنامه‌های توسعه گفت: از برنامه سوم بود که موضوع میراث فرهنگی در برنامه‌ریزی‌ها مطرح شد و تلاش شد تا نسبت به میراث فرهنگی و توسعه نگاهی عادلانه و مناسب انجام شود. در این خصوص سندهایی در برنامه‌ سوم و چهارم در نظر گرفته شد. هرچند در برنامه چهارم آنچه که در خصوص میراث فرهنگی در نظر گرفته شده بود عملی نشد اما شاهد آن هستیم که میراث فرهنگی در سندهای بالادستی مورد توجه قرار گرفت.

بهشتی در ادامه خاطرنشان کرد: تجربه نشان داده است که توسعه زمانی متعارف، متوازن و پایدار خواهد بود که مبتنی بر یافته‌های میراث فرهنگی باشد از این رو به یونسکو نسبت فرهنگ و توسعه را تعریف می‌کند و می‌گوید توسعه باید مبتنی بر فرهنگ باشد و مبداء و مقصد آن فرهنگ باشد.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ادامه داد: با توجه به این مهم بود که در سال 94 با هماهنگی سازمان برنامه و بودجه و سایر دوستانی که به این حوزه علا‌قه‌مند بودند درصدد برگزاری همایش میراث فرهنگی و توسعه پایدار برآمدیم تا فتح بابی نسبت به ایجاد تلقی جدید در خصوص میراث فرهنگی و توسعه بگشاییم.

به اعتقاد بهشتی، چالش تحولات اقلیمی مانند مباحث آب و... را باید در این خصوص مدنظر قرار داد چراکه امروزه نسبت به شیوه زیستن دچار نیستان و فراموشی شده‌ایم و باید بتوانیم کیفیت مطلوب زندگی را در این سرزمین احیا کنیم چراکه سیاحان که از دوره صفوی به بعد وارد ایران می‌شدند همواره به این نکته تاکید داشتند که نمی‌دانند چطور ایرانی‌ها این سرزمین را برای زیستن انتخاب کرده‌اند. آنها در مقایسه با سرزمین خود ایران را مناسب زیستن نمی‌دانستند. با این وجود از شهرهایی مانند اصفهان و شیراز به عنوان شهرهای خرم و سرسبز یاد می‌کردند. این نشان می‌دهد که مردمان ما روش زیستن در سرزمین را پیدا کرده بودند اما طی یک قرن اخیر این راز را فراموش کرده‌ایم و دوباره باید به آن برسیم.

بهشتی خاطرنشان کرد: طی سال‌های گذشته شاهد آن بودیم که مدیران ما در بسیاری از موارد برای توسعه قربتا ‌الی‌الله میراث را تخریب می‌کردند تا توسعه اتفاق بیفتد. هرچند ممکن است نیتشان خیر بوده باشد اما از آن می‌توان به عنوان دوستی خاله خرسه یاد کرد. اینجاست که باید تفکر این مدیران را نسبت به حفاظ از میراث فرهنگی تغییر دهیم و این کار پیچیده‌ای است.

او یاد‌آور شد: سرزمین ما در موقعیت و شرایطی قرار دارد که سرزمین بحران‌ها است و آموخته‌ایم با این بحران‌ها روبرو شویم و سعی داریم تا الگوهای رفتاری‌مان را مجدد یادآور شویم. مدتی است که پژوهشکده مردم شناسی درخصوص انسان و آب تحقیقات گسترده‌ای انجام داده است و در این راستا حدود 70 کتاب در حال آماده‌سازی است.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری خاطرنشان کرد: برای آنکه بتوانیم تعاملی بین میراث فرهنگی و توسعه پایدار ایجاد کنیم کل وزارتخانه‌هایی که فعالیتشان منجر به دخالت در این حوزه می‌شود را باید مشمول این تعامل کنیم. در این میان می‌توان به وزارتخانه‌هایی مانند راه و شهرسازی، نیرو، نفت، کشاورزی، صنعت، معدن و تجارت، سازمانب برنامه و بودجه و... اشاره کرد. این در حالی است که در حوزه معدن و کشاورزی با مشکلات بسیار روبرو هستیم. حتی در وزارت راه و شهرسازی نیز در بخش راه هنوز تعامل مورد نظر و هماهنگی مورد نیاز میان میراث فرهنگی و مدیران آن اتفاق نیفتاده است.

ایزدی دیگر سخنران این جلسه بود که به این نکته اشاره داشت که ما به مفاهیم متفاوتی در حفاظت و توسعه دست یافته‌ایم.

او ادامه داد: شاید در گذشته توسعه را در حوزه فیزیکی می‌دانستیم اما امروزه می‌دانیم که توسعه یک مفهوم کیفی است و البته مفهوم حفاظت نیز به معنای مدیریت تغییراست و تلاش می‌کنیم ضمن پاسداشت ارزش‌ها فرآیند تغییر را در مدیریت ایجاد کنیم. از این رو همکاری بین دستگاهی را در برنامه قرار داده‌ایم.

او در خصوص موانع موجود برای رسیدن به اهداف مطرح شده، گفت: بی‌اعتمادی یکی از دلایل عدم تحقق این مهم است چراکه به دلیل عملکرد نادرست ما در گذشته مردم، کارشناسان و دولت به هم بی‌اعتماد هستند. باید از طریق گفت‌وگو و شفاف‌سازی برنامه‌ها و طرح‌ها این بی‌اعتمادی را کاهش داد.

او از فساد به عنوان مانع دوم یاد کرد و گفت: فساد در تمام ارکان ما نفوذ کرده و مانع پیشرفت برنامه‌ها می‌شود. در عین حال باید از حاشیه‌سازی دوری کنیم چراکه در فضای مجازی و واقعی با حاشیه‌سازی‌هایی که بار سیاسی دارند روبرو هستیم. این در حالی است که مباحث میراث فرهنگی بسیار تخصصی هستند.

ایزدی همچنین در خصوص میراث راه، شهر و معماری گفت: اولین بار است که میراث راه را عنوان می‌کنیم. راه‌آهن خود یک میراث با ارزش و ارزنده است. شهربندرها و اسکله‌ها را می‌توانیم مورد توجه قرار دهیم. در عین حال فرودگاه‌های تاریخی مانند قلعه‌مرغی داریم که می‌تواند در این حوزه مورد توجه قرار گیرد.

به گفته او، شهر و معماری می‌تواند نگاهی متفاوت به میراث فرهنگی و شهر داشته باشد به طور مثال می‌توان با تعریف مسیرهای خاص برای دسته‌های عزاداری این مسیرها را تبدیل به بخشی از خاطره جمعی مردم شهر کرد. این در حالی است که از مفهوم میراث شهر برداشت درستی نداریم و باید به این مهم توجه شود.

او خاطرنشان کرد: درک مفهوم حفاظت سوی تلقی از یک مفهوم صحیح صرفاً که بیان یک مدیر است نیز فقط در اختیار ما نیست بلکه قوه مجریه که بخش اجرایی برعهده دارد برای ما مشکلات زیادی ایجاد می‌کند چرا که همزمان و هم‌راستا با برنامه‌های موجود مدیریت شهری و شهرداری‌ها نیز مشغول انجام کارهای اجرایی هستند و در انجام برنامه‌های توسعه مدیران به خصوص نسل دوم و سوم به مفهوم درستی از مفهوم میراث نرسیده‌اند.

به گفته او، نسل جدید طرح توسعه مطرح شده است بعد از آن نیز نیاز است تا مدیران اجرایی و شهرداری‌ها به این حوزه ورود پیدا کنند.

او در پاسخ به سوال خبرنگار ایلنا مبنی بر اینکه طی این سال‌ها تا چه اندازه موفق شده‌اند مدیران راه و شهرسازی را در خصوص اهمیت میراث فرهنگی مجاب کنند، گفت: دفاعی از وضعیت فعلی نمی‌کنم اما در آغاز راه برای تغییر هستیم و به نظر می‌رسد راه دور و درازی پیش رو داشته باشیم چراکه فرهنگی نادرست در خصوص حفاظت، میراث فرهنگی در میان مدیران شهری و دستگاه‌ها و بخش‌های محلی وجود دارد. امیدواریم بتوانیم شرایط را برای تغییر نگاه ایجاد کنیم.

او خاطرنشان کرد: طی این مدت دو مصوبه را به استان‌ها ابلاغ کردیم؛ یکی از این مصوبات به این مهم تاکید داشت که حتی اگر طرح تفصیلی داشته باشند و این طرح منجر به تخریب میراث شود باید جلوی آن گرفته شود. در عین حال آیین‌نامه کمیته حفاظت از میراث فرهنگی که ذیل شورای امنیت مصوب شده بود به استان‌ها ابلاغ شد.

ایزدی خاطرنشان کرد: باید طرح انتقال پایتخت و انتقال آب مورد توجه رسانه‌ها و مسئولان قرار گیرد چراکه وقتی درکی از مفهوم پایتخت و سرزمین نداریم چنین طرح‌هایی را عنوان می‌کنیم.

محمدحسن طالبیان (معاون میراث فرهنگی) نیز با اشاره به آنکه تجربه نشان داده است به رغم آنکه در برنامه‌های توسعه به میراث فرهنگی تاکید می‌شود اما همکاری دستگاه‌های مختلف در این خصوص رضایت‌بخش نبوده است، گفت: شاید برگزاری چنین همایش‌هایی بتواند درک بهتری از این تعامل ایجاد کند. چراکه طی سال‌های گذشته در حوزه راه و سدسازی با مشکلات و تخریب‌های عظیمی روبرو بودیم که آن هم به دلیل عدم هماهنگی اتفاق می‌افتاد.

به اعتقاد طالبیان، راه آینده پایدار از گذشته و حال می‌گذرد. این در حالی است که در خصوص تنگه بلاقی و سد آن در اوایل با مشکلات زیادی روبرو بودیم اما بعدها مهندسان سد با میراث فرهنگی همراه شدند چرا که درک بهتری نسبت به این موضوع و مسائل پیدا کرده بودند که کار را راحت‌تر می‌کرد.

او ادامه داد: موضوع فقط میراث کالبدی نیست بلکه موضوع میراث ناملموس نیز مطرح است. هدف ما حفظ یکپارچگی سرزمین است که بدون مطالعه سابقه سرزمین امکانپذیر نخواهد بود.

به گفته او طی سال‌های گذشته مصوباتی از شورای عالی میراث فرهنگی گرفته شده است که حریم‌ها را عیناً در طرح‌های جامع منعکس می‌کند. در این میان کافی است در میان طرح تفصیلی، طرح ویژه تعریف شود. به گفته او بیشتر طرح‌های تفصیلی دو بعدی هستند و ریشه‌های شهر را مدنظر قرار نمی‌دهند از این رو شاهد آن هستیم که سرنوشت بسیاری از شهرها به این نقطه‌ای که اکنون هستند رسیده‌اند.

طالبیان افزود: طرح ویژه بیستون جزو طرح‌های خوب بود که می‌تواند تبدیل به یک الگو شود. هم اکنون نیز در حال تهیه طرح‌های ویژه برای شهرهایی مانند نیشابور هستیم. تلاش شده تا اقدامات شهرداری، راه و میراث فرهنگی با هم رقم بخورد و هدفدار شود. البته برای تحقق این مهم بعضی جاها همکاری می‌کنند و دربرخی جاها همکاری انجام نمی‌شود.

یکی از اهداف برگزاری همایش ملی میراث فرهنگی و توسعه پایدار آن است که پروژه‌هایی که طی سال‌های گذشته توجه ویژه‌ای به میراث فرهنگی ملموس و غیر ملموس داشتند را معرفی کنند. دراین راستا سه محور ازجمله پروژه‌های راه و شهرسازی در بافت تاریخی، پروژه توسعه سد بر راه‌ها، پروژه موفقی که در سطوح بین‌المللی انجام شده است، مورد بررسی قرار خواهند گرفت.