«قورجوق» به فهرست میراث ناملموس کشور پیوست

به گزارش ایلنا، مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان گلستان گفت: «قورجوق» عروسک آئینی و سنتی ترکمن به‌عنوان میراث ناملموس قوم ترکمن با شماره ۱۵۷۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

قورچوق، (qorčoq)عروسک بازیچه قوم ترکمن است که زنان و دختران در شهرهای آق قلا و گنبد قابوس در  استان گلستان در سی یا چهل سال پیش برای بازی می‌ساختند. عروسک صلیبی شکل و بی صورت است  که تزیینات زیبایی از پارچه دارد. در ناحیه سینه عروسک تزیینات رنگی دایره شکلی وجود دارد که  نشانگر زیور آلات زنان ترکمن است. این عروسک برای بازی دختران ساخته می‌شد. شکل مذکر این عروسک نیز با ساختار ساده‌تر و بدون تزیینات ساخته می‌شد. عروسک مرد بدون سر بود و پوشش مثلثی کوچکی به عنوان بالاپوش برای آن دوخته می‌شود. کودکان در هنگام بازی به خواستگاری عروسک‌های همدیگر می‌رفتند و در صورت سر گرفتن وصلت جشن عروسی راه می‌انداختند و بر سر عروسکشان حلقه آنّاقی می‌نهادند که به معنای تاهل بود. زنان ترکمن نیز پس از ازدواج این حلقه را بر سر می‌گذارند.

این اثر(قورجاق) متعلق به اقوام ترکمن ساکن در استان گلستان، شهر گنبد قابوس  است که روش ساخت آن  از مادران  به دختران به صورت شفاهی و سینه به سینه انتقال داده می‌شد. در زمان‌های گذشته و تا همین چهل سال پیش نیز توسط دختران و زنان ترکمن ساخته می‌شد.

تاکنون پژوهشگران متعددی در این خصوص تحقیق کرده‌اند که از آنجمله می‌توان به پوپک عظیم پور ؛عضو هیات علمی دانشگاه تهران، لیلا کفاش زاده؛ مسئول دفتر کودک و نوجوان پژوهشگاه میراث فرهنگی و خانم منصوری ؛کارشناس مردم شناسی استان گلستان اشاره کرد.

به گفته آنها؛ عروسک قورچوق، کاربرد بازیچه دارد و به عنوان اسباب بازی برای دختران می‌ساختند. نحوه ساختار آن ساده است و جنس آن مواد و مصالح بومی است. بدن عروسک از شاخه‌های نازک و  دور ریخته شده درختان به شکل صلیبی ساخته و پوششی از پارچه بر روی آن کشیده می‌شود.

سر عروسک از پارچه سفیدی که درونش پنبه پر شده تشکیل می‌شود. بر روی سر عروسک‌ها شالی ترکمنی ، از شال‌های کهنه مادران، تهیه و گذاشته می‌شود. لباس عروسک‌ها نیز به رسم لباس‌های زنان ترکمن پیراهنی بلند با رنگ‌هایی شاد بوده که با دست دوخته می‌شود.

با توجه به تحقیق‌ها و پژوهش‌های میدانی به عمل آمده درباره تاریخچه ساخت این عروسک، به نظر می‌رسد که  حداقل ۱۵۰ سال از عمر این اثر می‌گذرد. چرا که زنان سالخورده شهر به یاد می‌آوردند که مادرانشان این عروسک را برای آنان می‌ساختند. هیچ سند قابل لمسی برای قدمت بیش از این برای این اثر به دست نیامد اما به قطع و یقین راز ساخت این عروسک از سالیان قبل باقی مانده و شاید به قدمت قوم ترکمن بوده باشد .

از دیگر ارزش‌های شاخص و منحصر به فرد این اثر می‌توان به بی صورت بودن این عروسک اشاره کرد. باورهای بومی بر این عقیده است که آفرینش فقط در شان خداوند است و اگر انسانی دست به آفرینش بزند(ساخت عروسک) باید همراه با نقص باشد.

از سویی پژوهشگران درباره بی صورت بودن عروسک‌های بومی که به جز قورجاق در نمونه‌های بسیاری از نواحی نیز دیده می‌شوند، معتقدند که صفات تشبیه و تنزیه خداوند مرتبط با این پدیده است. به این معنا که خداوند در عین حالی که شبیه همه چیز نیست، منزه از همه معانی است. بی صورت بودن عروسک نیز می‌تواند آن را شبیه همه کس بکند و در عین حال هیچ صورتی نداشته باشد. از سویی دیگر مولانا نیز در اشعار خود از بی صورتی نام برده است و گفته "صورت از بی صورتی آمد برون" یعنی بی صورت بودن، خود سرمنشا تمام آفریده‌هاست و بعید نیست که فلسفه ساخت عروسک‌های بی صورت نیز چنین اندیشه‌ای در پس خود داشته باشد.