قوانین مشکل سیمای شهری هستند نه معماران/ شهرسازی مردم‌وار نداریم
نیکبخت یکی از مسائل مهم و موثر در سیمای شهری را اعتبار بخشیدن به هویت اجتماعی دانست و گفت: مردم باید احساس کنند درچگونگی سیمای شهری موثرند و این اتفاق در تمامی طبقات اجتماعی ضروری است چراکه این نگرش ضامن معماری دموکراتیک است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، اغتشاشات بصری نماهای شهری و بحران‌های حاصل از آن ریشه در فرهنگ و رفتارهای اجتماعی شهروندان دارد. در حقیقت شهرسازی و معماری با شهروندان در ارتباطی دو سویه هستند و رابطه معماری پایدار و رفتارهای اجتماعی یک دیالوگ است نه مونولوگ.
نمای ساختمان به عنوان بخشی از لایه‌های فضای شهری است که اغلب به آن توجه نشده و به دلیل ضعف در اجرای قوانین و ضوابط شهری به محلی برای عرض‌اندام معمار و مالک تبدیل شده که این مساله باعث اغتشاش ادراکی فضاهای شهری شده است.
محمدرضا نیکبخت در گفت‌وگو با ایلنا، با بیان اینکه نماها در سیمای شهری از سازمان‌دهی پلان‌ها و ضوابط و قوانینی که شهرداری و ارگان‌های مربوطه روی پلان‌ها می‌گذارند جدا نیست، اظهارکرد: در سیمای شهری هر پلانی و بنایی نمی‌تواند مستقل باشد و قطعا نما با پلان و همچنین مجموعه سیمای شهری که در آن قرار دارد، آمیخته است.
او با بیان اینکه ما در یک محله یا منطقه شاهد خانه‌ها و ساختمان‌هایی هستیم که همخوان نیستند، ادامه داد: ناهمگون بودن ساختمان‌ها در یک محله یا منطقه معانی بسیاری دارد. در حقیقت سیمای شهری لایه‌های متعددی دارد، معماری نیز یکی از این لایه‌ها است.
این معمار با تاکید بر اینکه بنیان و ریشه آشفتگی سیمای شهری در نابسامانی وضعیت اجتماعی شهر است، ادامه داد: بهتر است تعریف شهر سالم را در جامعه سالم دنبال کنیم. لایه‌های صفر شهری مسائل اجتماعی است و معماری فضای شهری نتیجه این موضوعات اجتماعی است.
نیکبخت افزود: به عقیده من؛ برای درمان سیمای شهری نمی‌توانیم از لایه معماری شروع کنیم و باید ابتدا فاکتورهایی مانند جامعه‌شناسی شهری و روانشناسی اجتماعی را بررسی کنیم در این صورت خود به خود سیمای شهر سالم می‌شود چراکه شهر آیینه جامعه است.
او با یادآوری اینکه عدالت اجتماعی از فاکتورهای موثر در سلامت سیمای شهری است، تصریح کرد: عدالت اجتماعی به بیانی یعنی فراهم‌سازی شرایط دسترسی به ارتباطات و قوانین منطقی و عادلانه برای تماس لایه‌های طبقاتی و اجزای مجموعه زیستی مانند یک شهر. عدالت اجتماعی در نهایت منجر به انضباط و همگنی در سیمای شهر خواهد شد. ارتباطات و قوانین باید برای تمامی اجزای یک مجموعه زیستی یکسان باشد مانند مدرسه‌ای که همه موظفند تابع یک دستورالعمل شوند. عدالت اجتماعی باعث می‌شود تا ظاهر شهر همگن شود.
این معمار با تاکید بر اینکه عدم عدالت اجتماعی باعث می‌شود خط آسمان در یک منطقه یکسان نباشد، خاطرنشان کرد: ارتباط با نهادهای تصمیم گیر، بی‌توجهی به قانون و سوداگری فروش باعث می‌شود تا ضوابط حاکم بر ساخت و ساز ازسوی برخی افراد درنظر گرفته نشود و سیمای شهری نامناسبی را ایجاد کند.
نیکبخت موضوع مهم دیگر را مشکلات و مسائل جانبی اقتصادی دانست و افزود: در حال حاضر به دلیل عدم برخورداری از یک سیستم اقتصادی سالم و پویا در مقیاس‌های خرد و کلان، و همچنین بحران تاریخی تورم و رکود، اصولا مسکن ماهیت حقیقی خود را از دست داده و در جریان گردش و تولید سرمایه قرار گرفته است. در چنین شرایطی انباشت فضای معماری متناظر با انباشت سرمایه می شود چراکه پول در هیچ ساز و کار دیگری به جریانی سودآور تبدیل نمی‌شود. این در حالی است که معماری نیز همچون هر فعالیت فرهنگی و اجتماعی دیگری با اولویت یافتن پول، از رسالت حقیقی خود جدا شده و به یک فعالیت سوداگرانه تبدیل می‌شود.
« اگر اقتصاد به گونه‌ای بود که بار سرمایه از دوش ساختمان برداشته می‌شد مانند دیگر نقاط دنیا، ساختمان جایگاه و ماهیت اصلی خود را بدست می‌آورد.»
این معمار با بیان اینکه معماران مولد تنوع در شهر هستند و قوانین و ضوابط به آن وحدت می‌دهند، گفت: مشکل سیمای شهری ما سلیقه معماران به طور مطلق نیست بلکه وقتی قوانین و ضوابط ضعیف می‌شوند معماران هر کدام کار خود را انجام می‌دهند و در حقیقت هرج و مرج پیش می‌آید و اجزاء قدرتشان بیشتر از عوامل وحدت‌دهنده می‌شود.
نیکبخت ادامه داد: اگر سوداگری، انگیزه‌های برنده شدن در جایزه‌های معماری و مد روز پررنگ شود دیگر ساختمان‌ها تابع هیچ قوانینی نیستند و بیشتر تابع امیال معماران و مالکان خواهند بود.
این معمار با تاکید بر اینکه شهر صورت و سیمای شهروندان است، خاطرنشان کرد: در حقیقت نقصان‌های علوم انسانی که در رفتارها و هنجارهای جامعه بروز می‌کند موجب این هرج و مرج می‌شود، درمان این مشکل را نباید در معماری جستجو کرد چراکه معماری نتیجه و محصول است و انگیزه نیست بلکه انگیخته است. امروز اگر با شهر مشکلی داریم بیش از هر زمانی دیگری نیازمند رو کردن به علوم انسانی هستیم.
نیکبخت در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: مسئله مهم دیگری که در سیمای شهر موثراست اعتبار بخشیدن به هویت اجتماعی است، اینکه مردم احساس کنند در چگونگی سیمای شهری موثرند و این اتفاق در تمامی طبقات اجتماعی ضروری است چراکه ضامن نوعی معماری دموکراتیک است.
او با بیان اینکه شهروندان در تصمیم‌گیری‌های سیمای شهری اثرگذارند یادآور شد: در کشورهای پیشرفته وقتی قرار است در یک محله‌ای بنایی ساخته شود، تا شعاع 300 متر اطلاعیه می‌دهند و از اهالی آن منطقه درباره سیمای آن نظرخواهی می‌کنند یعنی مردم را به بازی می‌گیرند و از نظراتشان استفاده می‌کنند تا شهر در تقابل با خواست مردم ساخته نشود.
نیکبخت گفت: در کشور ما شهروندان در سیمای شهری دخیل نیستند یعنی ما معماری و شهرسازی مردم‌وار نداریم، توجه به این موضوعات است که باعث می‌شود شهر هموژن، همگن و یکدست شود.
او در پایان همچنین به رابطه فضای شهری در تفکر اجتماعی شهروندان اشاره کرد و ادامه داد: در حقیقت مردم مانند سازی هستند که در شهر سالم کوک می‌شوند. رابطه شهر با شهروندان یک دیالوگ است و مونولوگ نیست. در شهر سالم مردم حال‌شان خوب است و وقتی مردم خوب باشند شهر موفق‌تر خواهد بود.