نحوه حمایت ارشاد از فیلم‌های مستند اعلام شد
رزاق کریمی می‌گوید: خط قرمزی تحت عنوان طرح‌های چالش برانگیز برای فیلم مستند وجود ندارد اما اگر فردی هر روز پشت در دفتر مدیر بنشیند؛طرحی از وی دریافت نمی‌شود.
مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی تنها نهاد مسئول حمایت از فیلم مستند در مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. در برنامه سال 94 سازمان سینمایی با حذف تولید فیلم‌های سینمایی اول از این مرکز و سپردن آن به بنیاد سینمایی فارابی، نقش مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی در تولید فیلم مستند پررنگ‌تر نیز شده است. با مرتضی رزاق کریمی (معاون فرهنگی و تولید مرکز گسترش) درباره نحوه حمایت از آثار مستند و همکاری با مستندسازان و دلایل رد و تصویب شدن طرح‌های مستند گفتگو کرده‌ایم.
دلایل اصلی رد شدن برخی طرح‌های مستندسازان چیست؟
دو دلیل عمده برای طرح‌هایی که رد می‌شوند؛ وجود دارد: اول اینکه گاه با موضوعات مشابه؛ همزمان چند طرح به‌دست ما رسیده و موجب تعجب ماست که برخی اوقات این اندازه طرح‌ها شبیه هم هستند که گویی نویسندگان آنها کنار هم نشسته‌اند و از روی هم نوشته‌اند. تشابه موضوعی و حتی شیوه روایت و پرداخت بسیاری از این طرح‌ها یکی‌ست. مسلم است که ما درباره یک موضوع چند فیلم نمی‌سازیم مگر آنکه شیوه‌های روایت باهم تفاوت داشته باشند.
دلیل دوم اینکه همچنان بسیاری از موضوعات خوبی که ازسوی مستندسازان مطرح می‌شود؛ تبدیل به طرح نشده است لذا ما فرمی را طراحی کرده‌ایم و روی سایت گذاشته‌ایم تا مستندسازان طرح‌های خود را روی سایت بگذارند. هدف از این کار این بود که ترتیب نوبت برای آنها رعایت شود و شائبه‌ای به‌وجود نیاید و همه مسائل براساس ضابطه باشد و فرصت برای تهرانی‌ها و شهرستان‌ها یکسان باشد. همچنین در این فرم؛ سوالاتی نوشته طراحی شده تا اگر نویسنده و طراح به‌صورت جدی به آن نگاه کنند؛ مشکل ایجاد شده حل شود و اگر کسی در زمان ایده‌پردازی به طرح نرسیده باشد حتماً باید در زمان تنظیم این فرم به طرح برسد. البته بعضاً پیش می‌آید که این فرم‌ها به‌صورت جدی تکمیل نشده. مثلاً خلاصه طرح را کامل ننوشته‌اند. اگر مستندسازان کمی روی همین فرم تأمل کنند و برای هر بخش جدی فکر کنند؛ مشکلات بسیاری حل می‌شود.
اینکه گفته می‌شود مرکز از پذیرش طرح‌های چالش‌برانگیز و جنجالی خودداری می‌کند مخصوصاً در حوزه اجتماعی؛ چیست؟
ما خط قرمزی به عنوان طرح‌های چالش‌برانگیز نداریم. اگر یک طرح سالم و حتی یک نقد اجتماعی هم باشد اصلاً منعی برای پذیرش نداریم و تا به حال طرحی را به دلیل چالش‌برانگیز بودن؛ رد نکردیم. از بهمن سال92 تا امروز نزدیک به 800 طرح فیلم مستند را بررسی کرده‌ایم. براساس آمار حدود 60 درصد تولیدات مرکز تا پایان سال 93 فیلم‌های اجتماعی و زیست‌محیطی بوده. یعنی 76 فیلم. 14 درصد فیلم‌ها؛ دینی؛ دفاع مقدس و تاریخی بوده و 26 درصد تولیدات ما فیلم‌های فرهنگی و هنری و پرتره شخصیت بوده‌اند. همین آمار نشان می‌دهد اتفاقا ما فیلم‌های اجتماعی و چالش‌برانگیز بیشتر تولید کرده‌ایم. وقتی بعضی موضوعات بیش از اندازه تولید می‌شود؛ ترجیح می‌دهیم به موضوعاتی بپردازیم که کمتر کار شده‌اند.البته ما همچنان پذیرای طرح‌های اجتماعی هستیم اما طرح‌های نو و پخته‌تر که کیفیت قابل قبولی داشته باشند.
در بخش سینمایی میزان فعالیت چقدر بوده است؟
قبل از آنکه فیلم‌های اول به بنیاد سینمایی فارابی سپرده شود؛ 5 فیلم تولید شد که فیلم ناهید در کن امسال جایزه گرفت. در بخش انیمیشن هم امسال علاوه بر فیلم‌های کوتاه؛ حمایت از تولید انیمیشن سینمایی نیز در برنامه مرکز قرار دارد.
وضعیت بودجه سال 94 چگونه است؟
میزان فعالیت ما در طول سال متناسب با بودجه‌ای‌ست که در اختیار داریم. البته این میزان بودجه پاسخگوی انتظارات مستندسازان و حجمی که ما درنظر داریم؛ نیست. سال قبل نیز میزان تولیدات‌مان بیشتر از برنامه و بودجه پیش‌بینی شده بود. امسال هم در حدی که بودجه برسد؛ قصد داریم همانند سال گذشته تولید کنیم. البته هزینه‌ها هر سال افزایش دارد. هم هزینه‌های ستادی و هم هزینه‌های تولید. وقتی به تهیه‌کننده و طرف قرارداد سفارش تولید فیلم می‌دهیم باید انتظار داشته باشیم براساس هزینه‌های واقعی فیلم بسازد.
امسال هزینه‌ها واقعا افزایش داشته اما بودجه افزایش پیدا نکرده است لذا مشارکت را در اولویت قرار دادیم و قصد ما این است که مرکز تولیدکننده 100 درصد صرف نباشد و تبدیل به جایی که فقط خودش تولید می‌کند نشود تا رقیب بخش خصوصی و نهادهای دیگر تلقی نشود. سعی می‌کنیم در اغلب پروژه‌ها مشارکت کنیم و مشارکت سازمان‌های دیگر را نیز کسب کنیم زیرا اغلب فیلم‌هایی که تولید می‌شود؛ قابلیت مشارکت نهادهای دیگر را دارد. از طرفی دیگر بخش خصوصی و نهادهای همچون شهرداری ، میراث فرهنگی و گردشگری هم که بودجه‌ای برای مستندسازی دارند؛ می‌توانند با کمک ما به‌صورت حرفه‌ای فیلم مستند بسازند و حتی به فیلمسازان هم به‌صورت انفرادی معرفی‌نامه می‌دهیم و از آنها حمایت می‌کنیم.
این رفتار چه تفاوتی دارد با اینکه بعضی مستندسازان خودشان با سازمانی مذاکره کنند و بعد فیلمی سفارشی بسازند؛ دارد؟
اکثر فیلم هایی که سفارشی ساخته می‌شوند متاسفانه ساختار خلاقانه ندارند بلکه وجه غالب آنها تبلیغاتی است. فیلم مستند باید ماهیت مستقل خودش را داشته باشد یعنی وقتی ما با یک سازمان همکاری می‌کنیم به این معنی نیست که فیلم مستند از آن سازمان دائم تعریف کند. لذا در مرکز از اولین مرحله بر طرح‌ها نظارت می‌شود تا مرحله پایان و در هر بخش کار کنترل می‌شود.
گروهی معتقدند بعضی مستندسازان در مرکز گسترش سرقفلی دارند و هر هفته به مرکز طرح ارائه می‌کنند و هر سوژه‌ای که مرکز بیان کند؛ آنها طرحش را ارائه می‌کنند و آنقدر طرح می‌دهند تا یکی پذیرفته شود درحالیکه مستندساز واقعی که مستندش براساس پژوهش باشد؛ نهایت دو یا سه طرح می‌تواند ارائه کند؟
در دوره جدید فقط طرح‌ها را براساس ثبت در سایت می‌پذیریم و اینکه یک فردی هر روز بیاید و پشت در دفتر مدیر بشیند هیچ طرحی از وی دریافت نمی‌شود. از طرفی هر مستندساز نمی‌تواند همزمان دو مستند در مرحله تولید داشته باشد و تازمانی که فیلمش را تمام نکرده و ارائه نکرده و تسویه حساب نکرده؛ نمی‌تواند قرارداد دیگری امضا کند. البته بعضی افراد که در طول سال‌های گذشته زیاد به مرکز می‌آمدند و می‌رفتند؛ خود را صاحب حق می‌دانند و به من ابراز گله می‌کنند که شما که نبودید ما سالی 3 الی 4 فیلم می‌ساختیم اما در دوره شما فقط یک فیلم ساختیم. البته اگر کسی کارش را به موقع و زودتر از موعد تحویل بدهد؛ حتماً امتیازی خواهد داشت هرچند افرادی هستند که پروژههایی دارند که چند سال است هنوز تمام نکردند.
در بحث مشارکت خارجی چه کارهایی صورت گرفته؟
با مرکز مستندسازی اروپا صحبت‌هایی کرده‌ایم و این مرکز در ایران چند کارگاه برگزار کرد که مورد استقبال هم قرار گرفت. مذکراتی هم برای جذب سرمایه از کشور های دیگر انجام دادیم که سه فیلم قابلیت جذب سرمایه دارد و دو فیلم هم تقریباً به نتیجه رسیده. امیدوارم امسال پروژههایی داشته باشیم که فیلمساز توانسته باشد در آنها سرمایه خارجی را جذب کند.
آخرین وضعیت فیلم لاله چیست؟
لاله تغییری نکرده و وضعیتش همانند قبل است. البته کارگردان اعلام کرده می‌خواهد مجدد کارا را شروع کند اما هنوز اتفاق جدیدی نیفتاده است.
گفت‌وگو از: علی زادمهر