سپیده کاشانی مادر شعر انقلاب است

به گزارش ایلنا، در مراسم بزرگداشت و رونمایی از کتاب «سپیده سخن»، حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، حمیدرضا ارباب سلیمانی مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در امور دینی و فرهنگی، رمضانعلی معتمدی مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان و دبیر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی اصفهان، فاطمه راکعی شاعر، مترجم و پژوهشگر، میثم نمکی رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی کاشان و عبدالرضا مدرس‌زاده عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان سخنرانی کردند.

حسن بلخاری در ابتدای این نشست گفت: یک نکته در اشعار سپیده کاشانی به صراحت و صداقت، ظهوری تام و تمام دارد و آن زیبایی معنا و استواری کلام در متن سروده‌های اوست. از دیدگاه زیبایی‌شناسان، هر انسانی در جان خود معیارها و شاخص‌هایی برای دریافت و ادراک زیبایی دارد. این معیارها نه اکتسابی است و نه آموختنی. هر انسان از آن رو که انسان است قطعاً در جان و بطن خود دارای این معیارهاست. عیارهایی که مبنای قضاوت زیبایی‌شناختی او در باب مفاهیم و پدیده‌ها را فراهم می‌آورد. وجود فطری و ذاتی این معیارها، ذوقی می‌آفریند که ارزیابی دقیق یافته‌های زیبایی‌شناسانه را با خود داشته و البته چون متکی بر فطرت است در قضاوت‌های خود لاجرم صریح است و صادق.

او افزود: این ذوقِ برآمده از فطرت، حکم می‌کند چه چیزی زیبا و و دلنشین و چه چیزی نازیبا و ناپسند است. لسان‌الغیب شیراز از این رو بر جان مردمان از هر سطح و طبقه می‌نشیند که مطابق با ذوق فطری و معیارهای ذاتی زیبایی سخن می‌گوید. در باب سپیده کاشانی نیز می‌گویم برخلاف برخی شاعران که به تکلف، شعر می‌سرایند و به عبارتی، به صناعت کلمات مشغول می‌شوند (و نه سرایش از جان)، سپیده در شعرگوییِ خود جان و جهان امثال حافظ را محور و معیار کار خود قرار داده است.

استاد دانشگاه تهران در بخش دیگری از سخنان خود گفت: در مجموعه آثار این شاعره‌ی کاشانی، مثنوی «هرگز‌ای حافظ تو را نشناختم» به کمال، قدر و مکانت حافظ را در ذهن و زبان او نشان می‌دهد. سپیده، حافظ را در این مثنویِ زیبا، کاشف ملک صفات، نغمه‌پرداز حیات، سرخیل مخموران، منزل‌‎نشین حرم اولیا، شبان غزالان تغزل، تاب‌دهنده‌ی زلف سخن، برگیرنده‌ی نقاب از اندیشه، مقتدا، همای قاف عرفان، پرده‌دار رندی و مستی، نقشبند منظر هستی، لسان‌الغیب، خلوت‌نشین سَحر، جانی لبریز از عشق ازل، بهره‌مند از مواهب سحر، دارنده‌ی عروس همچو آفتابِ شعر، رند خرابات مغان، پوینده‌ی هفت وادی کمال، باغبان گلستان ادب، دارای کلامی که بازتاب شعشعه‌ی انوار قرآن است و سینه‌ای که جایگاه گنج قرآن است و کسی که عرش، نقش جانِ چون آیینه‌ی اوست، می‌خواند.

او تأکید کرد: این مثنویِ بلند به کمال و زیبایی راز ارادت سپیده به حافظ را بازمی‌گوید و محتمل از طریق همین شیدایی است که در مواردی با تضمین برخی غزلیات حافظ به دنبال استحکام رشته‌ی الفت و تبعیت خود از لسان‌الغیب شیراز است.

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در پایان گفت: به روح بلند آن مرحومه سلام و درود فرستاده و رضوان و غفران الهی را برای او از درگاه خداوند متعال طلب می‌کنم. همچنین از تمامی عزیزان و به‌ویژه همکارانم در «انجمن آثار و مفاخر فرهنگی» در تهیه و تجدید چاپ کتاب «سپیده سخن» سپاسگزارم.

از راه امام خمینی (ره) الهام گرفت

درادامه حمیدرضا ارباب سلیمانی به ایراد سخن پرداخت و گفت: سپاسگزاری می‌کنم از جناب آقای دکتر بلخاری ریاست محترم انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران که میزبانی این برنامه را بر عهده دارند، همچنین تقدیر و تشکر از همه‌ی همکاران ایشان در انجمن که با تلاش خودشان آثار بسیار جالب و متنوعی را عرضه کردند و از بزرگانی یاد می‌کنند که سالیان سال در فراموشی و خاموشی بودند.

او ادامه داد: در مورد شخصیت مرحومه مغفوره سپیده کاشانی باید عرض کنم که ایشان در سال ۱۳۱۵ شمسی در کاشان در یک خانواده مذهبی و متدین به دنیا آمدند. مادر ایشان انس عجیبی با قرآن داشت و پدر ایشان با آثار شاعران و بزرگانی همچون حافظ و سعدی و مولانا مأنوس بود. سپیده کاشانی در چنین فضایی رشد کرد. معلم قرآن او مادر او بود و پدر او، او را با آثار شاعران بزرگ تاریخ آشنا کرد. با همین حال و هوا رشد کرد والبته ذوق و استعداد فوق‌العاده‌ای هم داشت که همراهی می‌کرد با این نگاهی که پدر و مادر برای تربیت او در نظر گرفته بودند.

مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اضافه کرد: دوران تحصیل را در کاشان سپری کرد. بعد به خاطر تشکیل خانواده به تهران هجرت کرد. در بین نزدیکان، سپیده کاشانی بسیار مورد احترام بود. کوچک و بزرگ او را تجلیل و احترام می‌کردند و در حوزه شعر و ادب هم بحمدلله ایشان رشد قابل توجهی‌ای کرد و به نظر می‌رسد که از همان دورانی که حضرت امام را دستگیر کردند و تبعید کردند در نگاه سپیده کاشانی به شعر و شاعری تحولی ایجاد شد و از همان دوران دفاتر شعری که از ایشان به یادگار مانده است؛ حاکی از این حقیقت است که او از امام خمینی (ره) و راه ایشان الهام گرفت.

ارباب سلیمانی تصریح کرد: به همین دلیل وقتی به اشعار ایشان از سال ۴۲ تا ۵۲ شمسی نگاه می‌کنید، این اشعار، بیشتر سبقه مبارزه علیه رژیم ستم‌شاهی دارد و ایشان با نوعی هوش و زیرکی در اشعار خودش نکاتی را گنجانده که بتواند آن پیام را منتقل کند و در همین راستا نام اولین دفتر شعر خود را هم «پروانه‌های شب» گذاشت. او در این اثر نفیس خیلی از نکاتی را که در دوران اختناق و خفقان وجود داشت به نحوی در قالب شعر منتقل کرد و پیام خودش را به مخاطبین رساند.

او درپایان تأکید کرد: پیام اشعار سپیده کاشانی، بیداری و پایداری است و جالب اینکه ایشان با کسوت زنانه به این میدان آمد، اما حقیقتاً مردانه پای انقلاب و ارزش‌های آن ایستاد و تا آخرین نفس از امام و رهبری و ارزش‌های ما دفاع کرد. سپیده کاشانی امروز در بین ما نیست اما اشعار او در بین ما هست و ما باید از اندیشه او الگوسازی کنیم.

آثار ارزشمند سپیده کاشانی

رمضانعلی معتمدی دیگر سخنران حاضر دراین برنامه بود. او طی سخنان کوتاهی گفت: چهاردهم تیرماه، روز قلم را تبریک عرض می‌کنم و به همه کسانی که در این عرصه برای شکوفایی ایران اسلامی قلم می‌زنند سپاس و درود می‌گویم.

اوادامه داد: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان اصفهان اهتمام ویژه‌ای به پاسداشت مفاخر دارد وهمه‌ساله از تعدای از این چهره‌ها تجلیل به عمل می‌آورد، دراین میان، کاشان به عنوان یکی از شهرهایی که مفاخر ارزشمندی را در خود جای داده است همواره مورد توجه ماست و دراین راستا این افتخار حاصل شد که با همکاری انجمن آثار و مفاخر فرهنگی از مرحومه سپیده کاشانی تجلیل نمائیم.

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استاد اصفهان تأکید کرد: این بانوی شعر و ادب ایرانی ویژگی‌های خاصی داشت و توجه به اخلاق و معنویت شخصی و هم در عرصه‌های اجتماعی وهم در صحنه دفاع مقدس حضور ویژه‌ای داشت. رونمایی از آثار ارزشمند ایشان و بازخوانی آثار آن مرحومه کار ارزشمندی است و من به سهم خودم از انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کشور و همکارانمان در اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی کاشان که به برگزاری این نشست اهتمام نمودند، صمیمانه سپاسگزارم.

مادر شعر انقلاب

فاطمه راکعی هم در این برنامه طی سخنانی گفت: به لحاظ شخصیتی خانم کاشانی زبانزد بودند. خانم کاشانی به زنان شاعر و دخترانی که به تازگی وارد عرصه شعرانقلاب می‌شدند، علاقه خاصی داشتند. از این رو ایشان به مادر شعر انقلاب هم معروف هستند.

او افزود: قبل از انقلاب در سال ۵۲ کتاب یا دفتر شعری از ایشان با نام پروانه‌های شب منتشر شد که موضوع آن بیشتر عاطفی و عرفانی و بعضا اجتماعی است و نقد جامعه آن روز است و روحی که بر آن مستولی است بیشتر یاس و ناامیدی اجتماعی است. ایشان شعر‌های شاخص و ماندگار خود را بعد از انقلاب سرودند و به مجموعه شعر انقلاب اسلامی تقدیم کردند.

راکعی تصریح کرد: روحیه ایشان در این شعر‌ها امیدوارانه است و شور و هیجان انقلابی دارد و به آینده روشن، امید بسیار دارد. ایشان به عنوان شخصیتی با ریشه‌های عمیق دینی، معنوی، اعتقادی، اخلاقی و آرمانگرایانه به انقلاب اسلامی پیوست و همه امید‌ها و علایق فردی و اجتماعی خود را در انقلاب اسلامی ایران خلاصه کرد. به همین جهت است که در شعر‌های ایشان با صمیمیت و صداقتی خاص آنچه را که یک ملت در ارتباط با انقلاب اسلامی دارد و حماسه‌هایی که انقلابیون آفریدند- بخصوص حماسه‌های جنگ تحمیلی؛ شهدا و رهبر انقلاب در شعر ایشان منعکس شده است.

او در پایان تأکید کرد: مسأله زنان در شعر سپیده کاشانی بسیار اهمیت دارد و از این رو آن مرحومه فراتر از مرزهای تاریخی و جغرافیایی سعی در ترسیم شخصیتی الگویی از زن دارد، وقتی این شخصیت اسطوره‌ای به زن مسلمان انقلابی ما می‌رسد شخصیتی است که از گذر گاه تاریخ گذشته است و او اسوه‌های بزرگ تاریخ اسلام را در او می‌بیند؛ حضرت زهرا و حضرت زینب سلام الله علیهما را در این شخصیت می‌بیند.

کلام «سپیده» تازه و نوبرانه بود

میثم نمکی پنجمین سخنران این برنامه بود. او درابتدای سخنان خود گفت: منظومه شخصیت شعری سپیده کاشانی را باید در شاهراه مبارزات انقلابی دید؛ ایشان در حلقه شاعران انقلابی مثل استاد حمید سبزواری و مشفق کاشانی و محمود شاهرخی قرار داشت و تاثیر و تاثرات عمیقی که برخاسته از این محافل و مجالس بود در شعر‌های این عزیز و دیگر عزیزان نماد تاثیرگذاری داشت.

اوافزود: شعر سپیده مادرانه بود و سرشار از عاطفه و احساس و صداقت و صمیمت؛ کلام او تازه و نوبرانه بود. چون دردمند بود و درد اجتماع داشت و شاعر گوشه نشینی نبود که در خیالات خویش شعر بگوید و با تخیل سخن بگوید. حضور اجتماعی او برخاسته از مسئولیت اجتماعی او بود؛ شناخت و تشخیصی که او را وا داشت تا دوشادوش مردان روزگار سهم و نقشی در جنگ و انقلاب داشته باشد.

نمکی اضافه کرد: مرحوم لاهوتی از سپیده به عنوان یک معلم اخلاق یاد می‌کند، آقای گلریز که خواننده سرود‌های حماسی دوران انقلاب است می‌گفتند که سرود‌های حماسی ایشان جاندار بود و تاثیر بسزایی در فضای اجتماعی جامعه در دوران ویژه آن روزگار ایفا کرده بود. باور‌های عمیق دینی و ارزش‌ها و مضامین اخلاقی و مفاهیم عاطفی و احساسی که مبتنی بر بیداری و پایداری بود از اختصاصات و ویژگی‌های شعری و شخصیت ادبی این بانوی متعهد بود.

رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی کاشان تأکید کرد: به راستی می‌توانیم بگوییم سپیده کاشانی یکی از مظاهر توانایی‌های زن معاصر است و اگر زنان امروز ما می‌خواهند در حوزه‌های ادبی و فکری و اجتماعی ظهور و بروزی داشته باشند، می‌توانند افتخار بکنند که پیش از انقلاب و در اوایل انقلاب شخصیتی مثل سپیده کاشانی در این حوزه توانایی‌های ارزشمندی داشته است. وقار شعری او متاثر از وقار شخصیت ایشان بود و جوهره شعرش شور و شوق و شعور بود؛ شعری که بدون شور باشد شعر نیست و شعری که بدون شعور باشد نیز شعر نخواهد بود.

شاعری که به آنچه می‌گفت باور داشت

در پایان این برنامه نیز عبدالرضا مدرس‌زاده سخنرانی کرد و گفت: سپیده کاشانی و استاد مشفق کاشانی و استاد صفا لاهوتی سه شاعر برخاسته از کاشان در عصر انقلاب اسلامی هستند و کوشش‌های این شاعران به همراه دیگر استادان فقید و برجسته‌ای مثل مرحوم مهرداد اوستا و استاد محمود شاهرخی و استاد ستوده و استاد گلشن کردستانی و یاور همدانی و دیگر نامداران عصر از تالار وحدت و جلسات شورای شعر تا سنگر‌های رزمندگان اسلام در جبهه‌های نبرد در مناطق عملیاتی نمود پیدا کرد.

او افزود: این شاعران بخصوص بانو سپیده کاشانی که تنها بانو در شورای شعر وقت بودند، انصافا به پایمردی باور و اعتقادی که داشتند و به سبب علقه‌هایی که به فرهنگ ایرانی و زبان فارسی و شعر معاصر داشتند، کوشش می‌کردند این پایبندی و تمسک به شعر و ادبیات را در مسیر ارزش‌ها به کار ببندند و این‌ها جزو ویژگی‌های مثبت و ارزشمندی است که بانویی چون سپیده کاشانی از آن برخوردار بوده است.

استاد دانشگاه آزاد اسلامی کاشان ادامه داد: کسانی چون سپیده کاشانی، خلق الساعه و بلافاصله بعد از تغییر مسیر باورها و آرمان‌های سیاسی و اجتماعی و فرهنگی بعد از انقلاب، یک شبه انقلابی نشدند؛ کسانی مثل سپیده به آنچه درباره حجاب و عفاف و پارسایی و پاکدامنی شخصیت زن می‌گفتند، معتقد بودند و بیش از آن که بسرایند، گرویده بودند و اعتقاد داشتند.

او تأکید کرد: اگر در شعر این شاعران، انقلاب اسلامی به چشم می‌آید، به این برمی گردد که سپیده کاشانی، مشفق کاشانی و استاد شاهرخی و دیگر عزیزان بر اساس باور و اعتقادشان کار کرده‌اند و این عالی‌ترین شکل هنر است که شاعری در بیشترین تناسب و هم خوانی و همراهی با باور‌ها و آنچه که به آن عقیده دارد، کار می‌کند و حرکت دارد.

مدرس زاده گفت: در دوره سپیده کاشانی و در دهه‌های بعد از انقلاب اسلامی شاعران گوناگون و بسیاری رخ نمودند و درخشیدند که از حسن اتفاق بسیاری از آن‌ها دست پروردگان همین نامدارانی هستند که در شورای شعر حضور داشتند و بعد‌ها به شکل جلسات حوزه هنری و دیگر محافل ادبی کار کرده‌اند و نهایتا امروز چهره‌های مطرح و برجسته‌ای در شعر معاصر اند.

او در پایان سخنان خود گفت: طبیعی است که یک شاعری مثل سپیده کاشانی روی برخی از موضوعات به اعتبار باور و تخصص و هنر و علقه و علاقه درنگ و تامل بیشتری دارد؛ در دوره دفاع مقدس سپیده کاشانی تکلیفش با خودش مشخص است و رسالت هنری بر عهده دارد که آن را قدر می‌نهد. پروین اعتصامی، فروغ فرخ‌زاد و سپیده کاشانی، همه در جوانی از دنیا رفتند، اگر این‌ها می‌ماندند در دوره‌های بعد از جنگ کارنامه شعری متفاوت و موثرتری می‌داشتند.