در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد:
برای حفظ بافت تاریخی مشهد شکایت کردیم اما موفق نشدیم/ باستان‌شناسی اکتشافی- علمی در کشور تعطیل شده/ پل‌ها، میدان نقش جهان و مسجد جامع درمعرض خطرند
مدیرکل دفتر حفظ و احیاء بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی با اشاره به آنکه بیشترین بودجه این اداره صرف بناهای تاریخی می‌شود و بیشترین چالش‌ها در بافت‌های تاریخی وجود دارد، از پیچیده بودن حفظ و احیای بافت تاریخی مشهد خبر داد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، تهیه و تدوین برنامه‌های مربوط به ساماندهی، حفاظت، مرمت، احیاء و اداره بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی، تدوین ضوابط و دستورالعمل‌های لازم برای ساماندهی، حفظ، احیاء، مرمت و تعیین حریم بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی شهرها و روستاها و نظارت بر اجرای آن‌ها از جمله وظایف دفتر حفظ و احیاء بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی در معاونت میراث‌فرهنگی وزارتخانه میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است.
از قضا بیشترین چالش‌ها و موضوعاتی که از سوی رسانه‌ها در حوزه میراث‌فرهنگی پیگیری می‌شود نیز در زمره فعالیت‌های این دفتر در معاونت میراث‌فرهنگی قرار می‌گیرد. در این راستا با هادی احمدی رویینی (مدیرکل دفتر حفظ و احیاء بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی) به گفتگو نشستیم تا درخصوص چند دغدغه در حوزه میراث صحبت کنیم.
سال‌هاست طرح‌های مختلف در شهر مشهد به جان بافت تاریخی این شهر افتاده و یک به یک خانه‌ها و بافت تاریخی شهر مشهد را تخریب می‌کنند. تعداد اندک خانه‌های باقی مانده تاریخی در این شهر نیز زیر سایه مال‌سازی و بلند مرتبه‌سازی قرار گرفته. این روزها با انتخاب ابراهیم رییسی به عنوان رییس جمهور گمانه‌زنی‌ها درخصوص وضعیت بافت تاریخی مشهد بیشتر شده است. شرایط بافت تاریخی مشهد چگونه است؟ چه آینده‌ای برای آن پیش بینی می‌شود؟
در سال‌های ۸۸ و قبل‌تر از آن تعدادی از شهرهای تاریخی به عنوان شهرهایی که دارای بافت و محدوده تاریخی هستند مشخص و به شورای عالی معماری و شهرسازی معرفی شدند. نقشه محدوده این بافت‌های تاریخی برای ۱۶۸ شهر توسط شورای عالی معماری و شهرسازی ابلاغ شد. نباید فراموش کرد که هریک از ارگان‌ها و نهادهایی که در امور شهری دخیل هستند، وظایف خاصی دارند. وزارت مسکن و شهرسازی برای همه شهرها طرح تفصیلی تعیین می‌کند و وزارتخانه میراث موظف است برای محدوده تاریخی ضابطه حفاظتی تعیین کند. در حقیقت وزارتخانه میراث و گردشگری در حوزه بافت تاریخی، کار اجرا ندارد. کار دخالت در سیاستگذاری و ارائه ضابطه دارد. ضوابط حفاظتی بافت تاریخی برای ۱۶۸ شهر مذکور ابلاغ شده است. البته برخی ضوابط اختصاصی نیز در حال تدوین و ابلاغ به برخی از شهرهاست.
اگر بخواهم به مشهد اشاره کنم، ضوابط بافت تاریخی مشهد در سال‌های ۸۸ برای محدوده‌ای از بافت مشهد که با محوریت حرم مطهر امام رضا(ع) است ابلاغ و ضوابط عمومی نیز ابلاغ شد. اما متاسفانه به دلایل متعدد توجهی به این ضابطه نشد. وزارت راه و شهرسازی طرحی را بدون توجه به ضابطه میراث ارائه داد و شهرداری هم خود را مکلف کرد که از طرحی که وزارت راه و شهرسازی ارائه کرده تبعیت کند تا ضابطه میراث، چراکه سود در آن طرح است.
شهرداری‌ها برای اداره چارت عریض و طویل خود درصدد تراکم فروشی و هوا فروشی برمی‌آیند و از این طریق پول‌های هنگفت دریافت می‌کنند. درواقع ساده‌ترین راه کسب درآمدهای هنگفت برای شهرداری‌ها فروش شهر است. وقتی هوافروشی تمام شد، مردم را تشویق می‌کنند که دوباره بکوبند و بسازند. آن‌ها اینگونه پول درمی‌آورند. از سوی دیگر نهادی مسئول حفظ هویت است که پول ندارد، مسلما نهادی که پول بیشتری دارد پیروز میدان خواهد بود.
آیا ضمانت اجرایی برای ضوابط میراث‌فرهنگی که برای بافت‌های تاریخی ارائه می‌شود، وجود دارد؟ اگر چنین چیزی هست چرا سود سبب می‌شود قوانین زیر پا گذاشته شود؟
بله. ضمانت اجرایی این ضوابط قانون است. هرچند قوانین سفت و سخت است اما اجرای آن درخصوص برخی از شهرها مانند مشهد، قم، قزوین با چالش روبه روست درحالی که قوانین شفاف است.
در مشهد ساخت تعداد زیادی از ساختمان‌ها که بیشتر آن‌ها هتل و… است مغایر با قوانین حفاظتی است. ما نیز معترض هستیم. شکایت هم کردیم. اما تاکنون به جایی نرسیده.
با توجه به وجود قوانین سفت و سخت چرا ضوابط میراث درخصوص بافت‌های تاریخی بخصوص در برخی از شهرها که حساسیت درباره آن‌ها زیاد است، اجرا نمی‌شود؟ آیا قوانین سلیقه‌ای اجرا می‌شوند یا تعاملات وزارتخانه میراث با سایر ارگان‌ها به گونه‌ای نیست که آن‌ها خود را موظف به اجرای ضوابط ابلاغی بدانند؟
هرچند قوانین درحوزه میراث می‌تواند بهتر شود اما به نسبت قوانین خوبی در این حوزه داریم. نباید فراموش کرد که میراث فرهنگی نه ارتش دارد و نه قوه قضاییه مستقل. راهی که قانون برای ما گذاشته، شکایت از شهرداران و افراد متخلف و… است. البته در برخی از مواقع شهرداری موظف است که به این تخلفات رسیدگی کند.
در برخی نقاط نیز با ضعف قانون روبه رو می‌شویم. ممکن است طرحی برای یک شهر تصویب شود و میراث‌فرهنگی در تصویب آن با حکم قانون نظر داده باشد. این طرح برای اجرا به شهرداری می‌رود اما کمیسیون ماده ۵ که رییس آن استاندار است برعکس طرحی که قانونا به شهرداری برای اجرا ابلاغ شده، طرحی را با تغییرات ارائه می‌دهد و متاسفانه این تغییرات بعضا قانونی نیست و این اجازه را قانون به استاندار داده. این خلاء قانونی میراث فرهنگی نیست بلکه در قوانین شهرسازی است.
چنین خلاء‌های قانونی در قوانین شهرسازی درخصوص بلندمرتبه‌سازی نیز وجود دارد. به طور مثال شخصی مجوز ساخت و ساز دریافت می‌کند و چند طبقه بیشتر می‌سازد. امید او به قانونی تحت عنوان کمیسیون ماده ۱۰۰ است که به او اجازه می‌دهد تخلف حاصله را تبدیل به جریمه کند. قوانین شهرسازی بسیار قدیمی و فرسوده هستند.
ما سعی کردیم تا در مجلس شورای اسلامی طرح حمایت از حفظ و احیاء بافت تاریخی را پیش ببریم که در سال ۹۸ تصویب شد. ماده‌ای عنوان شد که در مواردی که تخلفاتی که در محدوده‌های تاریخی بر خلاف ضوابط میراث‌فرهنگی انجام می‌شود، کمیسیون‌های ماده ۱۰۰ موظف هستند قلع و قمع کنند. این قانون یکی از مترقی‌ترین قوانین در حوزه منافع عمومی است.
تصویب طرح حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی تا چه اندازه توانسته به حفظ بافت‌های تاریخی کمک کند. چنین امری را تا چه اندازه در شهرهایی مانند شیراز با بلندمرتبه‌سازی‌هایی که سال‌هاست از ارتفاع آن‌ها کاسته نشده یا در مشهد که همواره شاهد دست درازی بساز بفروش‌ها به بافت تاریخی آن هستیم، اجرایی ساخته؟
متاسفانه این مهم در مشهد اجرایی نشده است. البته در جریان است و تمام نهادهای درگیر در حال پیدا کردن راه‌حل هستند که با این میزان ساخت و ساز چه کنند. درخصوص مشهد باید بگویم که بسیاری از این ساخت و سازها هتل و مجموعه‌های گردشگری هستند که در زمره زیرمجموعه‌های وزارتخانه میراث و گردشگری قرار می‌گیرند درواقع برخی از تخلفات در بافت مشهد در حوزه گردشگری است. سعی ما برآن است که بررسی کنیم آن‌هایی که مغایر نیستند بمانند، آن‌هایی که به دلیل تخلف فردی انجام شده‌اند یا نیازمند کاهش ارتفاع هستند شناسایی و بررسی شوند. متاسفانه تعداد این واحدها در مشهد زیاد شده و هنوز به نتیجه دقیقی نرسیده‌ایم.
حفاظت و احیای بافت تاریخی مشهد سال‌هاست در دست بررسی و اجراست و تاکنون هم به نتیجه درخوری نرسیده. چگونه است که با چنین چالش‌هایی روبه رو هستیم و چرا به نتیجه نمی‌رسد؟
درخصوص بافت تاریخی مشهد، آغازکننده طرح و شکایت کننده، میراث فرهنگی است.
نقش آستان قدس رضوی درخصوص حفاظت از بافت تاریخی مشهد چگونه است؟
محدوده مالکیت آستان قدس در محدوده حرم مطهر است و آن بخش نیز ثبت است و مشکل خاصی نداریم. مشکل ما ساخت و سازهایی است که در بیرون حرم و محدوده حریم رضوی و بافت تاریخی انجام شده. برخی از ساخت و سازها قبل از ابلاغ حریم رضوی است و برخی بعد از ابلاغ ساخته شده‌اند و این مهم نیازمند روند قانونی پیچیده‌ایست که باید بررسی شود.
وضعیت بافت‌های تاریخی سایر شهرها مانند قم، شیراز، همدان، قزوین، ارومیه چگونه است؟
طبق قانون وظایفمان را انجام دادیم که آن هم ارائه ضابطه است که بر اساس آن باید طرح ویژه تفصیلی تهیه شود که شهرداری بر اساس آن عمل کند و پروانه صادر کند. اما در برخی از شهرها مانند قم، همدان و ارومیه با مقاومت‌هایی روبه رو هستیم که قانون هیچ راهکاری برای آنکه شورای شهر یا شهرداری به ضابطه‌ها تمکین نمی‌کنند، ندارد. ما همواره در حال رایزنی هستیم. در همدان مشکلی که وجود دارد این است که نماینده دستگاه قضا اعتقادی به آنکه میراث‌فرهنگی می‌تواند ضابطه بگذارد، ندارد.
نباید فراموش کرد که چیزی به نام فریز کردن بافت تاریخی نداریم. اما وقتی اسم میراث‌فرهنگی می‌آید برخی می‌گویند هیچ کاری نمی‌توان در این بخش انجام داد. اینگونه نیست. ما بر اساس توان بافت ضابطه گذاشتیم و در قانون پیش بینی شده که در شهرهای تاریخی و در محدوده‌های بافت‌های تاریخی باید شهرداری بافت تاریخی تشکیل شود و قانونگذار به شهرداری‌ها و راه و شهرسازی اجازه داده که اگر محدودیتی برای حفظ میراث‌فرهنگی برای مردم شهر قائل شده‌اند می‌توانند این محدودیت را در بخش دیگری از شهر در طرح توسعه جبران کنند. تنها شهری که این مصوبه را انجام داده تهران است.
اکنون مشکل بافت‌های تاریخی در چند شهری که قیمت زمین نجومی است و سوداگران در آن فعال هستند، بیشتر است. البته برخی از شهرها مانند نراق و یزد در حوزه رعایت ضوابط میراث‌فرهنگی کوشا هستند.
استحکام بخشی پل‌های تاریخی بخصوص پل‌هایی که طی چند سال گذشته بر اثر زلزله و سیل آسیب دیده‌اند چگونه است؟ به طور مثال سی و سه پل به دلیل‌عدم جاری شدن آب زاینده رود ترک برداشت و آسیب دید. دفتر حفظ و احیاء بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی چه برنامه‌ای برای حفظ و احیاء این آثار دارد؟
حفظ پل‌های تاریخی بسیار اهمیت دارد چراکه می‌تواند الگویی برای ساخت پل‌های جدید شود. در سیلی که اخیرا در سال ۹۸ آمد شاهد آن بودیم که پل‌هایی که اخیرا ساخته شده‌اند تخریب شدند اما پل‌های تاریخی هزارساله تخریب نشدند و فقط کمی آسیب دیدند. این مهم جنبه‌های کاربردی میراث‌فرهنگی را نشان می‌دهد که می‌توان از آن بهره جست.
در سال ۹۸ برآوردی از خسارت سیل به میراث‌فرهنگی انجام شد اما تاکنون اعتبار جبران سیل به میراث‌فرهنگی داده نشده. اما از محل اعتباراتی که داریم هر سال چند پل را مقاوم سازی، ایمن‌سازی و تعمیر می‌کنیم.
برخی مشکلات کلی و کشوری است. ما می‌دانیم که خشکی زاینده‌رود نه تنها به پل‌های روی زاینده‌رود بلکه به آثار داخل شهر نیز آسیب می‌رساند. مردم در درجه نخست متضرر این خشکسالی هستند. در این میان روشی برای استحکام بخشی نیست چراکه مقیاس خشکسالی و نشست زمین بسیار گسترده است. در اصفهان، پل‌ها و میدان نقش جهان و مسجد جامع (عتیق) در معرض خطر هستند.
در دفتر حفظ و احیاء بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی، بیشترین بودجه صرف کدام بخش می‌شود؟
بیشترین بودجه صرف بناهای تاریخی می‌شود. چالش در این حوزه کمی کمتر از سایر بخش‌هاست و فقط کمبود اعتبار داریم. اما بیشترین مشکل ما درحوزه بافت‌های تاریخی است.
به لحاظ وجود محوطه‌های باستانی و تاریخی نیز از جمله غنی‌ترین کشورها هستیم. کمتر جایی در ایران هست که اگر کاوش انجام شود به آثار باستانی برخورد نکند. سیاست ما برآن است که جای محوطه باستانی در زیر زمین امن‌تر است و اگر بودجه نداریم سراغشان نریم و حتا معرفی هم نکنیم چراکه ممکن است تبدیل به مکانی برای حفاران غیر مجاز و سوداگران شود.
به دلیل کمبود اعتبار کاوش‌های باستان‌شناسی متوقف شده است. حتا می‌توان گفت تعداد زیادی از باستان‌شناسان بیکار هستند. اگر شرایط نرمالی بوجود بیاید و تبدیل به اولویت در کشور شود قطعا در هر شهر یک محوطه باستانی برای کاوش وجود خواهد داشت.
کل اعتبارات محوطه‌های باستانی کل کشور در حدود ۴ تا ۵ میلیارد تومان است. در سال حدود ۳ تا محوطه را با اعتبارات استانی می‌توانیم ساماندهی کنیم و سال‌هاست کاوش گستره باستان‌شناسی در کشور نداریم و بیشتر کاوش‌ها نجات بخشی هستند. حفاری باستان‌شناسی اکتشافی علمی در کشور تعطیل شده است.
