احمد فیاض:
دقت به جزئیات صدا، مهم‌ترین چالش یک نمایش رادیویی موفق است/ نگاه صداو سیمایی حاکم بر تولید، آفتِ تولید نمایش‌های رادیویی شده
«احمد فیاض» تهیه‌کننده و گوینده رادیو و برنامه‌ساز پادکست، آفتِ تولید نمایش‌های رادیویی را نگاه صداوسیمایی حاکم بر تولید آن خوانده و می‌گوید: دقت به جزئیات صدا، مهم‌ترین چالش یک نمایش رادیویی موفق است.
«احمد فیاض» تهیه‌کننده و گوینده رادیو و برنامه‌ساز پادکست درباره پخش رسانه‌ای تئاتر و نمایش رادیویی و پیشنیه آن در ایران به خبرنگار ایلنا گفت: ما حتی قبل از تله‌تئاتر، نمایش رادیویی را داشته‌ایم و واحد نمایش رادیویی و رادیو نمایش داریم. رادیو دراما یکی از بخش‌های جشنواره‌های معتبر خارجی است که به تازگی چند سالی است نمونه مشابهش به‌عنوان بخش جنبی آن در جشنواره تئاتر فجر هم راه‌اندازی شده که البته نیاز است به آن نگاه درست‌تری بشود. چون در جشنواره فجر ما نمی‌توانیم انتظار رادیو داشته باشیم.
فیاض ادامه داد: اما رادیو و پادکست یعنی انتشار تئاتر به شکل دیجیتال، خیلی متفاوت است و این چیزی است که در صدا و سیمای ما جا نیفتاده در حالی‌که قدرت هم دست این رسانه قرار دارد. به‌طور مثال، هیئت داوران بخش نمایش‌های رادیویی معمولاً همه از چهره‌های رادیو هستند و افراد فعال در فضای مجازی و تولید پادکست را در میان آن‌ها نمی‌بینیم.
این برنامه‌ساز پادکست، با تاکید بر اینکه با این وجود رادیو بستر مناسبی برای نمایش است، خاطرنشان کرد: چون رادیو رسانه‌ای گرم و خیال‌انگیز است و می‌توانیم فضاسازی‌های به شدت زیاد و متنوعی را از طریق آن در ذهن مخاطب داشته باشیم.
فیاض با اشاره به اینکه نمایش رادیویی استاندارد، یکسری اصول در نمایشنامه‌نویسی دارد که با نمایشنامه‌نویسی صحنه متفاوت است و باید رعایت شود، گفت: اصول بازی هم در این شکل اجرا متفاوت است؛ بازی به‌شدت در نمایش رادیویی اگزجره و غلو شده است و یک‌جورهایی بازیگر فقط صدایش را برای نشان دادن بازی‌اش دارد. اساسا آن دسته از بازی‌های نمایش‌های رادیویی چشم‌گیر هستند، در ذهن مخاطب جا می‌افتند و با اقبال عمومی مواجه می‌شوند که توانمندی خوبی در نشان دادن احساسات، درون صدای خود داشته باشند. چون اینجا از میمیک و چهره خبری نیست و همه چیز در صدا خلاصه می‌شود.
او ادامه داد: همچنین میکس موضوع مهمی در نمایش رادیویی است؛ برای این کار فردی به نام افکتور داریم که کار هم‌زمان اجرا کردنِ افکت با بازی بازیگران را در استودیو نمایش، به عهده دارد. بعد از آن هم در میکس، افکت‌هایی که زنده نیستند برای فضاسازی به کار اضافه می‌شود.
این تهیه‌کننده و گوینده رادیو با بیان اینکه «از طرفی کارگردانی نمایش رادیویی با نمایش صحنه‌ای متفاوت است» گفت: چون باید صحنه‌ها و چیدمان آن در رادیو حس و شنیده شود. اگر در صحنه می‌توانیم خیلی راحت با تغییر دکور و باز و بسته شدن پرده، فضا را تغییر دهیم در نمایش رادیویی باید با آنبیانس محیط مانند صدای کافه یا خیابان این تغییر را در ذهن مخاطب ایجاد کنیم و این وابسته به تکنیک‌هایی است که کارگردان باید با ظرافت به کار بگیرد.
فیاض تاکید کرد: به‌خاطر همین جزئیات و ظرافت‌هاست که نمایش رادیویی، یک واحد درسی مستقل است که دانش‌آموخته‌های رشته رادیو آن را به خوبی می‌شناسند.
او در ادامه در پاسخ به این سوال که «مهم‌ترین چالش تولید یک نمایش رادیویی موفق چیست؟» گفت: از نظر آکادمیک به این سوال پاسخ نمی‌گویم اما اگر نظر شخصی‌ام را بخواهم بگویم، معتقدم متاسفانه نگاه صدا و سیمایی به تولید نمایش‌های رادیویی حاکم است؛ نگاهی که باعث می‌شود شاهد این پدیده عجیب باشیم که در دل نمایش، موسیقی پخش کنند! انگار داریم یک برنامه زنده و ترکیبی می‌سازیم. مگر «صبح بخیر ایران» است که در آن آهنگ پخش کنیم؟
این برنامه‌ساز پادکست و رادیو ادامه داد: حوصله، دقت و کارگردانی تخصصی نمایش رادیویی، یعنی برنامه‌ساز به جزئی‌ترین نکاتِ صدا آگاه باشد و بداند هر صدایی که شنیده می‌شود فضایی را در نمایش رادیویی ایجاد می‌کند که یک صحنه است و همین‌طور نمی‌توانیم هر صدایی را بی‌دلیل و بی‌ربط به قصه، ایجاد کنیم.
فیاض با بیان اینکه «ریزترین صدای جزئیات صوتی از صدای کشیده شدن دست روی لباس گرفته که می‌تواند این اطلاعات را بدهد که شخصیت نمایشی‌مان، چرم پوشیده یا پارچه‌ای، دستکش پلاستیکی دارد یا پارچه‌ای... تا بارش برف و باران یا اینکه بازیگر دارد روی زمینه گلی قدم می‌زند یا موزاییک یا پارکت.» گفت: همه اینها با صدا می‌تواند به مخاطب القا شود.
او که تهیه و گویندگی برنامه‌های رادیویی متعددی را به عهده داشته، تصریح کرد: اما بارها دیده‌ایم که کارگردان نمایش رادیویی همین‌طور سرچ می‌کند «دانلود افکت راه رفتن» و آن را در نمایش‌اش می‌گذارد بدون اینکه به این توجه کند که بازیگر خانم نمایش‌اش دارد با کفش ۱۸ سانتی‌اش در یک سالن کنسرت قدم می‌زند یا آدمی است با یک کفش کتانی در باشگاه انقلاب؟ درحالی‌که اینها با هم متفاوت و بسیار وابسته به قصه و فضاسازی آن است.
فیاض در پایان صحبت‌هایش خاطرنشان کرد: برای همین فکر می‌کنم دقت به جزئیات صدا، مهم‌ترین چالش یک نمایش رادیویی موفق است.
