۲ روز حفاری در محوطه پیش از تاریخ به روایت سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی:
آثار ۶ هزار ساله برای ساخت فاضلاب روستا از بین رفت/ ضلع غربی عرصه تاریخی چگاسفلی را تخریب کردند
«عباس مقدم» باستان‌شناس و سرپرست کاوش‌های پروژه پیش از تاریخ «چگاسفلی» از دو روز حفاری غیرمجاز در این محوطه با قدمت پیش از تاریخ گفت که توسط دهیاری روستا برای ساخت کانال فاضلاب انجام شده و به بافت و آثار شش هزار ساله آن آسیب جدی وارد کرده است.
«عباس مقدم» باستان‌شناس و سرپرست کاوش‌های پروژه پیش از تاریخ «چگاسفلی» در گفتگو با خبرنگار ایلنا، از تخریبی گفت که چند روز پیش در عرصه این محوطه تاریخی ارزشمند اتفاق افتاد.
عباس مقدم با اشاره به پیشینه تخریب این محوطه، گفت: ۱۳۴۰ روستا در عرصه چگاسفلی شکل گرفته که خانه و جدول و آغل در این محوطه ساختند. از همان دهه ۴۰ که ساخت و سازها دقیقا روی عرصه چگاسفلی آغاز شد، این عرصه در معرض تخریب بود تا اینکه سال ۸۸ چگاسفلی ثبت ملی شد و از ابتدای دهه ۹۰ تصمیم گرفتیم پروژه بلندمدتی در این محوطه داشته باشیم و در وهله اول عرصه و حریم محوطه را تعیین کردیم، کار میدانی‌اش را انجام دادیم و ضوابط آن را در شوراهای مختلف میراث فرهنگی تصویب کردیم که توسط رئیس سازمان میراث فرهنگی به استاندار خوزستان ابلاغ شد.
این باستان‌شناس با تاکید بر اینکه طبق قانون مجازات اسلامی هرکسی به عرصه و حریم یک محوطه یا بنای تاریخی تعرض کند، باید تاوانش را بدهد، گفت: چون ضوابط عرصه اجازه هیچ نوع دخل و تصرفی را به کسی نمی‌دهد؛ یعنی در ضوابط مربوط به عرصه چگاسفلی نوشته شده که اینجا کانال‌کشی، ساخت جاده و تردد ماشین‌های سنگین و ساخت و ساز ممنوع است و به خاطر این قانون کسی نمی‌تواند از این دست کارها آنجا انجام دهد، اما چند ماهی می‌شد که دهیاری روستا تصمیم گرفته بود برای دفع فاضلاب، یکسری جدول در عرصه روستا ایجاد کند.
مقدم تصریح کرد: توجه داشته باشید که تمام این روستا روی عرصه است؛ یعنی اگر زیر خانه‌های مردم را کاوش کنید به آثاری از پیش از تاریخ می‌رسید. همین مساله را با مسئولان میراث فرهنگی مطرح کردم و پایگاه میراث فرهنگی ارجان و چگاسفلی با دهیاری روستا سر شاخ شد. میراث فرهنگی می‌گفت ساخت کانال فاضلاب اینجا ممنوع است و آنها هم ناراحت بودند و اعتراض می‌کردند و دعواهای سنگینی بین‌شان شکل کرفت. دهیاری با استاندار و مدیرکل میراث فرهنگی خوزستان جلسه گرفتند و آخر سر بنا بر این شد که در شورای فنی میراث فرهنگی استان خوزستان این مساله مطرح شود و این شورا تصمیم اولیه‌اش را برای معاونت میراث فرهنگی در وزارتخانه بفرستد و آنها تصمیم نهایی را بگیرند که آیا ضرورت دارد عرصه را جدول‌سازی بکنند یا نه؟
او تشریح کرد: این داستان در جریان بود تا اینکه ساعت ۹ صبح روز پنجشنبه بیستم آذر به من اطلاع دادند که شورا و دهیاری روستا بیل مکانیکی آورده و دارند عرصه را می‌کنند. بلافاصله با مسئولان استان خوزستان تماس گرفتم که جلوی کار را بگیرند. مدیرکل میراث فرهنگی خوزستان گفته است که تا زمان رسیدن نیروهای این اداره‌کل به محل، تنها ۲۵ سانتی‌متر از زمین حفر شده بود، اما با توجه به عمقی که بیل مکانیکی در هر بار می‌تواند ایجاد کند، تصور می‌کنم تا عمق نیم متری، زمین را حفر کرده بودند که خوشبختانه همان موقع تلفن‌های من باعث شد که مدیرکل با فرماندار تماس گرفته و او هم از بخشدار بخواهد جلوی کار را بگیرند.
سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی تُل چگاسفلی با بیان اینکه همان پنجشنبه جلوی حفاری گرفته شد، گفت: قانون عرصه و حریم می‌گوید به محض اینکه کسی تعرض مشهود و عامدانه‌ای به عرصه مصوب بکند مسئولان میراث فرهنگی و پایگاه، باید طرح شکایت کنند و خیلی سریع می‌توانند حکم قضایی گرفته و عاملان را دستگیر کنند تا کارشان را ادامه ندهند، منتها روز پنجشنبه فقط به تذکر بسنده کردند. دهیاری هم جمعه یعنی یک روز بعد از این تذکر، با خیال راحت شروع به کندن در دو سوی کانال و هر کدام به طول ۱۵۰ متر کرد و در مجموع ۳۰۰ متر حفاری شد.
مقدم ادامه داد: من مشکلم با مسئولان میراث‌فرهنگی است که چطور چنین اتفاقی روز پنجشنبه افتاد اما جلوی ضرر را نگرفتند و اجازه دادند همان آدم‌ها روز جمعه دوباره تخریب‌شان را شروع کنند؟ روز جمعه که این اتفاق افتاد من در جریان قرار گرفتم و بلافاصله با مسئولان میراث‌فرهنگی استان خوزستان و پایگاه و هر کسی که توانستم، بارها تماس گرفتم تا جلوی کارشان را بگیرند اما متاسفانه تا غروب که کار حفاری تمام شده بود کسی کاری نکرد وقتی یگان حفاظت به محل رفت که کار از کار گذشته بود. البته هنوز کارشان تمام نشده فعلا کانال را کنده‌اند و ساخت و سازش باقی مانده است.
او با اشاره به اینکه ممکن است برخی اینطور تعبیر کنند که بخشی از محل کنده شده، قبلاً شن‌ریزی شده و آثاری آنجا نیست که نیاز به حساسیت داشته باشد، گفت: تنها بخشی از این جاده شن‌ریزی شده است و کسانی که محل حفاری را از نزدیک دیده و از آن عکس گرفته‌اند، شاهد بوده‌اند که بخشی از دیواره‌ها تخریب شده و سفال‌ها بیرون ریخته و آسیب وارده کاملا مشهود است. ضمن اینکه کاری نداریم که جاده شن‌ریزی شده است یا نه، وقتی جایی عرصه و حریم مصوب دارد، کسی نمی‌تواند بدون مجوز در آنجا کاری انجام دهد. در ضوابط عرصه چگاسفلی اینطور نوشته شده که حتی اگر مرمت‌گران و باستان‌شناسان هم بخواهند در چگاسفلی کاری کنند باید با مجوز میراث فرهنگی باشد. بنابراین تخلف آشکاری صورت گرفته و از این اتفاق بسیار ناراحتم.
مقدم درباره پیش‌بینی‌اش از تخریبی که در این سیصد متر حفاری شده اتفاق افتاده است، گفت: من محوطه را از نزدیک ندیدم. در واقع از اسفند سال گذشته به خاطر کرونا به چگاسفلی نرفته‌ام و برای ارزیابی دقیق از آسیب وارده باید خودم یا حداقل یکی از همکاران باستان‌شناس آنجا را بررسی کند. چون چشم فنی در ارزیابی تخریب مهم است اما می‌دانم لایه‌های ناحیه غربی چگاسفلی که اندازه قسمت مرکزی روستا شن‌ریزی نشده بود، قطعا بسیار آسیب دیده است.
تصویری از تخریب عرصه چگاسفلی و حفاری انجام شده در آن
این باستان‌شناس همچنین درباره اهمیت منطقه چگاسفلی گفت: چگاسفلی از این جهت اهمیت دارد که یک محوطه آئینی مربوط به شش هزار سال پیش است و شواهد و مدارکش خیلی روشن و آشکار ما را به جامعه‌ای راهنمایی می‌کنند که قبل از آن نمی‌شناختیم. از طرفی، نزدیکی‌اش به خلیج فارس ما را کمک کرده که توجه‌مان به خلیج فارس معطوف شود؛ چون تا پیش از آن، دیدمان همیشه به زاگرس و دشت خوزستان بوده و به کرانه‌ها و پس کرانه‌های خلیج فارس دقتی نمی‌کردیم.
مقدم با بیان اینکه چگاسفلی توجه ما را به پیش از تاریخ هم جلب کرد درحالی‌که قبلاً آن را خیلی دستکم گرفته بودیم، گفت: جوامع پیش از تاریخی، علاوه بر اینکه دامدار و کشاورز بوده و در خانه‌های گلی زندگی می‌کردند جوامعی پیشرفته هم محسوب می‌شدند. به‌طوری‌که می‌توانستند از دوردست‌های فلات ایران و حتی بیرون از آن، آیتم‌هایی مانند فلزات و سنگ‌های قیمتی و مرمری را وارد کنند و ظرف‌هایی را بسازند. مس را هم از مناطق مرکزی ایران می‌آوردند و با آن به وفور ابزار و وسایل می‌ساختند. توجه کنید که این کارها برای شش هزار سال پیش است و آن زمان آنقدر پیشرفته بودند که می‌توانستند اولین نمونه از گورهای ساخته شده از آجر را به ما نشان بدهند. درحالی‌که کسی قبل از چگاسفلی، انتظار نداشت که در پیش از تاریخ به تکنولوژی ساخت آجر رسیده باشیم.
سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی تُل چگاسفلی تصریح کرد: مهم‌تر از همه اینها اینکه چگاسفلی ریشه بسیاری از تمدن‌های پس از خودش است. شواهد و نشانه‌های فراوانی را در چگاسفلی به دست آوردیم که پایه‌گذار تمدن عیلام هستند. تمدن عیلام تا مدت‌ها ادامه داشته و همینطور تکرار می‌شده است؛ از هخامنشی و اشکانی و ساسانی تا امروز که ردپای آن در بسیاری از سنت‌های مردم مناطق جنوبی و جنوب غربی ایران دیده می‌شود، تمدنی عیلامی که ریشه در چگاسفلی و امثال آن داشته است.
مقدم در پایان خاطرنشان کرد: شانس ما این بوده که چگاسفلی را پیدا و شناسایی کردیم. برخلاف نمونه‌هایی که در شوش و جاهای دیگر از این دوره می‌شناختیم، امروز امکاناتی از نظر تکنیکی و روش‌شناسی در دسترس داریم که به ما کمک می‌کند تا این مدارک را بهتر به حرف بیاوریم و بهتر بتوانیم ریشه‌ها را بشناسیم.
یادآور می‌شود، کهن‌ترین آثاری است که در کاوش‌های اخیر در چگاسفلی به دست آمده متعلق به ۵ تا ۴ هزار سال پیش از میلاد است. منطقه‌ای که به نظر می‌رسد بهترین محل برای شکل‌گیری «دوره جنینی فرهنگ و تمدن ایلام» بوده است.
