افشین شاهی در گفت‌وگو با ایلنا:
عربستان بدون توجه به ملاحظات ترامپ نمی‌تواند وارد مذاکرات جدی با ایران شود/ فرایند تمرکز قدرت عربستان وارد مرحله جدیدی شده است
استاد روابط بین‌الملل دانشگاه بردفورد انگلیس تاکید کرد: شاید تا چند سال پیش فارغ از ملاحظات روابط ایران و آمریکا، تهران و ریاض می‌توانستند به توافقات کلی و موردی با یکدیگر دست یابند اما طی دو سال گذشته، بدون توجه جدی به ملاحظات دولت ترامپ، محمد بن سلمان نمی‌تواند وارد مذاکرات معنادار و جدی با تهران شود.
«افشین شاهی» در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، با اشاره به تحولات اخیر عربستان و دستگیری تعدادی از شاهزادگان سعودی به دستور محمد بن سلمان گفت: از سال ۲۰۱۷ میلادی که محمد بن سلمان زمام امور را برعهده گرفت، ما شاهد سیاست‌ها و اقدامات مشابهی از سوی دولت و ولیعهد سعودی برای تمرکز بیشتر قدرت حول محور او بوده‌ایم.
وی ادامه داد: در آن سال، حدود ۳۰۰ شاهزاده و شخصیت مهم عربستان دستگیر و در هتلی در ریاض در حصر قرار گرفتند و برای همیشه از مدیریت امور دولتی به حاشیه رفتند.
این کارشناس ارشد مسائل عربستان با تاکید بر اینکه تحولات اخیر عربستان نشاندهنده آن است که فرایند تمرکز قدرت در این کشور وارد مرحله جدیدی شده است، اظهار داشت: فارغ از محمد بن نایف که برای مدتی ولیعهدی عربستان را برعهده داشت، احمد بن عبدالعزیز برادر تنی ملک سلمان پادشاه نیز در میان دستگیرشدگان نیز حضور دارد.
احمد بن عبدالعزیز به عنوان آلترناتیو محمد بن سلمان مطرح است
شاهی با اشاره به سبقه خانوادگی احمد بن عبدالعزیز تصریح کرد: دستگیری احمد بن عبدالعزیز تصمیم آسانی برای محمد بن سلمان نبوده و تبعادت زیادی برای ولیعهد سعودی به همراه دارد چراکه احمد به همراه برادرش سلمان، تنها بازماندگان از ریشه سدیری‌ها هستند.
وی با بیان اینکه گمانه‌زنی‌های زیادی درباره بازداشت احمد بن عبدالعزیز و محمد بن نایف وجود دارد اما به دلیل عدم شفافیت، علت واقعی آن چندان واضح نیست، خاطرنشان کرد: اهمیت احمد بن عبدالعزیز علاوه بر برادر تنی بودن او با ملک سلمان از آنجا نشات می‌گیرد طی سه سال گذشته از سوی منتقدان، به عنوان آلترناتیو محمد بن سلمان مطرح بوده است. منتقدان محمد بن سلمان طی دو، سه سال گذشته در کارزارهای توییتری از احمد بن عبدالعزیز حمایت‌های زیادی کرده و به نوعی با او بیعت کرده‌اند.
رئیس مرکز مطالعات اسلام سیاسی دانشگاه بردفورد با بیان اینکه محمد بن نایف پس از برکناری از مقام ولیعهدی، واقعا از قدرت به حاشیه رانده شده بود و اقامتگاهش در خارج از مکه در حالت حصر قرار داشت، ابراز داشت: البته گفته می‌شود او در این مدت با برخی از سیاستمداران و مقامات آمریکایی دیدارهایی انجام داده و به دلیل عهده‌دار بودن مناصب امنیتی، رابطه خوبی هم با دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا داشت.
محمد بن سلمان احتمال کودتا علیه خود را می‌داده است
شاهی افزود: شاید دستگیری احمد بن عبدالعزیز و محمد بن نایف به این خاطر بوده است محمد بن سلمان فکر می‌کرده است این دو نفر به دنبال کودتا علیه وی بوده‌اند.
وی با اشاره به اظهارات جنجالی احمد بن عبدالعزیز در سال ۲۰۱۸ بیان کرد: احمد بن عبدالعزیز در سال ۲۰۱۸ به لندن سفر کرده بود. در مقابل هتل اقامت او، تجمعی علیه سیاست‌های عربستان علیه یمن برگزار شد که احمد بن عبدالعزیز در سخنانی خطاب به تظاهرکنندگان گفته بود این جنگ متوجه خاندان سلطنتی نیست و خشم افکارعمومی باید متوجه ملک سلمان و پسرش محمد باشد. البته بعدا او صحبت‌های خود را تکذیب کرد و گفت برداشت غلطی از صحبت‌هایش شده است.
این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی با بیان اینکه احمد بن عبدالعزیز برای بسیاری از منتقدان محمد بن سلمان، آلترناتیو سلطنت محسوب می‌شود، یادآور شد: باید به پیچیدگی‌ها و اعتبار سیاسی احمد بن عبدالعزیز، دستگیری او دلیل جدی از سوی محمد بن سلمان دارد و من فکر می‌کنم ولیعهد سعودی این احتمال را می‌داده که عمو و عموزاده‌اش، درصدد کودتایی علیه او بوده‌اند یا اخباری به نهادهای امنیتی عربستان رسیده که موجب ترس محمد بن سلمان شده است.
به چالش کشیدن ولیعهد سعودی تا زمان حیات ملک سلمان راحت‌تر است
شاهی در پاسخ به این سوال که بحران جانشینی در عربستان سعودی تا چه زمانی ادامه خواهد داشت، عنوان کرد: تا زمانی که ملک سلمان زنده است، بحران جانشینی همچنان ادامه خواهد داشت. البته گمانه‌زنی‌های زیادی درباره سلامتی او وجود دارد و شایعاتی درباره به پادشاهی رسیدن محمد بن سلمان طی روزها و هفته‌های آتی وجود دارد و علت دستگیری‌های اخیر را هم به علت فوت ناگهانی ملک سلمان دانسته‌اند.
وی اضافه کرد: بر همین اساس، بسیاری دستگیری‌های اخیر را برای آسانتر سپری شدن پروسه قدرت محمد بن سلمان تحلیل کرده‌اند. البته شواهد جدی و معتبری درباره فوت ملک سلمان در دست نیست ولی سلامت جسمی و روحی پادشاه سعودی مورد تردید جدی است.
این استاد روابط بین‌الملل دانشگاه بردفورد انگلیس به نظرات مخالفان محمد بن سلمان اشاره کرد و گفت: بسیاری از منتقدان محمد بن سلمان معتقدند تا ملک سلمان زنده است، به چالش کشیدن ولیعهد سعودی کار راحت‌تری است چراکه بعد از فوت ملک سلمان، محمد بن سلمان دیگر پادشاه عربستان شده و امکان به چالش کشیدن او سخت‌تر از قبل می‌شود.
تصفیه‌های سیاسی محمد بن سلمان بی‌سابقه است
شاهی درباره احتمال کودتا علیه محمد بن سلمان از سوی نیروهای سیاسی و امنیتی دولت عربستان هم اظهار داشت: گمانه‌زنی‌هایی در این رابطه وجود داشت و اصلاحات محمد بن سلمان طی دو، سه سال اخیر هم برای رفع این تهدید است. دستگیری ۳۰۰ شخصیت مهم سیاسی، امنیتی و اقتصادی عربستان در سال ۲۰۱۷ در همین رابطه بود چراکه محمد بن سلمان نگران بود این نیروها دست به دست هم بدهند و علیه او – قبل یا بعد از مرگ ملک سلمان - کودتا کنند.
وی با بیان اینکه همزمان با آزادی‌های فرهنگی - اجتماعی دو، سه سال اخیر در عربستان شاهد فرایندی رادیکال در قدرت و تفصیه‌های سیاسی بوده‌ایم که طی چند دهه اخیر در این کشور بی‌سابقه بوده است، تصریح کرد: ترس و واهمه کودتا از ابتدا برای محمد بن سلمان بسیار جدی بوده است و اقدامات او هم برای جلوگیری از هر چالش جدی از سوی افراد با نفوذ یا نهادهای سیاسی، امنیتی بوده است.
این کارشناس ارشد مسائل عربستان در پاسخ به این سوال که شرایط تا چه زمانی به سود محمد بن سلمان تداوم خواهد داشت، خاطرنشان کرد: متغیرهای زیادی در این رابطه وجود دارد. به طور مثال، جنگ نفتی میان روسیه و عربستان شروع شده و قیمت نفت به شکل بی‌سابقه‌ای کاهش یافته به گونه‌ای که از سال ۱۹۹۱ میلادی، شاهد سقوط ناگهانی قیمت نفت در بازارهای انرژی به این شکل نبوده‌ایم.
روابط ایران و عربستان به روابط تهران و واشنگتن گره خورده است
شاهی ادامه داد: نتایج انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، فعل و انفعالات در روابط عربستان با ایران و امارات و سرانجام جنگ یمن از جمله مسائلی هستند که می‌تواند محمد بن سلمان را به چالش بکشد و تا زمانی که او به صورت رسمی بر تخت پادشاهی نشیند و گذار جانشینی به پایان نرسد، این چالش‌ها می‌تواند وضعیت محمد بن سلمان را متزلزل کند.
وی با بیان اینکه هرچند بسیاری معتقدند محمد بن سلمان از سال ۲۰۱۶ به صورت دوفاکتو زمامدار اصلی قدرت در عربستان است اما تا زمان رسمی شدن پادشاهی این نگرانی از سوی او وجود دارد، ابراز داشت: اگر فرایند تمرکز قدرت به این شدت ادامه یابد، مولفه‌های قدرت و هنجارهای خاندان سلطنتی که از زمان عبدالعزیز حاکم بود به چالش کشیده شده و نادیده گرفته شود، پایگاه اجتماعی محمد بن سلمان در خاندان سلطنتی تخریب و روابط او با روحانیون وهابی تخریب شود، امکان بروز چالش‌های جدید و احتمال بروز کودتا وجود دارد.
رییس مرکز مطالعات اسلام سیاسی دانشگاه بردفورد درباره آینده رولبط ایران و عربستان سعودی هم بیان کرد: اگر روندی که طی سه، چهار سال گذشته جریان داشته، ادامه یابد، می‌توان گفت شاهد تغییر خاصی در روابط میان دو کشور نخواهیم بود چراکه روابط ریاض و تهران به میزان بسیار زیادی به روابط ایران و آمریکا گره خورده است.
عربستان تخم مرغ‌هایش را در سبد ترامپ گذاشته است
شاهی افزود: شاید تا چند سال پیش فارغ از ملاحظات روابط ایران و آمریکا، تهران و ریاض می‌توانستند به توافقات کلی و موردی با یکدیگر دست یابند اما طی دو سال گذشته، بدون توجه جدی به ملاحظات دولت ترامپ، محمد بن سلمان نمی‌تواند وارد مذاکرات معنادار و جدی با تهران شود هرچند که در ماجرای پس از قتل سردار سلیمانی، ما شاهد یک برخورد محافظه‌کارانه از سوی عربستان بودیم که درصدد کاهش تنش میان ایران و آمریکا بودند.
وی درباره آینده روابط عربستان با آمریکا هم یادآور شد: آینده روابط ریاض و واشنگتن به میزان بسیار زیادی به نتایج انتخابات آتی ریاست جمهوری بستگی دارد. تا شب آخر هم نمی‌توان با قطعیت درباره نتایج انتخابات پیش‌بینی کرد چراکه مولفه‌های زیادی وجود دارد که هم به سود ترامپ و هم به ضرر اوست ولی عربستان سعودی تمام تخم مرغ‌های خود را در سبد پیروزی ترامپ در انتخابات گذاشته است.
این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی با بیان اینکه سیاستمداران و شخصیت‌های با نفوذ حزب دموکرات از نوع روابط دولت ترامپ با عربستان راضی نیستند، عنوان کرد: در صورتی که دموکرات‌ها پیروز انتخابات شوند، تغییرات کمی و کیفی زیادی را در نوع روابط واشنگتن و ریاض شاهد خواهیم بود. البته این به معنای چرخش ۱۸۰ درجه و تغییر سیاست‌های آمریکا علیه عربستان نیست.
روابط آمریکا و عربستان با پیروزی دموکرات‌ها دچار تغییرات جدی می‌شود
شاهی با بیان اینکه در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما که روابط دو کشور به سردترین شکل ممکن رسید، آمریکا تعهدات خود را نسبت به عربستان به شکلی ایفا می‌کرد، گفت: من فکر می‌کنم امتیازاتی که عربستان از آمریکا در دوران ترامپ گرفته یا امتیازاتی را که داده، بی‌سابقه است و قابل قیاس با دوران ریاست جمهوری اوباما و حتی جرج بوش هم نیست بنابراین با توجه به مواضع و جهان‌بینی خاورمیانه‌ای دموکرات‌ها، در صورت پیروزی آنها ما شاهد تغییرات جدی کیفی و کمی در روابط آمریکا با عربستان خواهیم بود به ویژه اگر سندرز رییس‌جمهور آمریکا شود.
