عابدی گناباد در گفت‌وگو با ایلنا مطرح کرد؛
بررسی ابعاد رایزنی‌های ایران و ترکیه در سفر رئیسی به آنکارا
تحلیلگر مسائل ترکیه گفت: ایران و ترکیه ۴۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارند. تقریبا از دوره عثمانی به این طرف ما با چالش سنگین و جدی در روابط دو کشور مواجه نبودیم. بعضا اختلاف‌ها و تکان‌هایی بوده اما چالش فراگیر و پرتنش نبوده است. بخشی از آن به دلیل آن است که دو کشور به هم نیاز دارند و سال‌ها در کنار هم زندگی کردند.
رضا عابدی گناباد تحلیلگر مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در تحلیل سفر ابراهیم رئیسی به ترکیه گفت: به نظر می‌رسد مواردی که در این سفر مطرح شد، موضوع فلسطین و هماهنگی‌هایی که از سوی کشورهای مسلمان و جهان اسلام علیه رژیم‌صهیونیستی لازم است صورت بگیرد، بود. کمک به مردم فلسطین و غزه، همکاری‌های دو کشور در قالب سازمان کنفرانس اسلامی، ساختارهای بین‌المللی برای کاهش آلام و رنج مردم فلسطین، از جمله موضوعات مطرح بود که از ابتدا پیش‌بینی می‌شد با وجود مواضع دوپهلو و قابل‌نقدی که اردوغان درباره فلسطین دارد، می‌شود درباره آن صحبت کرد.
وی تصریح کرد: علیرغم برخی چندگانه بازی‌کردن‌های آقای اردوغان و ترکیه برای فشار آوردن به غرب، آمریکایی‌ها و اتحادیه اروپا با توجه به اینکه ترکیه متحد غرب بوده و منافع مشترکی هم دارد، به دنبال این نیست تا کشتار و جنایت در فلسطین ادامه پیدا کند. زیرا منافع این کشور تحت خطر قرار گرفته و آقای اردوغان هم نزد افکار عمومی مردم مسلمان ترکیه و احزاب مخالف تحت فشار است. بنابراین بخش مهمی از این گفت‌وگوها مربوط به بحث فلسطین بود و دو طرف مواضعی در نقد جنایت‌های رژیم‌صهیونیستی، آمریکا و انفعال نهادهای بین‌المللی گرفتند.
این کارشناس مسائل منطقه افزود: نکته بعدی مربوط به همکاری‌ها و تبادلات اقتصادی بین دو کشور بود. گسترش حجم مبادلات اقتصادی دو کشور بعد از کرونا کاهش پیدا کرد. برخی توافقات اجرایی نشد. صحبت‌هایی هم درباره سوریه صورت گرفت. زیرا ترکیه منافعی در آنجا داشته یا ایران در سوریه و عراق منافع اشتراکی دارد. یکسری تفاوت‌هایی هم بین ایران و ترکیه در موضوع سوریه و عراق وجود دارد که ممکن است درباره آنها هم صحبت شده باشد. موضوع قفقاز، بحث‌هایی که در حوزه صلح میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان و توافقات صلحی که گفته می‌شود در ماه‌های آینده بین طرفین امضا خواهد شد، با توجه به نقش پررنگ ترکیه و ایران در برخی معادلات قفقاز، احتمالا یکی از موضوعات مورد گفت‌وگو بوده است.
عابدی گناباد در پاسخ به این سوال که یکی از صادرات عمده ما به ترکیه گاز است، چه اختلاف نظرهایی بین ما و ترکیه وجود دارد که می‌توانیم این موضوع را حل و فصل کنیم، گفت: ترک‌ها همیشه در مورد قرارداد گاز، موضوع قیمت را مطرح می‌کردند و به دنبال این هستند تا با توجه به محدودیت‌ها و تحریم‌هایی که از جانب غرب با آن مواجه هستیم، از آن استفاده کنند تا قیمت گازی که از ایران دریافت می‌کند، مناسب و بهتر باشد. ترک‌ها به دنبال این هستند که با توجه به وابستگی‌شان به گاز، با قیمت ارزان‌تری گاز خود را از ایران تامین کنند. به همین جهت با توجه به استفاده از سوخت‌های فسیلی به دنبال آن است که خود را تبدیل به هاب انرژی کند و از همین طریق می‌خواهد از ایران امتیازاتی بگیرد. هرچند غرب و آمریکا خیلی مایل نیستند که از ایران گاز صادر شود، ترکیه به دلیل وابستگی که به گاز ایران دارد، می‌خواهد این امتیاز را داشته باشد.
وی افزود: برخلاف آن چیزی که در کشور ما تصور می‌شود، ترکیه با جمهوری آذربایجان ارتباطات خوبی دارد. اما منطق آینده‌نگری به ترک‌ها این را نشان می‌دهد که از یک کانال نباید انرژی خودشان را تأمین کنند. ترکیه به دنبال تنوع‌دهی در مسیرهای دریافت انرژی خودش است و می‌خواهد علاوه بر جمهوری آذربایجان با روس‌ها و ایران کار کند. حتی به دنبال برنامه‌ریزی است تا بتواند از منابع دیگر کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس هم استفاده کند. برای اینکه ما بتوانیم با ترکیه کار کنیم، همانطور که در مورد روسیه این بحث مطرح است، باید این مسائل را با ترکیه مطرح کنیم. ما قطعا در برخی از امور با ترکیه رقیب هستیم، اما در بعضی از مسائل منافع مشترک داریم. از جمله در انرژی، صادرات، مهار جریان‌های تجزیه‌طلبی پان‌کرد در سوریه و عراق، مقابله با گروه‌های تروریستی، مقابله با قاچاق انسان و مهاجران و موضوعاتی که امنیت ایران و امنیت ترکیه را تهدید می‌کند. باید منافع مشترک با ترکیه را تعریف کنیم. به ترکیه بگوییم باید با ما کار کنید و به تنهایی نمی‌توانید خیلی از مسائل را پیش ببرید.
این کارشناس مسائل سیاست خارجی تصریح کرد: با توجه به آنکه ترکیه به دنبال صادرات بوده و مشکلاتی در حوزه انرژی دارد و تقریبا ۸۰ تا ۹۰ درصد تامین انرژی خود را از طریق واردات انجام می‌دهد، اگر بتوانیم ترکیه را متقاعد کنیم که اگر می‌خواهید، صادرات پایدار و رقابتی داشته باشید، باید انرژی را از منابع مطمئنی مثل ایران تأمین کنید، چه بسا بر حوزه‌های چالشی ما با ترکیه اثر بگذارد. رقابت‌هایی که در آسیای مرکزی و قفقاز با ترکیه داریم، این وابستگی‌ها، نزدیکی‌های اقتصادی و تعریف منافع مشترک در اقتصاد و مسائل امنیتی باعث می‌شود تا دو کشور در حوزه‌هایی که با هم رقابت دارند و در حوزه‌هایی که با هم اختلاف هم دارند یک مقداری دست از چالش‌هایی که ممکن است روابط دو کشور را شکرآب کند، بردارند.
عابدی گناباد در پاسخ به این سوال با توجه به اتفاقات رخ داده در منطقه به ویژه در دریای سرخ و همچنین یمن، دستاوردهای این سفر را چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت: ترکیه در این مدت نشان داد علیرغم آنکه آقای اردوغان هر از گاهی در مجلس ترکیه و سخنرانی‌های مختلف اسرائیل را مورد حمله قرار می‌دهد، این بحث‌ها بیشتر بازی با کارت فلسطین در افکار عمومی است تا آنکه واقعیت داشته باشد. هرچند حنای آقای ارودغان دیگر در نزد افکار عمومی خیلی برایشان رنگی ندارد. الان بیشتر کمک‌های تأمین غذایی و حتی بخش سوخت و آب معدنی برای رژیم‌صهیونیستی از طرف ترکیه انجام می‌شود. تامین سوخت برای رژیم صهیونیستی از طریق ترکیه و دریای مدیترانه تأمین می‌شود.
وی افزود: با توجه به اینکه آقای اردوغان و ساختار حکومتی ترکیه را می‌شناسم و ترکیه متحد غرب است و مدام بازی‌های رسانه‌ای می‌کند، ترک‌ها در این فضاها نیستند و بیشتر از کارهای ظاهری، فراتر نخواهند رفت. شما در همین مدت میزان مبادلات ترکیه با رژیم‌صهیونیستی را ببینید، تا قهوه سربازان رژیم‌صهیونیستی از طرف ترکیه تأمین می‌شود. آنها حتی اقدام یمنی‌ها را دور زده و از طریق دریای مدیترانه کشتی‌های کالاهای ترکیهای را به بندر حیفا انتقال می‌دهند.
عابدی گناباد در پاسخ به این سوال که آیا با توجه به اقدامات موشکی ایران در مقابله با عملیات تروریستی توافقاتی بین ایران و سوریه انجام می‌گیرد، گفت: قطعا همین طور خواهد بود. یکسری منافع مشترک بین ترکیه و ایران وجود دارد و قطعا در این موضوع توافقاتی صورت گرفته یا می‌گیرد. اما یک نکته‌ای هم وجود دارد و آنکه بعد از اقدام موشکی ایران در اربیل عراق ، جریان‌های ضد ایرانی به ویژه در غرب و جریان‌های پان‌کرد؛ در منطقه کردستان تبلیغات ضدایرانی را گسترش دادند. در این میان رقبای اقتصادی ایران از جمله ترکیه و عربستان سعودی، برای اینکه فضایی را ایجاد کنند تا کالاهای ایرانی در اقلیم تحریم شود و به جای آن از کالاهای ترکیهای، عربستانی یا اردنی مصرف شود کمپین‌هایی با کمک برخی چهره‌های غربگرا سروسامان دادند.
وی افزود: نمی‌خواهم دولت ترکیه را متهم کنم، اما می‌شود یک سرنخ‌هایی پیدا کرد تا به ترکیه رسید. ترکیه به دنبال موضوعات اقتصادی است و بدش نمی‌آید سهم بازارهای ایران در اقلیم کردستان را بگیرد. قطعا یک سلسله هماهنگی‌هایی بین ترکیه و ایران در موضوعات تروریستی و بحث‌هایی که با برخی جریان‌ها وجود دارد، انجام می‌شود. اما واقعیت امر این است که ترکیه به دنبال منافع خودش است و شاید یک سلسله هماهنگی‌هایی بین ایران و ترکیه صورت بگیرد و ایران یکسری مواردی را در مورد جریان ایغور به ترکیه گوشزد کرده باشد. زیرا ارتباط این جریان‌ها با داعش و گروهک تروریستی کاملا آشکار و مبرهن است.
عابدی گناباد در پاسخ به این سوال در زمینه شراکت تجاری، ترکیه سومین شریک تجاری ما محسوب می‌شود در حالی که ما جزو ده شریک تجاری ترکیه هم نیستیم، ضعف این مسئله به کجا برمی‌گردد. به چه شکل این مسئله قابل حل است، گفت: ایران و ترکیه ۴۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارند. تقریبا از دوره عثمانی به این طرف ما با چالش سنگین و جدی در روابط دو کشور مواجه نبودیم. بعضا اختلاف‌ها و تکان‌هایی بوده اما چالش فراگیر و پرتنش نبوده است. ما با عربستان سعودی هم رقابت داریم اما هیچ‌وقت روابط ما با ترکیه مانند روابط‌مان با عربستان سعودی نبوده است. با وجود اینکه ما میان ما با ترکیه حتی بعد از انقلاب اسلامی، در مورد شیوه حکمرانی دو کشور اختلافاتی وجود دارد، اما هیچ‌وقت روابط‌مان تنش‌آلود نبود. بخشی از آن به دلیل آن است که دو کشور به هم نیاز دارند و سال‌ها در کنار هم زندگی کردند. ترکیه برای ارتباطات تجاری و اقتصادی‌اش با آسیای مرکزی، با افغانستان و شبهه قاره هند به ایران وابسته است. برخلاف آن چیزی که در ایران می‌گویند، ترکیه اصلا به دنبال آن نیست تا از یک مسیر ترانزیتی و کریدوری به آسیای مرکزی و چین برسد.، زیرا منطقی هم نیست.
وی افزود: ترکیه به دنبال تنوع‌دهی بوده و بنابراین به این مناطق وابسته است. اگر ترکیه می‌خواهد به افغانستان، پاکستان، شبهه قاره هند صادرات داشته باشد مجبور است از مسیر ایران رد شود. ایران برای تجارت و ارتباط با اروپا، اصلی‌ترین و مهم‌ترین مسیر ارتباطی‌اش، مسیر ترکیه است. لذا این موارد به نظر می‌رسد باعث شده تا دو کشور به هم نزدیک شوند. اشتباهی که داشتیم این است که متاسفانه در حوزه صادرات، تنوع‌بخشی نداریم. حمایت از صنایع کوچک و صنایع متوسط نداریم. در حالی که ترکیه در حوزه‌های اقتصادی این کارها را می‌کند. به شدت از این صنایع حمایت کرده و بخشی مهمی از صادراتش همان صنایع خرد و متوسط است.
این کارشناس حوزه سیاست خارجی تصریح کرد: نکته دیگر اینکه ما در حوزه صادرات متأسفانه کمتر بخش‌خصوصی را بازی می‌گیریم و آنها را کمتر در سیاست‌گذاری‌ها و تعاملات بازی می‌دهیم. با توجه به اینکه سیاست خارجی دولت، سیاست همسایگی است و به دنبال افزایش تعاملات با کشورهای منطقه بوده، به نظر می‌رسد در حوزه‌های اقتصادی باید پلن‌های تجاری و صادراتی‌مان را تغییر دهیم. یک بررسی دقیقی صورت بگیرد که فرصت و تهدید بازارهای چیست و ترکیه تشنه چه محصولاتی از ما است و این موارد را شناسایی کنیم تا از ظرفیت بخش‌خصوصی برای شناسایی آنها استفاده شود. ترکیه بازار ۸۵ میلیونی کالا دارد که می‌شود از آن ظرفیت‌ها استفاده کرد و این نیازمند یک سلسله اصلاحات در راهبردهای تجاری و اقتصادی ما است.
عابدی گناباد در پاسخ به این سوال که در حوزه آلودگی هوا و همچنین مسئله گردشگری به چه شکل می‌توانیم با ترکیه همکاری داشته باشیم تا مشکلاتی که در کشور داریم را حل کنیم، گفت: در موضوع آلودگی هوا یک بخشی از آن مربوط به ریزگردها و سدسازی‌هایی که ترکیه انجام می‌دهد، است. برخی می‌گویند ترکیه دارد از طریق آب برای فشار سیاسی بر کشورهای منطقه استفاده می‌کند. این بحث باید برای ترک‌ها جا بیفتد که منابع آبی جزو منابع مشترک بین کشورهای بالادست و پایین‌دست است. اگر این سدسازی‌ها بر وضعیت کشورهایی مثل سوریه، عراق یا برخی کشورهای دیگر حتی جمهوری آذربایجان اثر بگذارد، ترک‌ها باید متوجه شوند که سیل ناامنی‌هایی که ممکن است در این کشورها اتفاق بیفتد، ممکن است سرریزش برای ترکیه باشد و مسئله ایجاد کند. به طور مثال می‌گویند یکی از مسائل بحرانی سوریه در سال ۲۰۱۱ مربوط به خشکسالی بود.
وی افزود: این موارد را باید برای ترکیه روشن و شفاف کرد. به ویژه بخشی از افکار عمومی ترکیه که الان نسبت به ورود مهاجران حساس بوده و آقای اردوغان را تحت‌فشار قرار می‌دهند. شاید آقای رئیسی نتواند این مسائل را از طریق دولت انجام دهد؛ اما از طریق بخش‌خصوصی، از طریق گروه‌های مردم‌نهاد می‌توانیم از این ظرفیت‌ها برای اثرگذاری بر افکار عمومی ترکیه استفاده کنیم که اگر این سیاست توسعه‌محورانه یکجانبه باشد و به چندجانبه‌گرایی توجه نشود برای ترکیه تبعات مهمی دارد. اگر این ریزگردها برای کشورهای اطراف مسأله ایجاد کند، دود آن قطعا به چشم ترکیه هم خواهد رفت. برخلاف بحث‌هایی که در مورد خشکسالی در کشور ما راه افتاده است و تصاویری که در مرز ایران و ترکیه می‌بینید، در دو، سه سال اخیر به علت سدسازی‌ها و بهره‌برداری‌های نادرست بسیاری از دریاچه‌ها و رودخانه‌های مختلف خشک شده و در حال حاضر ترکیه هم با بحران خشکسالی مواجه است و احتمالا تبعات جبران‌ناپذیری برای آنها ایجاد می‌کند. این موضوع به مرور بر اقلیم و خشک‌شدن آن تاثیر دارد و ریزگردها را برای ترکیه هم به وجود خواهد آورد.
این کارشناس حوزه سیاست خارجی تصریح کرد: این بحران‌ها سرریز خواهد شد و باید برای افکار عمومی تبیین و روشن شود. ایران باید از ظرفیت کشورهایی مثل عراق، سوریه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان که درگیر ریزگردها و آلودگی‌ها هستند، برای فشار آوردن به ترکیه استفاده کند. چه بسا می‌شود از ظرفیت‌های نهادهای بین‌المللی و سازوکارهای زیست‌محیطی بین‌المللی هم برای فشار آوردن به ترکیه استفاده شود.
وی افزود: در بحث‌های جهانگردی، یکسری از زیرساخت‌های ما در حوزه راه‌آهن، خطوط هوایی، ریلی، جاده‌ای و هتل‌ها مشکل دارد. در حوزه تبلیغات مشکل داریم و باید در این حوزه‌ها کار کنیم، تلاش کنیم تا بحث توریست یکطرف نباشد. درست است ما یکسری محدودیت‌هایی را داریم بالاخره اینجا ساختارش با ترکیه فرق دارد و سلسله محدودیت‌هایی داریم که ترک‌ها ندارند. اما باز هم می‌توان از ظرفیت‌ها استفاده کرد. ما می‌توانیم از ظرفیت علویان و شیعیان ترکیه برای جهانگردی مذهبی و توریست مذهبی استفاده کنیم. ما تقریبا ۲۰ تا ۲۵ میلیون علوی در ترکیه داریم که می‌توانیم از این ظرفیت استفاده کنیم. برخی از بزرگان صوفیه علوی‌ها و حتی اهل سنت ترکیه در خراسان، نیشابور و نقاط مختلف ایران ساکن بوده و در ترکیه مورد احترام هستند. علاوه بر این می‌شود کارهای دیگری هم در حوزه توریسم و جهانگردی با ترکیه انجام داد و از تجربیات این کشور هم استفاده کرد.
عابدی گناباد در پاسخ به این سوال که در مورد موضوع سوریه به چه شکل می‌توانیم اختلاف دیدگاه‌ها را در قالب چارچوب مذاکرات آستانه به همکاری تبدیل کنیم، گفت: ما در حوزه سوریه یک اشتراک‌نظری با ترک‌ها داریم که آن بحث مهار جریان‌های افراطی است. بحث کردهای این ناحیه خط قرمز ترکیه است و به شدت روی آنها حساس است. مسائلی که ترکیه با آنها داشته و اختلافات شدیدی که از اواخر امپراتوری عثمانی دارد، گرایشات مرکزگریزانه و تجزیه‌طلبانه در مناطق کردنشین در منطقه غرب آسیا هیچ‌جا به اندازه ترکیه نیست. با توجه به سیاست‌هایی که در اواخر امپراتوری عثمانی و در دوره جمهوری نوین ترکیه علیه کردها انجام شده، ترکیه یکسری حساسیت‌هایی دارد و نگران تجزیه‌طلبی در شمال سوریه و همکاری‌های گروه‌های تجزیه‌طلب کرد با آمریکایی‌ها است.
وی افزود: می‌توان از ظرفیت ترکیه برای پیگیری منافع خودمان حتی در همین راستا استفاده کنیم. ایران به دنبال تجزیه‌طلبی در سوریه نیست، بلکه به دنبال این است تا حکومت مرکزی سوریه اقتدار خود را در کل خاک سوریه برقرار کند. حتی ایران می‌تواند میان بشاراسد و اردوغان میانجی‌گری کند. در این چند سال روابط این دو نفر به شدت شکرآب شده است. تلاشی که اردوغان علیه حکومت سوریه داشت، باعث شده که اعتماد دمشق نسبت به آنکارا از بین برود. ایران هم می‌تواند از این ظرفیت‌ها استفاده کرده و سعی کند ترکیه را به سمت برخی اقدامات اعتمادساز حرکت دهد.
عابدی گناباد مورد اینکه ترکیه سعی می‌کند مسائل و روابط اقتصادی خود را تحت تاثیر مسائل سیاسی قرار ندهد، گفت: این‌گونه نیست. ترکیه تلاش می‌کند، اما اینکه مسائل سیاسی تأثیر نگذارد، اینطور نیست. اگر آقای قلیچداراوغلو رئیس جمهور می‌شد، قطعا با آقای اردوغان متفاوت بود. واقعیت این است که مسائل سیاسی هم بر روابط دو کشور تأثیر می‌گذارد. متأسفانه این نکته‌ای است که باید گفته شود؛ افکار عمومی ایران چندان نگاه مثبتی به آقای اردوغان و حزب عدالت و توسعه ترکیه ندارند. برخلاف مواضع اولیه‌ای که ۵-۶ سال اول حزب عدالت توسعه در داخل ایران داشت، به نظر می‌رسد یکی از آسیب‌های ترکیه در ایران در حوزه اقتصادی این است چراکه سیاست‌هایی که ترکیه در سوریه و قفقاز دارد، برخلاف امنیت ملی ایران بوده است. اتفاقا ترکیه برخلاف حرفی که می‌زند، حداقل بحث‌های سیاسی را هم لحاظ می‌کند، اما عمل اقتصادی‌اش با حرف‌های سیاسی‌اش متفاوت است. ولی نکته‌ای که وجود دارد این است که روابط ما با ترکیه نسبت به کشورهای دیگر یک مقدار متفاوت است. ما با ترکیه مرز مشترک داریم، تصمیمات سیاسی روی دو کشور اثرگذار است، رقابت، اختلاف و همکاری داریم. پس مباحث سیاسی اثر می‌گذارد و نمی‌توانیم بگوییم اثر نمی‌گذارد.
وی با اشاره به روابط ترکیه و اسرائیل گفت: بعضی از جاها با هم همکاری دارند اما ترکیه و رژیم‌صهیونیستی با هم رقابت ندارند و تنها اختلاف‌شان بر سر فلسطینی‌ها است. اما ما با ترکیه در مسائل مختلف رقابت، اختلاف و همکاری داریم و این موارد یک مقدار متفاوت است.
عابدی گناباد در پاسخ به این سوال که همانطور که مسیر ترانزیتی ما به اروپا کشور ترکیه است، قفقاز هم مسیر ترانزیتی ترکیه برای این منطقه است. به نظر شما این موضوع چقدر می‌تواند در تقویت روابط دو کشور تاثیرگذار باشد گفت: ترکیه باید این مسئله را متوجه داشته باشد کلا مسیر قفقاز خیلی مسیر مطمئنی برای بحث‌های اقتصادی نیست. چون به لحاظ جغرافیایی مسیر قفقاز مسیر کوهستانی بوده و در محیط کوهستانی سرعت حمل و نقل کالا کندتر است. علاوه‌بر این بعد از اینکه به باکو می‌رسید باید از دریای خزر هم گذر کند. یعنی اگر ترکیه بخواهد کالایی را به چین ارسال کند، مسیر آسیای‌میانه و قفقاز مسیر طولانی است و ترکیه باید بر این مسأله واقف باشد که در خیلی از حوزه‌ها مانند کالاهای فاسد شدنی از جمله لبنیات و سبزیجات ممکن است صرفه اقتصادی نداشته باشد.
وی افزود: به نظر می‌رسد اگر یک مقدار دو کشور بپذیرند که باید با هم کار کنند. از طرف دیگر یک مقداری وضعیت افغانستان متعادل‌تر شود و فضای مساعد به وجود بیاید؛ اگر ما بتوانیم از طریق ایران، افغانستان و حتی ترکمنستان این مسیر را برای ترکیه فعال کنیم، بسیار مناسب‌تر خواهد بود و به نظر من در حوزه‌های تنوع مسیر باید با ترک‌ها کار کرد.
