بررسی ابعاد تحولات جدید در مذاکرات ایران و غرب/ موضوع نظارت‌های پادمانی آژانس باید رفع و رجوع شود

سیدجلال ساداتیان تحلیل‌گر سیاست خارجی در گفت‌وگو با ایلنا، درباره تحولات اخیر رخ داده درباره مذاکرات ایران با غرب و آمریکا و همچنین گزارش غیرمکتوب رافائل گروسی درباره عدم پیشرفت توافقات انجام شده با ایران گفت: یک بخشی‌ از مسأله برجام مسائل فنی است که به حرکت‌های پادمانی مربوط می‌شود که مجلس ایران هم محدودیت‌هایی را ایجاد کرد. در نهایت بحث این بود که این تحریم‌ها تا زمانی که برداشته نشده حرکاتی که به موجب پادمان یعنی به موجب نظارت آژانس بر نحوه فعالیت مراکزی که فعالیت‌های هسته‌ای دارد، آن‌ها هم محدود شود و در نتیجه این محدودیت، آژانس از حرکاتی که ایران انجام می‌دهد، مطلع نباشد. مثل آن کاری که در گذشته انجام دادند، یعنی برای مقطعی اقدامات هسته‌ای ایران ضبط می‌شد اما نوار آن در اختیار آژانس قرار نمی‌گرفت. بعد در ادامه گفته شد که ضبط هم نکنید و دوربین‌ها را به طور کامل خاموش کردند. این حرکات باعث این شد که آژانس موضع بگیرد یعنی به سمتی رفت که آقای گروسی گزارش این فعالیت‌ها را به شورای حکام بدهد و آنها هم قطعنامه‌ای را مصوب کردند. صحبت این بود که در صورت ادامه این روند، اگر این قطعنامه‌ها ادامه پیدا کند کار ایران به شورای امنیت ارجاع می‌شود.

وی افزود: بعد از این همکاری دو طرف مجددا از سر گرفته شد. یعنی آقای اسلامی به وین رفت و گفت‌وگوهایی انجام شد. نکته دیگر مکان‌هایی بود که آژانس نسبت به آنها گزارش‌های ادعایی دال بر اینکه در آنها فعالیت هسته‌ای می‌شود، دریافت کرد که نهایتا یکی از این سایت‌ها را آقای گروسی دید و گفتند ما فقط اینجا فعالیت نظامی داریم و فعالیت هسته‌ای وجود ندارد و یک مقدار آن نظر تعدیل شد. به موازات این اقدامات، بحث مذاکره غیرمستقیم با آمریکا مطرح بود، حتی یک مقدار جلوتر از آن، ابتکار عملی بود که آقای جوزپ بورل تقریبا اوایل تابستان سال گذشته مطرح کرد تا با یک ابتکار تازه فعالیت‌های غیرمستقیم را انجام دهند تا با آمریکا به شکل غیرمستقیم گفت‌وگو شود. بر سر همین موضوع هم با مسائلی پیش آمد که موجب شد با اروپایی‌ها توافق نکنیم. بعد از آن موضوع زمستان سخت اروپا را مطرح کردند که گفتند اهرم انرژی موجب گرفتن امتیاز بیشتر از آنان خواهد شد که این اتفاق رخ نداد. موضوع مهم دیگر هم مربوط به جنگ اوکراین بود که اروپایی‌ها ادعا کردند ایران به طرف روسی در جنگ اوکراین پهباد داده است. بنابراین این عوامل باعث شد اروپایی‌ها ابراز ناخرسندی کنند و به آمریکا نزدیک شوند.

ساداتیان تصریح کرد: نزدیک شدن اروپایی‌ها به آمریکا باعث شد، احتمال به نتیجه رسیدن برجام رو به صفر حرکت کند. در ادامه این وضعیت زمزمه این پیش آمد که تبادل زندانی‌ها صورت بگیرد و نوعی توافق مقطعی یا موقت بین ایران و آمریکا حاصل شود که نتایج‌ آن را در این روزها هم دیدیم که پول‌های ایران که توسط آمریکا در عراق و کره جنوبی توقیف بود به قطر انتقال پیدا کند. چون واسطه این توافق قطر بود و در آنجا تحت کنترل فدرال آمریکا این پول صرف خرید یا مصرف کالاهای غیرتحریمی مثل دارو و غذا می‌شود. یعنی هر سه موضوع برجام به محاق رفت و به وضعیتی درآمد که کسی امیدی به  احیای آن نداشت.

وی در ادامه گفت: تحلیل‌های داخلی آمریکا و انتخابات آتی ریاست جمهوری این کشور در یکسال آینده هم مزید بر علت شد به اینکه آمریکایی‌ها یعنی حزب دموکراتی که الان دولت را در اختیار دارند، با ایران به هیچ توافقی نخواهند رسید زیرا، این امتیاز هرچه باشد دستاویزی برای جمهوریخواه‌ها می‌شود که به رقیب خود حمله کنند و لابی اسرائیل را از حزب دموکرات دریغ کنند و به سمت جمهوریخواه‌ها حرکت کنند. بنابراین دموکرات‌ها به دنبال این امتیاز نبودند، بلکه به دنبال امتیاز موقت بودند که با پول ایران بتوانند زندانیان‌شان را آزاد کنند که این برای‌شان امتیازی برای انتخابات باشد. یعنی پیچیدگی موضوع از چند جهت دست به دست همدیگر داده و در نتیجه ایران هم فکر کرده که وقتی به برجام دست پیدا نمی‌کند، پس عجله‌ای در دادن امتیازهای پادمانی و نظارت‌های آژانس نداشته باشد.

این تحلیل‌گر مسائل سیاست خارجی افزود: این روند هم باعث شد که از این طرف آژانس یک مقدار فشار را افزایش دهد و آقای گروسی، بیانیه‌ای را صادر کند و تهدید کند که پرونده ایران را به شورای حکام خواهند داد و ایران را در مظان قطعنامه جدیدی قرار خواهند داد. یعنی هرکدام از این وجوه را در نظر بگیریم هرکدام به یک شکلی فشار مضاعفی را بر ایران دارد. البته ایران می‌گوید ما به توافق رسیدیم و امید به نتیجه‌ برجام داریم؛ ولی درواقع این حرکت‌هایی که اتفاق می‌افتد نشان می‌دهد که این ابتکارات و حرکت‌ها هیچ‌کدام نتیجه مطلوب را حاصل نکرده و آنها هم ادعا می‌کنند که دولت سیزدهم در این دو سالی که سرکار آمده، تمایلی به اینکه به سمت یک توافق حرکت کند را خیلی از خود نشان نداده است. این تحلیل و تصور به هرحال در آژانس هم حاکم شده و آنها هم به این نقطه رسیدند که فشارهای خودشان را بیشتر کنند.

ساداتیان در پاسخ به این سوال که ایران باید چه رفتاری در پیش بگیرد تا فشارها را خنثی کند گفت: واقعیت این است که ما خیلی جزئیات ماجرا را نمی‌دانیم چون ایران خیلی اطلاع‌رسانی نمی‌کند و اطلاع‌رسانی‌ها خیلی ضعیف صورت می‌گیرد. در نتیجه زمانی شما راه حل را به درستی و به دقت می‌توانید ارائه کنید که اطلاعات‌تان کامل باشد. ما الان تقریبا از طرفین اطلاعات کمی داریم، حتی ظاهرا در همین توافق موقت هم قرار بر این شده که خیلی اطلاع‌رسانی عمومی صورت نگیرد و مذاکرات بین خودشان محرمانه بماند تا زمانی که کار به نتیجه برسد.

وی افزود: ولی شاید راه‌حل مسأله این بود که به جد به آن توافق ۲۰۱۵ برگردند شاید هم بهتر از این همان بود که اجازه می‌دادند در دوره آقای روحانی یا اواخر دوره آقای روحانی که گفته شد اجازه بدهید توافق شود شما از مزایای آن برخوردار شوید، کار انجام می‌شد که این اتفاق رخ نداد. در این دو سال و اندی که دولت سرکار آمده عملا آنها به چنین نتیجه‌ای نرسیدند فکر می‌کنم اگر با آن ابتکار عملی که آقای جوزپ بورل می‌خواست انجام بدهد، پیش آمده بودند شاید تا الان به یک نتایجی رسیده بودند اما او را تحریک کردند به دلیل آنکه زمستان سخت اروپا در پیش است صبر کنیم تا امتیازات بیشتری می‌گیریم اما آنها نسبت به این موضوع بی‌اعتنا شدند و شرکت‌های آنها سراغ قطر رفته و از منابع مشترک ایران و قطر قراردادهای بلندمدتی را برقرار کردند و حتی آمریکایی‌ها ونزوئلا را آزاد گذاشتند و تحریم‌های ونزوئلا را برداشتند که بتواند نفت خودش را بفروشد و اروپا شرایط خاص خودش را پشت‌سر گذاشت.

ساداتیان تصریح کرد: بنابراین این موارد فرصت‌های کوتاهی بود که وقتی پیش می‌آید باید از آن بهره برد. اینکه عده‌ای می‌نشینند و تحلیل‌هایی را ارائه می‌کنند که فکر می‌کنند در آینده فرصت‌ها کاملا وجود خواهد داشت و ادامه پیدا می‌کند، تنگناهایی به وجود می‌آید که طبیعتا طرف مقابل در برابر امتیاز دادن مقاومت‌هایی انجام می‌دهد که نباید این کار را انجام دهد و به نوعی بن‌بست ایجاد می‌کند. مگر اینکه طرف آمریکایی حاضر شود امتیازات بیشتری بدهند اما در این مقطع تا قبل از انتخابات آمریکا، به طور قطعی وارد توافق بلندمدت با ایران نمی‌شوند. حالا اگر با اروپایی‌ها بتوانند به یک راه‌حلی با ایران برسند بیشتر به نظر می‌آید که نظارت‌های پادمانی را رفع و رجوع کنند. یعنی نمایندگان آژانس باید بتوانند بازدیدها و بازرسی‌های پادمانی داشته باشند.

وی تصریح کرد: بنابراین این موارد جز مسائل فنی است که بین طرفین وجود دارد و این فشارها بر ایران را افزایش داده است. اینها بخش‌هایی است که ما به عنوان تحلیلگر خیلی از روند مذاکرات اطلاعی نداریم. آن کسانی که در بطن مذاکرات هستند باید یک مقدار اطلاع‌رسانی درست کنند که ما در چه شرایطی هستیم و در کدام وضعیت می‌توانیم توافق کنیم اما وقتی مصلحت نمی‌دانند و چیزی را درست اطلاع‌رسانی نمی‌کنند، ما هم قاعدتا جای آن مذاکره‌کنندگان نیستیم که بخواهیم مسأله را به دقت بررسی کنیم.