چگونگی اجرای قرارداد تهران و پکن، به احیای برجام بستگی دارد/ هنوز خبری از سرمایه‌گذاری چینی‌ها در ایران نیست

به گزارش ایلنا به نقل از شورای روابط خارجی اروپا، امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، آخر هفته قبل به پکن سفر کرد. در دستور کار امیرعبداللهیان، بحث و تبادل نظر درباره توافقنامه مشارکت راهبردی جامع  بود که بین چین و ایران در مارس ۲۰۲۱ امضا شد. چین قراردادهای مشابهی با بسیاری از کشورها از جمله عراق، امارات متحده عربی و عربستان سعودی دارد. اما چیزی که در مورد قرارداد ایران و چین منحصر به فرد است، این است که چگونگی اجرای آن به احیای برجام بستگی دارد. 

علیرغم اینکه تیترهای نفس‌گیر هشدار می‌دهند که چین و ایران در حال تعمیق روابط با هدف به چالش کشیدن هژمونی غربی هستند، روابط بین دو کشور در واقع محدود شده است، به ویژه پس از خروج دولت ترامپ از برجام در ماه مه ۲۰۱۸. طی دو سال بعد، ایران از اقدامات چین برای تجارت نفتی و غیرنفتی در مواجهه با تحریم‌های ثانویه آمریکا ناامید شد. چین به نوبه خود نگران اقدامات تحریک‌آمیز خطرناک از جمله حملات به زیرساخت‌های نفتی و نفتکش‌ها و بخش‌های مهم زنجیره تامین انرژی چین بود که به طور گسترده به ایران نسبت داده می‌شد. زمانی که پیش‌نویس توافق ایران و چین در ژوئیه ۲۰۲۰ به بیرون درز کرد، انتقادات زیادی در ایران به وجود آمد، زیرا گزارش‌های نادرست غربی باعث شد افکار عمومی ایران به این باور برسند که دولت روحانی قصد دارد فروش دارایی‌های ملی به منافع چین را آغاز کند. 

در ماه‌های اخیر  روابط چین و ایران گرم‌تر شده است. اما این به این دلیل نیست که توافق ایران و چین به نتایج مشخصی منجر شده است. در عوض، تلاش‌های مجدد ایران در زمینه دیپلماسی به کاهش ترس سیاست‌گذاران چینی درباره حرکت خاورمیانه به سمت یک بحران عمیق‌تر کمک کرده است. از یک سو، گفت‌وگوها درباره آینده برجام این چشم‌انداز را ارائه می‌دهد که تشدید تنش‌های هسته‌ای ایران محتمل نیست. از سوی دیگر، تلاش‌های ایران برای وارد شدن به گفت‌وگو با همسایگان عرب خود، احتمال درگیری منطقه‌ای را کمتر کرده است. در هر دو مورد، دیپلماسی ایران به حفظ امنیت انرژی چین کمک می‌کند.

وزیر خارجه چین  پس از دیدار با امیرعبداللهیان که پس از تبادل‌نظر با وزرای خارجه عربستان سعودی، بحرین، کویت، عمان و ترکیه انجام شد، این ایده را تایید کرد که دیپلماسی منطقه‌ای می‌تواند صلح منطقه‌ای را تضمین کند. 

چین خرید نفت خود از ایران را افزایش داده است و مستقیماً تحریم‌های ثانویه ایالات متحده را نادیده می‌گیرد. جهش در بخش نفت ایران پشتوانه بهبود اقتصادی نوپای این کشور پس از سه سال رکود بوده است. دولت بایدن به طور علنی و خصوصی به چین در مورد این خریدها هشدار داده است، اما به دنبال اعمال تحریم‌های خود به شکل قابل توجهی نبوده است. برخی از مفسران پیشنهاد کرده‌اند که خرید نفت چین به این معناست که ایران تمایل کمتری برای پایان دادن به مذاکرات برجام خواهد داشت، زیرا در حال حاضر از مزایای اقتصادی کلیدی کاهش تحریم‌ها برخوردار است. اما این تحلیل این واقعیت را نادیده می‌گیرد که ایالات متحده و چین در مورد برجام منافع مشترکی دارند.

در سال ۲۰۱۸ رهبران اروپایی قول داده بودند که راه‌هایی برای حفظ منافع اقتصادی این توافق برای ایران در مواجهه با تحریم‌های ثانویه آمریکا بیابند. اما تلاش‌های مقامات اروپایی برای جلوگیری از سقوط چشمگیر تجارت دوجانبه با ایران شکست خورد، شکستی که نمونه‌ آن راه‌اندازی و از بین رفتن اینستکس است.

چین تنها طرف برجام بوده که توانسته به ایران در مواجهه با تحریم‌های ثانویه آمریکا یک راه نجات اقتصادی بدهد. این به مقامات چینی اهرم بی‌نظیری داده است. امیرعبداللهیان در سفر خود به پکن احتمالاً تشویق شده که مذاکرات هسته‌ای را به پایان برساند.

نکته مهم این است که حمایت اقتصادی چین از ایران در حال حاضر محدود است در حالی که خرید نفت افزایش یافته است، خریدهای حیاتی ایران از کالاهای صنعتی چین به نوبه خود افزایش نیافته است. اساسا هنوز خبری از سرمایه‌گذاری چینی‌ها در ایران نیست. همانطور که برای اکثر اقتصادهای در حال توسعه، مسیر ایران به سمت رشد اقتصادی بادوام به یک رابطه اقتصادی کارآمدتر با چین بستگی دارد در حال حاضر، تجارت و سرمایه‌گذاری چین در ایران بسیار عقب‌تر از سطحی است که در بین همسایگان عرب آن دیده می‌شود. رسیدن به عقب ماندگی مستلزم آن است که ایران از لغو تحریم‌های ثانویه ایالات متحده منتفع شود.

اگر مذاکرات هسته‌ای با شکست مواجه شود، چین در برابر تلاش غرب برای اعمال مجدد تحریم‌های چندجانبه علیه ایران مقاومت می‌کند و از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل متحد جلوگیری می‌کند و احتمالاً از توافق موقت حمایت می‌کند. چین برای نشان دادن حاکمیت اقتصادی خود و تقویت امنیت انرژی خود، به خرید مقداری نفت از ایران ادامه خواهد داد. اما بعید است که این خریدها با همان حجمی که امروز مشاهده می‌شود، ادامه پیدا کند.

گرم شدن روابط چین و ایران به خوبی پیش بینی می‌شود. چین به‌عنوان یکی از طرف‌های برجام، هوشمندانه حمایت اقتصادی خود از ایران را حفظ کرده و سطح حمایت را برای تشویق ایران برای باقی ماندن در توافق تنظیم می‌کند و در عین حال روشن می‌کند که تعمیق واقعی روابط دوجانبه به احیای توافق هسته‌ای بستگی دارد. مقامات غربی به درستی نگران طرح‌های ژئوپلیتیک چین هستند، اما غرب و چین در رابطه با ایران منافع مشترکی دارند. اگر توافق هسته‌ای حفظ شود، دیپلماسی اقتصادی چین مستحق اعتبار قابل توجهی خواهد بود.