امر‌ به معروف و نهی از منکر به دوچرخه‌سواری بانوان، نگهداری از حیوانات خانگی و حجاب محدود شده است/ نباید امر به معروف و نهی از منکر را ابزار یکدست‌سازی جامعه تلقی کرد

محمدصالح نقره کار در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در خصوص اظهارات اخیر رئیس قوه قضائیه درباره امر به معروف و نهی از منکر، اظهار کرد: اصل ۸ قانون اساسی و قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر یک تلقی ابزارانگارانه در جهت نقض حریم خصوصی و مداخله در امور شهروندان و بی‌توجهی به حقوق و حریم مردم قلمداد شده است در حالی که امر به معروف و نهی از منکر مطابق اصل ۸ قانون اساسی و نظام هنجاری و افق‌پنداری قوه مؤسس قانون اساسی ایران در جهت ترویج صلح، وفق، دوستی و حمایت و مدارا نسبت به حقوق اقلیت‌ها و قومیت‌ها و ده‌ها پشتوانه دیگری که در جهت حفظ حقوق عامه و صیانت از حقوق شهروندی و مبارزه با ظلم است، محقق شده است. 

وی افزود: بالاترین ارزش در نظام حکمرانی، عدم ظلم است و نظام امر به معروف و نهی از منکر بر مبنای سیره گفتمانی در نظام هنجاری جمهوری اسلامی ایران با اتکا به سنت معصومین و ثقلین قرآن کریم، این است که بالاترین ظلم‌ها، ظلم حکمرانی نسبت به شهروندان و مهمترین مصداق امر به معروف و نهی از منکر، نصیحت ائمه مسلمین است بنابراین لازم است که ما بازبینی و بازنگری نسبت به مفهوم امر به معروف و نهی از منکر در دوران کنونی و هزاره سوم داشته باشیم. 

دبیر کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای دادگستری مرکز بیان کرد: با این فرض، نظام امر به معروف و نهی از منکر مبتنی بر شفافیت، پاسخگویی، اثربخشی، رعایت حریم خصوصی و رعایت حقوق اقلیت‌ها و قومیت‌ها و توجه به ارکان مصالح عمومی شهروندان است. بنابراین مهمترین تجلی امر به معروف و نهی از منکر در بهبود شاخص‌های حکمرانی و کاهش سطح فلاکت مردم و بهتر کردن زیست اجتماعی شهروندان است.

این وکیل پایه یک دادگستری ادامه داد: با این وصف امر به معروف و نهی از منکر اساساً ابزار یکدست‌سازی جامعه و بسته کردن شرایط کشور‌ نیست بلکه ابزار آزادی، اراده و دفاع شهروندان از حق آزادی است و آزادی شهروندان از بزرگترین معروف‌ها در کشور است و خیرخواهانه باید در مسیر مطالبه آزادی، عدالت، درستکاری، شفافیت، صداقت و خدمت به شهروندان در راستای استفاده صحیح از منافع عمومی گام برداریم.

نقره‌کار تصریح کرد: بر خلاف آنچه که امر به معروف و نهی از منکر پنداشته می‌شود، کارکرد صحیح آن بر مبنای گردش آزاد اطلاعات و توزیع عادلانه ثروت، قدرت، امکانات، شایسته‌سالاری و علم‌گرایی در جامعه است.  پیشوایی خرد، اندیشه، علم و تجربه در اداره حکمرانی از بزرگترین معیار‌ها برای اداره کشور است.

وی ادامه داد: ما با چنین پشتوانه‌ نظری باید این را در نظر داشته باشیم که امام علی(ع) نیز در این زمینه فرموده‌اند که خداوند دوست ندارد صدای مظلوم با ضعف در کشوری در انتقاد از قدرت و حکمرانی شنیده شود. ما با اندیشه‌ای سروکار داریم که می‌گوید من حاضر نیستم کل این حکومت را به دست بگیرم بابت اینکه حقی را ناحق کنم. بنابراین امروز بزرگترین امر به معروف و نهی از منکر این است که صدای فقرا و محرومان باشیم و مطالبات آنها را یادآوری کنیم و برای زیست شایسته شهروندان تلاش کنیم و موانع آن را برطرف کنیم. 

این حقوقدان اضافه کرد: امروز بزرگترین منکر، افسردگی جامعه است و شادسازی بزرگترین معروف است. امر به معروف و نهی از منکر یعنی جامعه را به سمت شادی، خرد و خودشکوفایی و بالندگی و خلاقیت پیش ببریم و از تفتیش عقاید و شنود غیرقانونی پرهیز کنیم.

وی تأکید کرد: از مداخله در امور شهروندان و حریم خصوصی شهروندان اعراض کنیم؛ اینها خیر عمومی و منافع همگانی است و امر به معروف به معنای امر به این خیرها و خوبی‌هاست.

نقره‌کار با بیان اینکه نباید امر به معروف را ابزار سرکوب قلمداد کرد، افزود: از مصادیق امر به معروف و نهی از منکر، افشای فساد است؛ در جامعه‌ای که تبعیض، بی‌عدالتی، رانت و توزیع ناعادلانه ثروت و فرصت وجود دارد، بزرگترین معروف این است که ما در دسترسی نخبگان به مناصب مانع ایجاد نکنیم. همچنین بزرگترین امر به معروف و نهی از منکر این است که نظارت‌ها به شیوه پیشین استمرار پیدا نکند. آنان که می‌توانند جامعه را به نحو احسن اداره کنند، باید در مناصب عمومی مشارکت کنند. 

وی همچنین یکی دیگر از بزرگترین معروف‌ها را انتخابات دانست و گفت: موانع انتخاب شهروندان برای تصدی امور عمومی و برای اینکه دولت و قدرت به صورت متناوب و یکه‌سالارانه اداره نشود و به صورت مستمر در دست افراد پرتکرار و از یک جناح نباشد، بزرگترین معروف است تا قدرت به صورت چرخشی باشد تا امکان نظارت و تعادل و توزیع قدرت وجود داشته باشد.

این عضو کانون وکلای دادگستری مرکز اظهار کرد: صداو سیما نیز نباید انحصاری باشد و باید صداهای مختلفی از مردم ایران شنیده شود و هر یک از شهروندان صدا و مطالبات خود را از رسانه ملی بشنوند و جامعه به صورت آزادانه برای آگاهی و دانایی در جهت توانایی اداره شود. با این اوصاف، امر‌ به معروف و نهی از منکر با وجدان عمومی انطباق دارد. وقتی که شهروندان به صورت آزادانه بتوانند از قدرت انتقاد کنند و صاحبان قدرت از جمله صاحبان مناصب عمومی و ضابطان و تمامی کسانی که از اقتدار بهره‌مند هستند را به قانون و موازین انسانی و تکریم حقوق انسانی دعوت کنند، این یکی از معروف‌های بزرگ است. 

وی اضافه کرد: از جمله در زمینه‌های مربوط به حق سلامت شهروندان در شرایط کرونایی یکی از امر به معروف‌ها و نهی از منکرها این است که شهروندان را به تکالیف خود در قبال یکدیگر دعوت کنیم.

این وکیل پایه یک دادگستری بیان کرد: سرانه پرونده، خشونت‌های خانگی، دعاوی همجواری و همسایگی، تصادفات جاده‌‌ای، دعاوی علیه اشخاص و اموال، دعاوی مربوط به مالکیت معنوی بسیار زیاد است. جامعه‌ای که پر از خشم، نفرت و بی‌توجهی به حقوق دیگران باشد، جامعه‌ای است که در مسیر معروف حرکت نمی‌کند. بزرگترین امر به معروف فقط نسبت به حاکمان تجلی ندارد بلکه نسبت به شهروندان، آموزش‌های همگانی، ترویج اخلاق، خشونت پرهیزی و کمک به همنوع معروف است. البته کشور ما از حیث اصول انسانی و رفتارهای انسان‌دوستانه سرآمد همه کشورها است و مردم ما در آسیب‌ها و رنج‌های همگانی در کنار یکدیگر هستند و از حیث مدارج انسانی بسیار والا هستند اما نظام حقوقی به خصوص نظام آموزشی ما در بزرگترین بستر امر به معروف و نهی از منکر باید آموزش‌های همگانی را به سمت ترویج حمایت و رعایت حقوق دیگران فراهم کند. ما امروز به صورت مشخص نیازمند نظام حمایت جدی از آسیب‌دیدگان و آسیب‌پذیران و گروه‌های خاصی نظیر مددجویان بهزیستی هستیم که جامعه باید به صورت خاص از آنها حمایت کند. 

نقره‌کار در پایان خاطرنشان کرد: متأسفانه در بسیاری از موارد امر‌ به معروف و نهی از منکر به دوچرخه سواری بانوان و نگهداری حیوانات خانگی و حجاب محدود می‌‌شود در صورتی که قطعاً امر به معروف و نهی از منکر ساحتی اخلاقی و انسان دوستانه و فراتر از این موارد است و باید در مجرای صحیح خود و در جهت کارکرد سازنده و اثربخش برای ایرانی بهتر با تولید ناخالص ملی بیشتر و بهره‌وری افزون‌تر و با رعایت الگوهای درست مصرف وجود داشته باشد. یکی از بزرگترین معروف‌ها در کشور ما مصرف انرژی بهینه و استفاده صحیح از فرصت‌های ملی است.