باقی در گفتوگو با ایلنا:
وجود انجمن دفاع از حقوق زندانیان باعث پیشگیری از تخلفات می‌شود/ درک عمیقی از مفهوم جامعه مدنی در ساختار مدیریتی کشور وجود ندارد
یک فعال حقوقی گفت: مسئولان باید به این نتیجه برسند که وجود انجمن دفاع از حقوق زندانیان اولاً باعث اصلاح امور و پیشگیری از تخلف است، ثانیاً باعث ایجاد اعتماد است. اینکه نهادهای مدنی، حقوقدانان و روزنامه‌نگاران امکان بازدید از زندان و انتشار گزارش داشته باشند، موجب ایجاد اعتماد و ترمیم شکاف‌ها می‌شود و به نفع قوه قضاییه است.
عمادالدین باقی در گفتوگو با خبرنگار ایلنا در خصوص بهبود وضعیت زندانیان و تاثیر بازدیدهای رئیس قوه قضاییه از زندان‌ها، اظهار کرد: به نظر من نفس این بازدیدها اگر جنبه تشریفاتی نداشته باشد و متعاقبا دستورات عملی برای رفع مشکلات صادر شود، بسیار ارزنده و گره‌گشا است و تداوم آن هم ضروری است.
وی افزود: همین جا خاطره‌ای را از شهید دوست محمدی یکی از بهترین مسئولان زندان‌ها نقل می‌کنم. ایشان موفق‌ترین رئیس زندان در کرمان و بعد هم در زندان اوین بود و همه زندانیان با هر گرایش و عقیده و اتهامی برای او احترام ویژه قائل بودند. یکی از کارهای ایشان این بود که آیین‌نامه سازمان زندان‌ها را زنده کرد. در آیین‌نامه آمده است که رئیس زندان باید به طور نوبه‌ای، هفته‌ای دو، سه بار از همه بندها بازدید کند و با زندانیان گفتوگو کند. معمولا مسئولان زندان‌ها چنین کاری انجام نمی‌دادند؛ اما شهید دوست محمدی که به دلیل عوارض شیمیایی شدن در جنگ از دنیا رفت، در سال ۱۳۸۰یا ۸۱ از همان ابتدا که در زندان مستقر شد ما به عنوان زندانی حداقل هفته‌ای دوبار او را می‌دیدیم. از اول صبح به همه بندها سرکشی می‌کرد. همراه با معاونان زندان می‌نشست، مشکلات و عریضه‌های زندانیان را گوش می‌داد و می‌گرفت، یادداشت می‌کرد و بعد هم بلافاصله رسیدگی می‌کردند. یک بار خود ایشان برای من تعریف کرد اوایلی که به زندان آمده بود وقتی وارد بندها می‌شدند به قدری مراجعات و درخواست‌ها زیاد بود که از عهده یادداشت کردن و رسیدگی به آنها بر نمی‌آمدند اما مداومت در این کار باعث شده بود که بعد از چند ماه زندانیان کمی بودند که کارهایی برای انجام دادن داشته باشند و در نتیجه بازدیدها خیلی سریع انجام می‌شود. باید الگوی شهید دوست محمدی توسط مسئولان قضایی و زندان‌ها دنبال شود تا نتیجه‌بخش باشد.
وی در خصوص نظارت بر زندان‌ها گفت: نظارت‌های درون قوه‌ای لازم هست اما کافی نیست. مساله زندان پدیده‌ای نیست که مختص ایران باشد. مسائل حقوقی و حوادثی که در زندان‌ها رخ می‌دهند از دورترین ایام در دوره‌های مختلف تاریخی و در کشورهای مختلف با هر ایدئولوژی و نژادی وجود داشته و هنوز هم وجود دارد؛ بنابراین ما نمی‌توانیم خود را از تجربیات مربوط به زندان و زندانبانی در جوامع دیگر محروم کنیم.
باقی ادامه داد: در کشورهای اروپایی نیز همین مشکلاتی که امروز ما در زندان‌ها داریم وجود داشته، آنها هم همین شرایط را پشت سر گذاشته‌اند اما راه‌هایی را برای کاهش مشکل طی کرده‌اند، چرا ما نباید آن راه‌ها را برویم؟ چرا فکر می‌کنیم اگر از تجربیات آنها استفاده کنیم، تجربیات غربی است؟
این فعال حقوق بشر اظهار کرد: همانطور که زندان، غربی و شرقی ندارد، این تجربه‌ها هم غربی و شرقی ندارند. مثلاً در فرانسه انجمنی وجود دارد تحت عنوان «انجمن بین‌المللی رصد زندان». این انجمن طبق اساسنامه‌اش فقط یک وظیفه دارد آن هم این است که مسائل و مشکلات زندان‌ها را بزرگنمایی کند و در سایت خود و در رسانه‌ها منتشر کند. یکی از کارهایشان بازدید از زندان‌ها و برجسته کردن همین مشکلات است و تاکنون هیچگاه مسئولان زندان‌ها نگفته‌اند که چون این انجمن، مشکلات زندانیان را منعکس و بزرگنمایی کرده دیگر حق بازدید ندارد؛ برای اینکه به این نتیجه رسیده‌اند که این یکی از شیوه‌های کنترل مدیریت زندان و زندانبان و حتی خود زندانیان است؛ چون اگر از ناحیه زندانیان هم خطاهایی صورت بگیرد برجسته می‌شود.
این فعال سیاسی تأکید کرد: متاسفانه مشکل بزرگ ما این است که هنوز درک عمیقی از مفهوم جامعه مدنی در ساختار مدیریتی کشور وجود ندارد برخی هنوز نمی‌دانند که جامعه مدنی یار و مددکار جامعه و حکومت است. البته به دلیل این که بعضی انجمن‌ها در پوشش کار مدنی کارهای دیگری کرده‌اند نوعی سوءظن به وجود آورده؛ اما به راحتی می‌توان تفاوت آنها را شناخت، نباید صرف اینکه یک یا دو انجمن از پوشش نهاد مدنی استفاده کرده‌اند، جامعه را از منافع کل سازمان‌های مدنی محروم کرد.
باقی افزود: ما در دوره آقای شاهرودی زمانی که آقای سهراب سلیمانی مدیریت زندان‌های استان تهران را داشتند، توانسته بودیم تا این حد اعتمادسازی کنیم که با همکاری و هماهنگی ایشان دوستانی از انجمن دفاع از حقوق زندانیان را برای بازدید از زندان‌های قرچک و کرج بفرستیم که گزارش تهیه کنند. هرچند همان زمان به ما می‌گفتند چون در آغاز راهیم و چنین تجربه‌ای نداریم ممکن است گزارشات شما اگر خیلی منفی باشد حساسیت‌هایی به وجود آید که نتوانیم این بازدید را تکرار کنیم. بنابراین گزارش ما انتقادی بود؛ اما واقع‌نمایانه بود و حسن و عیب را با هم دیده بود.
بنیانگذار انجمن حمایت از زندانیان اضافه کرد: من یکی از مهمترین راه‌حل‌ها را این می‌دانم که بالاخره مسئولان به این نتیجه برسند که وجود این نهادها اولاً باعث اصلاح امور و پیشگیری از تخلف است، ثانیاً باعث ایجاد اعتماد است. این که نهادهای مدنی، حقوقدانان و روزنامه‌نگاران امکان بازدید از زندان و انتشار گزارش داشته باشند، موجب ایجاد اعتماد و ترمیم شکاف‌ها می‌شود و به نفع قوه قضاییه است. امروز گروهی دست به اقدام هکری زده‌اند طبعاً این اقدام هزینه‌هایی را به بار آورده و چه بسا آنها هم انگیزه اصلاحی نداشتند و با اهداف دیگری این کار را کردند؛ اما یک مدیریت خردمند که آموزه دینی« رَحِمَ اَللَّهُ مَنْ أَهْدَى إِلَیَّ عُیُوبِی» را که در کلمات امام صادق(ع) هم آمده نصب العین خود قرار می‌دهد حتی از اقدامی که دشمنش علیه او می کند، می‌تواند استفاده نیکو و اصلاحی داشته باشد و از دشمن خودش هم ممنون باشد.
باقی بیان کرد: در سایر کشورها به لحاظ حقوقی، مقام تعقیب، تحقیق، رسیدگی و صدور و اجرای حکم، از یکدیگر کاملاً تفکیک شده‌اند به همین دلیل در اغلب کشورهای دنیا اساساً مدیریت زندان‌ها در اختیار دستگاه قضایی نیست، به دست شهرداری‌ها یا دستگاه اجرایی است. مقام تعقیب و تحقیق هم در دادستانی است و از دادگاه‌ها منفک هستند؛ اما در ایران همه این‌ها در یک دستگاه تجمیع شده و باعث پیدایش مشکلات زیاد و تحمیل هزینه‌هایی شده که با یک اصلاح ساختاری می‌توان از آنها پرهیز کرد و این کار مستلزم ارائه طرحی از طرف قوه قضاییه است. در دوره قبلی مجلس، ما یک متن تفصیلی در همین زمینه در اختیار بعضی از نمایندگان گذاشتیم و با آنها هم گفت‌وگوی توجیهی مفصل داشتیم اما متاسفانه به نتیجه‌ای نرسید.
