سیاست خارجی ایران در هفته‌ای که گذشت
بررسی ادعای نشریه نیویورک تایمز مبنی بر احتمال حمله نظامی آمریکا علیه ایران، سفر وزیر امور خارجه آمریکا به منطقه، تمدید معافیت عراق از تحریم‌های ایران، اصابت موشک به سفارت ایران در کابل و آزادی تبعه استرالیایی از ایران از جمله مهمترین اخبار سیاست خارجی ایران در هفته گذشته بود.
در گزارش پیش رو گزیده‌هایی از مهمترین اخبار و تحلیل‌ها پیرامون وقایع مهم سیاست خارجی ایران را می‌خوانید:
بررسی حمله نظامی آمریکا
به گزارش خبرنگار ایلنا، پس از آنکه نشیریه نیویورک تایمز از بررسی گزینه حمله نظامی به ایران توسط ترامپ خبر داد، «کنت مک‌کنزی» فرمانده نیروهای سنتکام اظهار داشت که «گروه‌های نیابتی ایران» در عراق، ۵۰ حمله راکتی علیه پایگاه‌های آمریکا در این کشور انجام داده‌اند اما تاکید کرد که کشورش به دنبال جنگ با ایران نیست و یادآور شد که سیاست فشار حداکثری، ماهیت نظامی ندارد.
شورای آتلانتیک در گزارشی با اشاره به موضوع حمله نظامی به ایران و تحولات در پنتاگون نوشت: این‌نگرانی ایجاد شده که ممکن است ترامپ به دنبال حمله به ایران باشد و این در حالی است که دلایل زیادی وجود دارد که حمله به ایران را تصمیم وحشتناکی می‌کند. اول این که مراکز هسته‌ای ایران از نظر جغرافیایی پراکنده و تجهیزات اصلی آن در اعماق زمین قرار داده شده است، نابودی برنامه هسته‌ای ایران به یک درگیری نظامی وسیع نیاز دارد که ممکن است چندین هفته طول بکشد.
این بررسی می‌افزاید: همچنین چنین حمله‌ای به حضور کشورهای اروپایی یا منطقه خلیج فارس نیازمند است که بعید است برای چنین اقدامی اعلام آمادگی کنند. آمریکا می‌تواند بدون استفاده از پایگاه‌های متحدین یا حریم هوایی، با استفاده از موشک‌های زیردریایی یا هوایی را علیه ایران آغاز کند، اما تهران به دنبال تلافی خواهد بود.
این گزارش مدعی شد: اگر ایران یک برنامه سلاح هسته‌ای داشته باشد، این کشور ممکن است در صورت حمله از آن استفاده کنند. ایران همچنین می‌تواند شلیک موشک‌ها یا حملاتی به پایگاه‌های آمریکا در عراق را آغاز کند.
این بررسی می‌افزاید: یک حمله نظامی بدون جلب تأیید سازمان ملل متحد یا حتی ائتلافی از متحدان آمریکا، برای آمریکا و برای ترامپ و دستیاران ارشد او بسیار مشکل‌ساز خواهد بود. بدون شک رئیس‌جمهور جو بایدن از حمله به ایران حمایت نخواهد کرد. رئیس جمهور جدید هرگونه حمله توسط ترامپ را محکوم می‌کند و سیاست ترامپ را رد خواهد کرد. دولت ترامپ با سیاست‌های خود نتوانست در محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران موفق باشد و اکنون نیز با استفاده از گزینه نظامی و حمله به ایران، شرایط را بد می‌کند.
برجام؛ بیم‌ها و امیدها
همزمان با این سخنان و در حالی که "بایدن" تقریباً صاحب‌خانه کاخ سفید شده‌است، «وندی شرمن» معاون وزیر خارجه سابق آمریکا بازگشت دولت آینده این کشور به برجام را بسیار پیچیده توصیف کرد.
وی با بیان اینکه اکنون سال ۲۰۱۶ نیست بلکه در حال ورود به. سال ۲۰۲۱ هستیم؛ زمان گذشته و شرایط تغییر کرده است، گفت که روند بازگشت به برجام، یک پازل پیچیده خواهد بود؛ همچنین مذاکره‌کنندگان ایرانی بسیار سخت‌گیر هستند و پیش از حضور پای میز مذاکره، پیش‌شرط‌های زیادی را مطرح خواهند کرد.
از سویی "الیوت آبرامز" نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران در هفته گذشته در مصاحبه‌ای که با نشریه «الشرق‌الاوسط» داشت، مدعی شد: ممکن است کشورهای اروپایی خواستار بازگشت واشنگتن به برجام باشند، اما خودشان هم می‌خواهند از این توافق فراتر بروند.
وی در خصوص برنامه احتمالی دولت «جو بایدن» رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا برای بازگشت به برجام، گفت که این روند پیچیده است و به آسانی فشار دادن یک کلید برق نیست.
این مقام آمریکایی همچنین درباره لغو تحریم‌های آمریکا، با بیان اینکه برخی از تحریم‌ها علیه ایران مربوط به برنامه هسته‌ای است اما برخی دیگر ماهیت حقوق بشری یا ضدتروریستی دارند، تاکید کرد: «دشوار می‌توان تصور کرد که یک رئیس‌جمهوری بخواهد همه این تحریم‌ها را در شرایطی که نقض حقوق بشر و حمایت از تروریسم همچنان ادامه دارد، لغو کند.»
وی همچنین با رد برخی گمانه‌ها مبنی بر اینکه دولت ترامپ به دنبال جنگ با ایران است، گفت که واشنگتن به دنبال درگیری جدید در منطقه خاورمیانه نیست.
الیوت آبرامز در جایی دیگر مدعی شد: اقدامات آمریکا به رفتار ایران بستگی خواهد داشت؛ فشار بر ایران متوقف نمی‌شود و تا آخرین روز دولت ترامپ ادامه دارد. تحریم‌های بیشتری در ماه‌های نوامبر و دسامبر علیه ایران‌اعمال می‌شود. اگر به برجام بازگردیم و فشار را کنار بگذاریم، برای آمریکا و تمامی دوستان و شرکا در منطقه و تمامی همسایگان ایران تأسف‌آور است. آمریکا باید از ابزارهای فشار استفاده کند تا توافق بهتری از برجام به وجود آید.
در این میان خبری توسط «نیویورک‌تایمز» مبنی بر تماس «سید عباس عراقچی» معاون سیاسی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با تیم «جو بایدن» مطرح شد که سخنگوی وزارت خارجه ایران ضمن ساختگی خواندن این خبر گفت: خبرسازی‌های زرد شیوه مرسوم برخی رسانه‌ها به ویژه در این روزها شده است.
مقامات ارشد ایرانی بارها تاکید کرده‌اند که آمریکا باید علاوه بر بازگشت به برجام خسارت ایران را نیز جبران کند؛ "کوروش احمدی" تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با ایلنا، در اینباره گفت: اگر واقع بینانه به قضایا نگاه کنیم قاعدتاً پیش شرط ایران باید رفع کامل و بدون قید و شرط تحریم‌ها برای بازگشت دولت جدید آمریکا به برجام باشد. فکر نمی‌کنم که اگر آمریکا چنین کند، پافشاری زیادی بر شروطی دیگر از ناحیه ایران را شاهد باشیم.
"میخائیل اولیانوف" نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین نیز در توئیتر خود با بیان اینکه آمریکا با افتخار (و به طور توجیه‌پذیری) اعلام می‌کند که فشار حداکثری تأثیر مخرب بر اقتصاد ایران داشته اما این یک روی سکه است، تاکید کرد: سمت دیگر آن، رنج بشری، قوانین و نظام تضعیف شده عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای و شکست اهداف مطرح شده است (۱۲ شرط پمپئو).
او در توئیت دیگری گره زدن موضوع هسته‌ای ایران با سایر موارد را غیرمعقول دانست.
نشریه " آسیاتایمز" با بیان اشاره به سیاست‌های مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا در مقابله با برنامه هسته‌ای ایران، آ«ها را شکست خورده دانست و افزود: اگرچه تحریم‌ها به اقتصاد این کشور آسیب زده اما ایران را به هسته‌ای شدن نزدیکتر کرده است. پمپئو در میان آیندگان به عنوان دیپلماتی ظالم و ستمگر شناخته می‌شود که از طریق اعمال فشار و سختی ممکن به مردم ایران، به دنبال تغییر رژیم و حکومت در این کشور بود. این در حالی است که انتظار می‌رود بایدن و تیم سیاست خارجی او رویکردی مانند اوباما اتخاذ کرده و موضوعات هسته‌ای و غیرهسته‌ای را از هم تفکیک کنند.
"جوزپ بوررل" مسئول سیاست خارجی اتحادیه درباره احیای برجام گفت: احیای برجام اکنون ساده نخواهد بود، به این دلیل که اعضای برجام می‌توانند در مورد لغو مجدد آن توسط آمریکا نگران باشند. این توافق تنها راه مقابله با ایران برای تبدیل شدن به یک قدرت هسته‌ای است. تصور نمی‌کنم راه حل دیگری در این مورد وجود داشته باشد.
پایگاه خبری «جاست سکیوریتی» درباره بازگشت آمریکا به برجام نوشت که در حالی که تنها پنج ماه میان مراسم تحلیف «جو بایدن» رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا و انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در ماه ژوئن فاصله است، انتظار می‌رود بایدن تلاش کند بازگشت ایران به تعهدات برجامی خود را تضمین کند.
از سویی وزرای خارجه آلمان، انگلیس و فرانسه درباره برجام جلسه‌ای برگزار کردند و در آن تاکید کردند که «ما و هم‌پیمانان خود از ایران می‌خواهیم توافق را نقض نکند و به اجرای کامل تعهدات هسته‌ای خود بازگردند.»
فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان سعودی نیز در اظهاراتی درباره گفت: برجام جدید باید نگرانی‌ها در مورد ایران در زمینه ارسال سلاح به شبه نظامیان انصارالله در یمن، یا گروهایی در عراق، سوریه یا لبنان را رفع کند. همچنین مذاکره با ایران باید برنامه موشکی ایران را نیز شامل شود. ایران خواهان صدور انقلاب خود به همسایگان و فراتر از همسایگان خود است.
"بنی گانتز" وزیر جنگ اسرائیل نیز در اظهاراتی تاکید کرده است که «نمی‌دانم که سیاست جو بایدن، چگونه خواهد بود اما ما در حد توان خود برای مقابله با خطر هسته‌ای ایران تلاش خواهیم کرد. من و نتانیاهو در این مورد با هم همکاری داریم.»
"باراک اوباما" رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا در مصاحبه با روزنامه «واشنگتن پست» با انتقاد از سیاست خارجی «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری فعلی این کشور، گفت که تغییر رویکردهای وی نیاز به زمان داشته و فوراً صورت نخواهد گرفت.
سفر وزیر خارجه آمریکا به منطقه
در یک هفته گذشته همچنین سفر "مایک پمپئو" وزیر خارجه آمریکا به منطقه خاورمیانه را داشتیم، او به بلندی‌های جولان، عربستان سعودی و امارات سفر کرد. با حضور او در ریاض "بنجامین نتانیاهو" نیز در این کشور حضور پیدا کرد.
"قاسم محبعلی" تحلیل‌گر ارشد مسائل خاورمیانه در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، پیرامون سفر اخیر پمپئو به منطقه اظهار داشت: دولت آقای ترامپ، به ویژه شخص رئیس جمهور و وزیر خارجه‌اش شخصیت‌های غیر طبیعی هستند و می‌کوشند تا میراث سیاست خارجه آقای ترامپ را تا آنجا که ممکن است حفظ کنند.
وی با اشاره به اقدامات و سیاست‌های منطقه‌ای ترامپ گفت که عربستان سعودی و نتانیاهو نگران این تغییر و تحولات پس از روی کار آمدن بایدن هستند و ممکن است پمپئو برای دلداری دادن به‌آنها به منطقه آمده باشد. اما بر خلاف آنها دموکرات‌ها می‌خواهند هم رابطه خود را با فلسطینی‌ها بهبود بخشند و کمک‌هایی که پیش‌تر می‌کردند را ادامه دهند و هم در مورد عربستان سعودی نیز صراحتاً می‌گویند به حمایت لجستیکی خودمان در ائتلاف عربستان سعودی در جنگ یمن پایان می‌دهیم و به جای جنگ از مذاکره و صلح حمایت می‌کنیم؛ این نیز تفاوت عمده‌ای است.
پمئپو در سفر خود به امارات پیرامون فروش تسلیحات به این کشور و مسائل دوجانبه ازجمله همکاری‌های امنیتی، مقابله با نفوذ ایران نیز گفت‌وگو کردند.
وی در توئیتی نوشت: «خوشحالم که محمد بن زاید آل نهیان ولیعهد ابوظبی را بار دیگر دیدم؛ در زمینه اجرای توافق ابراهیم و تلاش در راستای مقابله با ایران صحبت کردیم. روابط ایالات متحده با امارات متحده عربی به طرز چشم گیری در حال افزایش است و ثبات بیشتر در منطقه به همراه دارد»
وزیر خارجه آمریکا در پیام توئیتری در مورد دیدار با ولیعهد عربستان سعودی نوشت: «از دیدار با محمد بن سلمان ولیعهد سعودی خرسندم. همکاری امنیتی و اقتصادی ما قوی و پایدار است و ما آن را برای اقداماتی در راستای مقابله با نفوذ مخرب ایران در خلیج فارس، اهداف اقتصادی ذیل برنامه ۲۰۳۰ و احیای حقوق بشر مورد استفاده قرار خواهیم داد.»
"حسن هانی‌زاده" تحلیل‌گر مسائل جهان عرب نیز در گفت‌وگو با ایلنا، درباره تغییر سیاست‌های منطقه‌ای آمریکا با آمدن بایدن و همچنین سفر پمپئو، خاطرذنشان کرد: سیاست‌های کلان آمریکا در حوزه‌های منطقه‌ای تغییر اساسی نخواهد کرد؛ بلکه در شیوه‌های عملیاتی و اجرایی یک سری اختلاف‌هایی بین دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان وجود دارد. آقای بایدن و دونالد ترامپ و همه روسای جمهور آمریکا قبل از ورود به مبارزات انتخاباتی به طور معمول در برابر لابی صهیونیستی ایالات متحده حضور پیدا کرده و تعهد می‌دهند که پس از ورود به کاخ سفید مسئله امنیت رژیم صهیونیستی را در اولویت سیاست خارجی خودشان قرار دهند.
نشریه وال استریت ژورنال بر خلاف تحلیل‌های مطرح شده درباره دیدار سه جانبه عربستان آمریکا و اسرائیل به نقل از یک یک‌منبع آگاه مدعی شد: بنیامین نتانیاهو و محمد بن سلمان درباره مسائل مختلفی از جمله عادی‌سازی روابط و ایران صحبت کردند اما توافقی کسب نشده است.
پرواز مستقیم از تهران به کاراکاس
«نیکلاس مادورو» رئیس‌جمهوری ونزوئلا از آغاز پروازهای مستقیم بین کشورش با ایران و روسیه در آینده نزدیک خبر داد.
به گفته وی به شرکت هواپیمایی «کونویاسا» مجوز داده شده تا پروازهای منظم را به کشورهای جمهوری دومینیکن، مکزیک و ترکیه انجام دهد.
تمدید معافیت‌های عراق از تحریم‌های ایران
وزارت خارجه آمریکا معافیت‌های عراق از تحریم‌های ایران را ۴۵ روز دیگر تمدید کرد. وزیر خارجه ایالات متحده معافیت‌های تحریمی عراق برای واردات برق از ایران را تمدید کرده است.
از سویی اما، مایک پمپئو وزیر خارجه ایالات متحده با بیان اینکه هدف حضور نظامی آمریکا در عراق، حمایت از دولت الکاظمی برای ساختن عراقی جدید است، اظهار داشت: ما به زودی اقداماتی را که باید علیه شبه نظامیان ایران در عراق صورت بگیرد، مشخص می‌کنیم. رویکرد دونالد ترامپ در قبال ایران همچنان ثابت است و تغییری نکرده؛ آمریکا به تعهداتش در قبال کشورهای منطقه و محافظت از شهروندان آمریکایی در خاورمیانه پایبند است و ائتلافی را علیه ایران ایجاد کرده است.
وی همچنین در مورد عادی‌سازی روابط اسرائیل و کشورهای عربی گفت: کشورهای خلیج فارس و اسرائیل متوجه شده‌اند که با تهدید مشترکی از سوی ایران مواجه هستند. هر کشوری که شرایط بهتری را برای شهروندانش می‌خواهد اسرائیل را به رسمیت می‌شناسد.
اصابت موشک به سفارت ایران در کابل
سفارت جمهوری اسلامی ایران در افغانستان با اشاره به حمله موشکی کابل در حساب توئیتری خود نوشت: یکی از موشک‌های شلیک شده صبح امروز اول آذر ماه ۱۳۹۹ در محوطه سفارت جمهوری اسلامی ایران در کابل فرود آمده و ترکش‌های متعددی به ساختمان اصلی، شیشه‌ها، تأسیسات و تجهیزات سفارت اصابت کرد. خوشبختانه این حادثه تلفاتی در بر نداشت و کلیه پرسنل سفارت در سلامت کامل به سر می‌برند.
محمد جواد ظریف" وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در کنفرانس مجازی افغانستان ۲۰۲۰ در ژنو با تراژدی خواندن ادامه‌دار بودن جنگ افغانستان اظهار نظر کرد: برای بیش از ۴۰ سال، مردم افغانستان متحمل خونریزی‌هایی بوده‌اند که عمدتاً از خارج نشأت گرفته است. رویکرد نظامی برای ایجاد صلح شکست خورده است و حضور نیروهای خارجی به معضلی دیرپا بدل شده است. خروج مسئولانه نیروهای خارجی از افغانستان -همراه با انتقال روان و مؤثر وظایف آنها به نیروهای امنیتی افغانستان – گامی در جهت صلح پایدار خواهد بود.
وی تاکید کرد: ایران همواره از گفت‌وگوهای بین‌الاافغانی که تحت اختیار و رهبری خود افغان‌ها انجام شود، حمایت کرده است.
در پی پایان جنگ آذربایجان و ارمنستان؛ قدردانی علی‌اف از ایران
الهام علی‌اف گفت: ایران دوست و برادر ما است و بنا بر خواهش ما مرز زمینی و هوایی را برای ارسال سلاح به ارمنستان بست، ایران نمی‌خواست تعداد بیشتری از مردم آذربایجان کشته شوند.
ظریف نیز که قصد سفر به مسکو و باکو را در برنامه خود داشت، این برنامه را به علت برگزاری جلسات فشرده هئیات دولت لغو کرد اما در تماس با همتای آذربایجانی خود، از او برای سفر به تهران در آینده نزدیک دعوت به عمل آورد.
هشدار وزارت خارجه آلمان به مسافران دوتابعیتی
وزارت خارجه آلمان در پایگاه اینترنتی خود به مسافرانی که دارای تابعیت دوگانه آلمانی-ایرانی هستند، برای سفر به ایران هشدار داده است. وزارت خارجه آلمان تاکید کرد سفرهای غیرضروری افرادی که تابعیت دوگانه آلمانی-ایرانی دارند اصلاً توصیه نمی‌شود.
این وزارت‌خانه در ادعایی مطرح کرد: در گذشته بارها بدون دلیل موجه، افراد دارای تابعیت دوگانه آلمانی-ایرانی در ایران دستگیر شده‌اند. مقامات ایران با افرادی که هم از تابعیت آلمان و هم از تابعیت ایران نیز برخوردارند، در مسائل حقوقی، مانند کسانی که فقط تابعیت ایرانی دارند برخورد می‌کند.
آمریکا نیز مقرراتی تصویب کرده که بر اساس آن مسافران ایران و چند کشور دیگر که قصد سفرهای گردشی، تفریحی و تجاری به آمریکا را دارند ملزم به پرداخت ۱۵۰۰۰ دلار اوراق قرضه می‌کند. این طرح از ۲۴ دسامبر ۲۰۲۰ تا ۲۴ ژوئن به صورت آزمایشی اجرا خواهد شد. اتباع ۲۳ کشور شامل این قانون می‌شوند.
اقتصاد ایران در کش و قوس تحریم‌ها
وزارت دارایی آمریکا در گزارشی اظهار کرد: فشار حداکثری علیه ایران مؤثر است. امروز، اقتصاد ایران با بحران پول، افزایش بدهی‌و تورم مواجه است. ما از ماه مه سال ۲۰۱۸، مانع از رسیدن ایران به بیش از ۷۰ میلیارد دلار درآمد نفت شده‌ایم، در حالی که میزان تولیدات ناخالص داخلی این کشور برای سه سال پی در پی به حدود ۶ درصد کاهش پیدا کرده است.
این درحالی است که در گزارش "یورواستات" طی ژانویه تا سپتامبر ۲۰۲۰، ایران معادل ۵۶۳ میلیون یورو کالا به اتحادیه اروپا صادر کرده و ۲ میلیارد و ۷۸۳ میلیون یورو نیز کالا از این اتحادیه وارد ایران شده است. آمارها نشان می‌دهد، صادرات ایران از اتحادیه اروپا نسبت به مدت مشابه سال گذشته بیش از ۱۳ درصد رشد کرده است.
ایران تبعه استرالیا را آزاد کرد
سفارت جمهوری اسلامی ایران در بانکوک گفت: بیستمین مرحله انتقال محکومین ایرانی محبوس در تایلند اجرا شد. در این مرحله و با هماهنگی مقام‌های ذی ربط دو کشور و بر اساس موافقتنامه انتقال محکومین، چهار زندانی طبق ماده ۴ موافقتنامه فوق به ایران منتقل شدند. بر اساس مفاد ماده مذکور، هر تبعه دولت دریافت کننده که دارای محکومیت مبنی بر حبس، توقیف و یا هر شکل دیگر محرومیت از آزادی باشد می‌تواند به کشور متبوع خود باز گردد. تاکنون تعداد یکصد و چهل و دو نفر از محکومین به کشور منتقل شده‌اند و این روند همچنان ادامه خواهد داشت.
سفارتات تایلند انتقال سه ایرانی از خارج از کشور به تهران را تأیید و اعلام کردند ، ایران یک استاد دانشگاه استرالیایی را آزاد کرد که بیش از دو سال به اتهام جاسوسی در زندان بود.
معاون دادستان کل تایلند در اینباره به آسوشیتدپرس گفت که مقامات تایلند بر اساس توافق با ایران، انتقال زندانیان را تأیید کرده‌اند و این نوع نقل و انتقالات غیرمعمول نیست. ما زندانیان را به کشورهای دیگر منتقل می‌کنیم.
نخست وزیر استرالیا در واکنش به این اقدام گفت: «"مور-گیلبرت" آزاد شده است؛ بسیار هیجان زده و آسوده است" اما اضافه کرد که طول می‌کشد تا دوران سختی که داشته است را فراموش کند.»
