ایران درﻣﻴﺎن ۵ کشور دارای ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻓﻮﻻد

اکبر صداقت-پژوهشگر فنی تحقیق و توسعه معادن در جهان اقتصاد نوشت: در این گزارش تحلیلی تصمیم برآن است نگاهی به زیر ساخت های صنعت فولاد کشور داشته باشیم و بررسی کنیم آیا برای این صنعت اهمیت و جایگاه معادن سنگ آهن کشور چگونه است و آیا سرمایه گذاری توجیه فنی و اقتصادی دارد؟

نکته حائز اهمیت درباره این موضوع این است که برآوردها نشان می دهد شاید ۳ ماده اولیه و زیرساخت این صنعت در ایران وجود ندارد .

*عیار حد چیست

در واقع عیار حد ( توجی] اقتصادی و فنی ) معیاری است که در هنگام استخراج ماده معدنی (کانسار) در معادن، ماده معدنی را از باطله تمیز می دهد، باطله به موادی اطلاق می شود که دارای ساختار اقتصادی در تولید نیستند ولی لازم به یادآوری است نیازمند دپوسازی و آنالیز هستند زیرا با پیشرفت تکنولوژی در کانه آرایی امکان توجیه فنی و اقتصادی را مهیا می گرداند و خود عیار حد خواهد شد .

عیار حد عناصر  تابع فاکتورهای فنی و غیر فنی گسترده ای است از جمله:

۱٫ زمان

۲٫ محل و نحوه قرارگیری ذخیره (از نظر قرارگیری در عمق کشور یا نزدیک بنادر )

۳٫ تیپ ذخیره

۴٫ حجم ذخیره

۵٫ نوع کانسنگ ذخیره

۶٫ کانی شناسی، حجم، قرارگیری و درگیری باطله با کانسنگ

۷٫ کشور محل قرارگیری ذخیره (از نظر توان فنی استحصال ماده معدنی و نزدیکی به بازارهای  جهانی و ملاحظات ارزی و همین طور سیستم بانکی کشور محل قرارگیری ذخیره و …)

۸٫ فاکتورهای ساختمانی ذخیره از جمله پیوستگی، گسل خوردگی، نسبت طول به عرض.

۹٫ توجه به این نکته که عنصر مورد نظر، عنصر اصلی ذخیره است یا به صورت By-Product استحصال می شود.

۱۰٫ وجود عناصر همراه اقتصادی یا مضر به صورت خاص

توجه بفرمایید که هریک از موارد بالا می تواند نه تنها عیارحد یک عنصر را تغییر دهد، بلکه می تواند ذخیره ای را از فرم کاملا اقتصادی به کاملا غیر اقتصادی تغییر ماهیت دهد.

برای روشن تر شدن این موضوع به این مثال توجه کنید:

معادن سنگ آهن کانادا و ایالات متحده ظاهرا با عیارحد حدود ۲۵ درصد و کمتر استخراج می شوند، اما ذخایری با این عیار در بسیاری کشورها (منجمله ایران) غیر اقتصادی هستند (به بیان دیگر، عیار حد یک ماده، در دو نقطه یکسان نیست ).

*سنگ آهن

سنگ آهن (Iron ore) نوعی سنگ معدنی حاوی رگه‌های آهن است که با فرایند ذوب و احیا، آهن آن جدا می‌شود . {\displaystyle Fe}

این عنصر،‌ یکی از رایج‌ترین عناصر زمین است که تقریبا ۵ درصد پوسته زمین را تشکیل می‌دهد و دهمین عنصر فراوان در جهان به‌شمار می‌رود. آهن فلزی است اصلی به رنگ سیاه یا خاکستری و بیش از ۳۰۰ کانی آهن در طبیعت یافت می‌شود که مهم‌ترین آنها عبارتند از: مگنتیت Fe3O4، هماتیت Fe2O3، گوتیتFeOOH، لیمونیت Fe2O3.nH2O، سیدریت FeCO3، شاموزیت FeSiO4، مارتیت و….

سنگ معدن‌هایی که آهن از آن استخراج می‌شود نیز بیشتر بصورت اکسیدهای آهن، مانند مگنتیت یا هماتیت هستند که با ۲ تا ۲۰ درصد ناخالصی همراهند. این ناخالصی‌ها در کوره از آهن جدا می‌شوند.

*منابع آهن در جهان

با توجه به جایگاه ویژه فولاد در اقتصاد و صنعت هر کشور، آهن به عنوان کالای استراتژیک و یکی از فاکتورهای مورد توجه در زمینه شاخص توسعه‌‌یافتگی کشورهای جهان به‌شمار آمده و سرمایه‌گذاری‌های مختلفی در زمینه توسعه این صنعت صورت گرفته است.

تولید فولاد در نیم قرن گذشته دستخوش تغییر و تحولات زیادی شده است. اگرچه آهن به عنوان قدیمی‌ترین فلز به‌کار گرفته شده توسط بشر شناخته می‌شود، اما هنوز روش‌های جدید برای استخراج و بهبود کیفیت این محصول قابل بررسی است. هم‌اکنون استخراج سنگ‌آهن در ۴۸ کشور صورت می‌گیرد که چین، برزیل، استرالیا، روسیه و هند با تولید ۷۰ درصد سنگ‌آهن جهان، ۵ کشور عمده تولیدکننده آهن محسوب می‌شوند.استرالیا به عنوان بزرگترین صادرکننده سنگ آهن در جهان در سال ۲۰۱۲ به تنهایی ۴۸۱ میلیون تن سنگ آهن صادرات داشته و در مقام دوم برزیل با رکورد ۵۱۰ میلیون تن صادرات مجموع سنگ آهن و گندله در سال ۲۰۱۲ قرار دارد. از مجموع صادرات نزدیک به یک میلیارد تن سنگ آهن دوغول بزرگ جهان، ۷۴۳ میلیون تن آن توسط چین در سال ۲۰۱۲ خریداری شد .  بخش دولتی سنگ آهن در سال ۲۰۱۲ بالغ بر ۴۶ میلیون تن سنگ‌آهن تولید کرد ، بالغ بر ۲۰٫۸ میلیون تن سنگ‌آهن از ایران صادر شد که ۱۴٫۸ میلیون تن آن متعلق به بخش خصوصی بود.

به گفته کیوان جعفری طهرانی ( مدیر امور بین‌الملل انجمن سنگ‌آهن ایران ) رشد تولید کنسانتره در بین سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ را حدود ۱۵٫۲ درصد، گندله ۲۸٫۲ درصد،  و گفت: از ابتدای سال ۲۰۱۷ تا پایان فوریه تولید کنسانتره در ایران ۵٫۵ میلیون تن ثبت شده و تولید گندله ۴٫۸ میلیون تن است تولید سنگ آهن ایران در سال ۲۰۱۶ نسبت به ۲۰۱۵ کاهشی بود که ۴٫۵ درصد افت یافت و دلیل این افت تولید ناشی از بسته شدن درصد قابل توجهی از معادن بخش خصوصی در مقیاس کوچک و متوسط بوده است.

 *منابع آهن در ایران

عمده کانسارهای سنگ‌آهن کشف شده در ایران،  که دارای ذﺧﺎﻳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻨﮓ آﻫﻦ است در ﺣﺪود ۴,۵ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺗﻦ محاسبه می گردد .

ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﻛﻪ ۲,۵ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺗﻦ آن ﻗﻄﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ذﺧﺎﻳﺮ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﻛﺰی، ﮔﻞ ﮔﻬﺮ و ﺳﻨﮕﺎن ﺧﺮاﺳﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ . کانی‌های آهن تشکیل‌دهنده کانسارهای آهن ایران بیشتر از نوع کانی‌های اکسید (مگنتیت و هماتیت) بوده و روی سایر ترکیبات آهن فعالیتی صورت نگرفته است. ﺑﺮاﺳﺎس آﻣﺎر، ظرفیت تولید سنگ‌آهن ایران در سال گذشته حدود ۳۸ میلیون تن بوده که ۱۷ میلیون و ۲۰۰ هزار تن آن صادرشده و ۲۱ میلیون تن آن به مصرف داخلی رسیده است .و ۱۹,۲ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ ﮔﻨﺪﻟﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ.این مقدار سنگ‌آهن از ۹۹ معدن فعال سنگ‌آهن کشور استخراج شده است. از ۱۱۲ معدن سنگ‌آهن موجود در کشور که ۱۰۵ معدن سنگ‌آهن متعلق به بخش خصوصی و تعاونی و ۷ معدن در دست بخش دولتی است. میزان ذخایر قطعی معادن فعال بیش از ۲ میلیارد و ۳۵۵ میلیون تن گزارش شده که عمدتا در استان‌های خراسان‌رضوی،‌ اصفهان،‌ زنجان،‌ سمنان،‌ فارس، کرمان،‌ مرکزی،‌ هرمزگان، یزد و کردستان واقع شده‌اند.

درﻣﻴﺎن ۲۰ ﻛﺸﻮر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﻓﻮﻻد، ﻓﻘﻂ آﻣﺮﻳﻜﺎ، روﺳﻴﻪ ، ﻣﻜﺰﻳﻚ ، آﻓﺮﻳﻘﺎی ﺟﻨﻮﺑﻲ و اﻳﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ دارای ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻓﻮﻻد ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻨﮓ آﻫﻦ، اﻧﺮژی و آب ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ دارا ﺑﻮدن اﻳﻦ ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻠﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻓﻮﻻد در اﻳﺮان از ﻣﺰﻳﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ. دﻟﻴﻞ ﺑﻌﺪی ﻣﻴﺰان ذﺧﺎﻳﺮﺑﺎﻻی ﺳﻨﮓ آﻫﻦ در اﻳﺮان اﺳﺖ، ﻣﻴﺰان ذﺧﺎﻳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻨﮓ آﻫﻦ در اﻳﺮان ﺣﺪود ۴,۵ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺗﻦ ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﻛﻪ ۲,۵ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺗﻦ آن ﻗﻄﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ذﺧﺎﻳﺮ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﻛﺰی، ﮔﻞ ﮔﻬﺮ و ﺳﻨﮕﺎن ﺧﺮاﺳﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ دارای ۱ ،۲ و ۱,۲ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺗﻦ ذﺧﺎﻳﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ.

بدیهی است با توجه به آمار و واقعیت موجود در کشور متاسفانه به دلیل افت قیمت ها نتوانستیم به شاخص های رشد و پیشرفت دست یابیم، البته کاهش قیمت ها نمی تواند دلیل اصلی کاهش تولید یا کاهش سرمایه گذاری باشد ، زیرا عوامل متفاوتی در طراحی طرح توجیحی فنی و اقتصادی باید برای محاسبات به عنوان متغیر وابسته و گسسته مورد بررسی قرار گیرد؛ در نتیجه چرخه این صنعت از سنگ آهن تا فولاد می تواند  شاخص های توسعه و پیشرفت را برای کشورمان مهیا کند .