ضرورت آمادگی اوپک برای آینده/ کاهش طولانی مدت بهای نفت در راه است

جهان اقتصاد به نقل از عرب نیوز نوشت: بازارهای کالا در نوسان هستند. قیمت‌ها در یک بازه زمانی کوتاه کاهش و افزایش بسیاری را تجربه می‌کنند. از طرف دیگر، چرخه بزرگ می‌تواند طی سال‌های متمادی دوام بیابد.

بازار نفت امروز از دو چرخه بزرگ شکل گرفته است: نخستین بین سال‌های ۱۹۸۶ و ۲۰۰۰ پدیدار شد و بعدی تا سال ۲۰۱۴ تداوم پیدا کرد.

در نخستین چرخه بزرگ، بهای نفت با میانگین ۲۰ دلار در سال، اندک باقی ماند- به استثنای سال ۱۹۹۰، زمانی که قیمت‌ها به سبب جنگ خلیج فارس به میانگین ۲۳٫۷۳ دلار رسید.

دوره ای موقتی به طول سه سال بین نخستین و دومین چرخه بزرگ وجود داشت. بهای نفت بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۳ کمی افزایش یافت اما همچنان زیر ۳۰ دلار محبوس شد. از سال ۲۰۰۴، قیمت‌های نفت مسیر مخالفی نسبت به چرخه بزرگ پیشین را در پیش گرفت و به صعود ادامه داد.

ویژگی اصلی نخستین چرخه بزرگ بی کفایتی مدیریتی اوپک بر بازار نفت بود. قیمت‌های نفت به این دلیل طی ۱۴ سال کاهش یافت که تقاضا تضعیف شد و عرضه کشورهای غیر عضو اوپک به شدت افزایش یافته بود. این امر به سبب آن بود که اوپک اجازه داد قیمت‌های نفت تا سال ۱۹۸۶ به سطح بسیار بالایی افزایش یابند. تحقق چنین موضوعی تولید از مناطق دشوار فراساحل را به دنبال داشت و مشتری‌های با انگیزه را به یافتن راه حل‌هایی ترغیب کرد.

به سبب نبود سرمایه گذاری مناسب در پروژه‌های نفتی بین سال‌های ۱۹۸۶ تا ۲۰۰۰، اوپک و دیگر کشورها برای دومین پرخه بزرگ آماده نبودند، امری که توسط افزایش تقاضای بازارهای نوظهور و در صدر آنها چین و هند شکل گرفته بود. ناگهان، هند و چین برای تامین سوخت مورد نیاز برای رشد اقتصادی‌شان به میلیون‌ها بشکه نفت نیاز داشتند و جهان داخل و خارج اوپک ظرفیت کافی برای آن را نداشت. در آن زمان، جهان به نفت متعارف متکی بود که اکتشاف و توسعه آن سال‌ها زمان می‌برد؛ بنابراین، عرضه تقاضا را پشت سر گذاشت و روند صعودی قیمت‌ها ادامه یافت.

اکنون این موضوع دیگر مطرح نیست. از سال ۲۰۱۱، قیمت‌های بالای نفت به فناوری اجازه داد که قفل تولید نفتی که پیش از این برداشت آن بسیار دشوار بود را باز کند. منایع نفت غیر متعارف تولید نفت جهان بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ را سرعت بخشید.

در سال ۲۰۱۴، بازار مسیر متفاوتی را در پیش گرفت. اقتصاد چین دیگر رشد دو رقمی را تجربه نکرد. هزینه انرژی‌های تجدید پذیر کاهش یافت. با انقلاب نفت شیل و حفاری در آب‌های عمیق، بازار از نفتکش‌ها لبریز شد. نتیجه آن سقوط قیمت‌های نفت و انباشتی است که همه را به یاد دهه ۱۹۸۰ می‌اندازد.

احتمالا چرخه بزرگ سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۴ به پایان می‌رسد و چرخه بزرگ دیگری آغاز می‌شود. بنابراین قیمت‌های نفتی طی دهه‌های متمادی پایین باقی می‌مانند چرا که هنوز مناطق توسعه نیافته شیل در جهان وجود دارد و سهم انرژی‌های جایگزین از سبد انرژی در حال افزایش است.

هم اکنون برخی از شرکت‌های بزرگ نفتی خود را برای سناریوی کاهش طولانی مدت بهای نفت آماده می‌کنند. رویال داچ شل اوج گیری تقاضا برای نفت را در دهه ۲۰۳۰ می‌بیند در حالی که عربستان سعودی و دیگر اعضای اوپک هنوز اوج گیری تقاضا را برای دهه‌های ۲۰۴۰ و ۲۰۵۰ پیش بینی می‌کنند.

بهتر است برای بهترین نتیجه، پیش بینی بدتر را نسبت به پیش بینی امیدوارانه در نظر داشته باشیم. اوپک باید متوجه شود که تاثیر چرخه بزرگ بعدی به مراتب سخت تر از چرخه کاهش بهای نفت طی سال‌های ۱۹۸۶ تا ۲۰۰۰ خواهد بود.

چرا سخت تر خواهد بود؟ نخست، جمعیت کشورهای عضو اوپک طی دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ به شدت افزایش یافته است. دوم، پیشرفت‌های تکنولوژیکی بسیاری در این زمان رخ می‌دهد. فناوری‌های جدید در حال گشودن قفل بهره برداری از میدان‌های نفت خام در سراسر جهان هستند؛ خودروهای الکتریکی در دهه‌های آینده جایگزین بسیاری از وسایل نقلیه با موتور احتراقی خواهند شد. سوم، هیچ مشتری بزرگ انرژی ای که بتواند همه را حیرت زده کند (مانند چین در اوایل دهه ۲۰۰۰) در افق آینده به چشم نمی‌خورد.

بنابراین، اوپک چگونه می‌تواند خود را برای آینده آماده کند؟ نخست، کشورهای عضو نیازمند تغییر مدل‌های اقتصادی شان هستند. آنها باید سبد درآمدی شان را متنوع کنند. صنایع محلی باید توسعه یابند تا نیاز به واردات کالاهای تولیدی از خارج کشورها محدود شود و اشتغالزایی افزایش یابد. تاکنون کشور عربستان سعودی این کار را شروع کرده است اما دیگران باید چنین رویکردی را در پیش بگیرند.

دوم، آنها باید تفاوت‌ها و جدال‌هایشان در مبادلات کوتاه مدت نفت را کنار بگذارند و خود را برای سناریوی کاهش طولانی مدت بهای نفت آماده کنند. در شرایط کنونی، اوپک قادر به هدف گذاری برای قیمت‌های بالای نفت نیست- اما می‌تواند از کف معقولی دفاع کند. بسیاری از کشورهای عضو اوپک مانند ونزوئلا هنوز به افزایش بهای نفت به ۷۰ دلار و بیشتر امیدوار هستند. امید خوب است اما امید زیاد، یک کشور را از مشاهده صحیح آینده ناتوان می‌کند و آن را اسیر قیمت‌های بالا می‌کند. این‌ همان موضوعی است که احمد زکی یمانی در پایان دهه ۱۹۷۰ درباره آن به اوپک هشدار داد، اما هیچکس زحمت شنیدن آن را به خود نداد.

محمد مهدی میثمی