تمدید دیپلماسی

هفت ماه دیگر به تقویم مذاکرات هسته‌یی ایران و ۱ + ۵ اضافه شد. هفت روز جدال اراده‌های سیاسی بر اختلاف‌های فنی در نهایت به حضور ۷ وزیر امور خارجه در وین منتهی شد. ۲۴ نوامبر از یک سال پیش تاکنون به عنوان روزی برای پایان دادن به بحران غیرضروری برنامه هسته‌یی ایران اعلام شده بود؛ روزی که در آن وزرای امور خارجه ایران و شش کشور روسیه، چین، امریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان قرار بود امضای خود را بر پای سندی بنگارند که با تبدیل شدن به یک سند حقوقی می‌توانست به غرب در خصوص صلح آمیز بودن برنامه هسته‌یی ایران اطمینان داده و در سایه آن تحریم‌های چهارگانه علیه جمهوری اسلامی ایران هم لغو شود. در شرایطی که تا ظهر روز دوشنبه تمام گمانه زنی‌ها در خصوص تمرکز طرفین بر توافق جامع هسته‌یی بود، از غروب این روز ورق در پله کوبرگ برگشت و زمزمه‌های تمدید مذاکرات شدت گرفت. با توجه به آنکه ۷ کشور در یک سال گذشته تمام توان سیاسی و ابتکار فنی خود را برای به نتیجه رسیدن این پرونده به کار گرفته بودند گزینه شکست کامل مذاکرات از روی میز کنار گذاشته شد و همگان به شکل و شمایل تمدیدی فکر می‌کردند که می‌تواند ابزاری برای نجات جان مذاکرات باشد. پرونده هسته‌یی ایران از سال ۲۰۰۳ تا به امروز درگیر فراز و نشیب‌های مذاکراتی بوده است که عملا حل و فصل سریع و بدون دردسر این پرونده در بازه زمانی یک ساله را در سایه نگاهی واقع‌بینانه غیرمنطقی می‌کند. بر اساس آنچه که در چند ماه گذشته به کرات از زبان مذاکره‌کنندگان ایرانی و دیگر مذاکره‌کنندگان حاضر در این دور از مذاکرات شنیده شده است، جدول زمانی لغو تحریم‌ها و حجم غنی‌سازی ایران در زمره مسائلی است که به اصلی‌ترین چالش‌ها بدل شده است. تمدید مذاکرات هسته‌یی تا ماه جولای نشان می‌دهد که ایران و ۱ + ۵ نتوانستند در این بازه زمانی از حجم اختلاف‌ها کاسته و به نوعی اراده سیاسی برای توافق را بر اختلاف‌های سیاسی ارجحیت بخشند.
در حالی که فضای داخلی در ایران در چند روز گذشته خود را مهیای امضای توافقنامه جامع کرده بود و در بسیاری از شبکه‌های مجازی، ایرانیان انتظار توافق جامع هسته‌یی را می‌کشیدند، تمدید این مذاکرات در قالب تمدید برنامه موقت ژنو تا ماه جولای می‌تواند با عکس العمل‌های فراوان داخلی روبه رو شود. آنچه حایز اهمیت است این است که در این دور از مذاکرات هسته‌یی ایران با ۱ + ۵، امریکا صفی از متحدان منطقه‌یی و غیرمنطقه‌یی خود را در برابر ایران ردیف کرد تا به نوعی توان سیاسی خود در این مذاکرات را به رخ ایران کشیده و این کشور را به گمان خود به امتیازدهی در دقیقه ۹۰ وادار کند. در شرایطی که مذاکرات فشرده میان محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان با جان‌کری، وزیر امور خارجه امریکا و کاترین اشتون هماهنگ‌کننده ۱ + ۵ در جریان بود خبر برقراری تماس تلفنی دسته جمعی میان امریکا و برخی متحدان منطقه‌یی عربش از جمله امارات، قطر و بحرین موجی از گمانه‌زنی‌ها را به راه انداخت که چرا واشنگتن باید در شرایطی که از وجود فاصله‌های جدی در مذاکره با ایران سخن می‌گوید اقدام به برقراری این تماس‌های تلفنی بکند. ۴۸ ساعت پس از این تماس‌های تلفنی بود که خبر رسید سعود الفیصل، وزیر امور خارجه عربستان از پاریس به وین آمده و جان کری در فروگاه وین با او در هواپیمای شخصی‌اش دیدار و در خصوص برنامه هسته‌یی ایران گفت‌وگو کرده است. این سوال که در جلسه محرمانه داخل کابین هواپیما میان کری و فیصل چه گذشت و آیا حادثه‌یی در پشت پرده واشنگتن را به ادامه زیاده‌خواهی‌های غیرمنطقی از ایران وادار کرد، پرسشی است که برای یافتن پاسخ آن باید صبور بود. اما حقیقت غیرقابل انکار این است که فشارهای لابی صهیونیستی از یک سو و ابراز نگرانی‌های برخی متحدان منطقه‌یی امریکا و همین طور ترکیب سیاسی جدید کنگره که در اختیار جمهوریخواهان است از سوی دیگر می‌تواند بر تصمیم‌گیری‌های سیاسی امریکا تاثیرگذار باشد اما عربستان و دیگر بازیگران غیرمستقیم حاضر در این مذاکرات هیچ کدام از وزن اجرایی برای برگرداندن عزم امریکا در به توافق رسیدن با ایران بر سر پرونده هسته‌یی برخوردار نیستند.
امضای توافقنامه جامع در حالی به آینده‌یی نامعلوم در هفت ماه آتی موکول شد که تمدید توافقنامه موقت ژنو و چگونگی اجرایی شدن مفاد آن تا لحظه تنظیم این خبر در هاله‌یی از ابهام قرار دارد. برنامه اقدام مشترک ژنو که در نوامبر ۲۰۱۳ در ژنو میان ایران و ۱ + ۵ به امضا رسید تنها پشتوانه حقوقی بود که دو طرف می‌توانستند با تمدید دوباره آن اقدام به ادامه مذاکرات کنند. اکنون سوال اینجاست که آیا نسخه ماه جولای دوباره پیچیده خواهد شد؟ در ماه جولای ایران و ۱ + ۵ پس از آنکه متوجه شدند نمی‌توانند در تاریخ ۲۰ جولای متن توافقنامه جامع را امضا کنند با توسل به‌بندی در متن برنامه مشترک اقدام به تمدید شش ماهه توافقنامه موسوم به برنامه مشترک اقدام کردند که تا روز گذشته دوام تاریخی داشت. اکنون به نظر می‌رسد که هفت کشور باید دوباره چند ساعت یا شاید یک یا دو روز را صرف بررسی مواردی کنند که می‌توانند در قالب یک متن جدید مطالبه‌های جدیدی از سوی دو طرف را مطرح و به شکل گام به گام پیش ببرد.
خبرگزاری فرانسه در گزارشی در این خصوص می‌نویسد: ایران و پنج کشور عضو شورای امنیت به علاوه آلمان تمام تلاش خود را می‌کنند تا در نخستین روز از ماه مارس چارچوب توافق جامع را مشخص کرده و در نهایت تا نخستین روز از ماه جولای به توافقی فنی دست یابند. فیلیپ هاموند وزیر امور خارجه انگلیس در این خصوص به خبرنگاران گفت: ما به این نتیجه رسیدیم که نمی‌توانیم تا ضرب الاجل ۲۴ جولای که امروز بود توافقنامه جامع را امضا کنیم در نتیجه برنامه مشترک اقدام را تا ۳۰ ژوئن سال ۲۰۱۵ تمدید کردیم. جلسات بیشتر در ماه دسامبر خواهد بود. هدف ما رسیدن به چارچوب یک توافق تا ماه مارس است و پس از آن هم سایر ابعاد فنی را تا نخستین روز از ماه جولای حل و فصل خواهیم کرد.
در هفت روز گذشته جان کری که شامگاه پنجشنبه گذشته به وین رسیده بود مجموعا هفت بار با محمدجواد ظریف دیدار کرد و البته در این میان زنجیره‌هایی از دیدارهای دوجانبه و چندجانبه هم میان اعضای داخلی ۱ + ۵ و همین طور با ایران برگزار شد. با توجه به اینکه ادامه مذاکرات در قالب تمدید برنامه مشترک اقدام ژنو یکی از دورترین سناریوهایی بود که همگان در چند روز گذشته به آن فکر می‌کردند در حال حاضر به سختی می‌توان تحلیلی در خصوص چرایی شکل‌گیری این سناریو مطرح کرد. آنچه در حال حاضر می‌توان به آن اشاره کرد این است که دو طرف آنچنان در مسائل حجم غنی‌سازی و جدول زمان‌بندی تحریم‌ها با هم اختلاف سطح دارند که نتوانستند در یک سال گذشته از حجم آن بکاهند. یک منبع غربی در این خصوص به خبرنگار «اعتماد» می‌گوید: حقیقت این است که امریکا و همراهانش نمی‌خواهند اقدام به از میان برداشتن یکباره تحریم‌ها یا برداشتن آنها در بازه زمانی کوتاه‌مدت کنند و این در حالی است که ایران سرسختانه بر موضع خود درخصوص مشخص بودن دورنمای زمانی و اجرایی تحریم‌ها اصرار دارد. با توجه به مشکلات عدیده فنی که عملا نگارش متن توافق جامع را مملو از پرانتزهای باز کرده است بسیاری از تحلیلگران در نخستین واکنش به تمدید برنامه اقدام مشترک تاکید دارند که شاید زمان بخشیدن به این مذاکرات بتواند به یافتن راه‌حلی برای آن بینجامد.

مواضع طرفین پس از یک سال مذاکره واقعی‌تر شده است

علی واعظ، تحلیلگر ارشد گروه بین‌المللی بحران در این خصوص به «اعتماد» می‌گوید: این لحظه برای این مثل اتفاقی است که در رکبک ایسلند افتاد. در سال ۱۹۸۶ گورباچف و ریگان بسیار به یک توافق خلع سلاح هسته‌یی نزدیک شده بودند ولی در لحظه آخر نتوانستند به توافق دست یابند. با این همه هر دو طرف به این دلیل که پیشرفت‌های شایانی را به دست آورده بودند و مزایای یک توافق و خطرات شکست توافق را دیده بودند و در ضمن مواضع شان مشخص شده بود که کدام موضع، واقعی و کدام موضع، حداکثری است یک سال بعد بازگشته و توانستند آن توافق را به دست آورند. بنابراین نباید فکر کرد که عدم به نتیجه رسیدن در تاریخ مقرر به این معنا است که دیگر در هیچ تاریخی نمی‌توانیم به نتیجه برسیم. از آنجا که مواضع ما مشخص شده است شانس برای رسیدن به نتیجه و توافق نیز از گذشته بیشتر است با این تفاوت که با گذر زمان، فشار بر مذاکره‌کنندگان و ریسک خروج از ریل کسانی که بر سر میز مذاکره‌کننده حضور دارند، بیشتر خواهد شد.
این تحلیلگر مسائل ایران در ادامه به «اعتماد» گفت: مشکلاتی که باعثبه وجود آمدن این بن‌بست شده است، مشکلاتی است که شش ماه پیش نیز وجود داشتند و آن نیز این است که غرب تاکید دارد که نمی‌تواند همه تحریم‌ها را لغو کند و ایران نیز تاکید دارد که شما باید همه تحریم‌ها را لغو کنید. آنها می‌گویند شما باید ظرفیت‌ غنی‌سازی‌تان را پایین آورید و ایران نیز این مساله را قبول نمی‌کند.
واعظ در پاسخ به این سوال که چه تضمینی وجود دارد که دو طرف در این مدت به توافق برسند، گفت: مساله اینجاست که طرف ایرانی پیش از این گمان می‌کرد که زمانی که ۱ + ۵ می‌گوید نمی‌تواند یا نمی‌خواهد همه تحریم‌ها را بردارد اغراق می‌کند اما مساله اینجاست که این موضع اروپایی‌ها همان اندازه در این خصوص حداکثری است که موضع جمهوری اسلامی ایران در خصوص تعداد سانتریفیوژها. در حقیقت آنچه که امروز مشخص شده است دیگر مواضع حداکثری نیست بلکه موضع واقعی طرفین است.
تحلیلگر گروه بحران در پاسخ به این سوال «اعتماد» که مواضع طرفین با هم فاصله پس از یک سال مذاکره فشرده فاصله بسیار زیادی دارد، گفت: بله، فاصله دارد ولی الان مشخص شده است که هر کس به طرف مقابل چه امتیازهایی باید بدهد. دیگر اینجا بحثچانه‌زنی مطرح نیست بلکه به لحظه تصمیم‌گیری رسیده‌ایم و فکر می‌کنم شانس این مساله قبل از آنکه کنگره بر سرکار بیاید و تحریم‌های جدید علیه ایران وضع کند و پروسه مذاکرات را از ریل خارج کند، بیشتر است ولی از بهار به بعد این پروسه تحت فشارهای شدیدی قرار می‌گیرد و ممکن است از هم بپاشد.

بحثبرسر جزییات زمان‌بندی چارچوب تمدید ادامه دارد
پس از انتشار خبر تمدید برنامه اقدام مشترک ژنو؛ یک منبع نزدیک به هیات مذاکره‌کننده هسته‌یی کشورمان از بررسی ترتیبات آزادی دارایی‌های بلوکه شده ایران بر اساس برنامه اقدام مشترک(دوره شش ماهه) خبر داد. این منبع نزدیک به هیات مذاکره‌کننده در این خصوص گفت: برخی جزییات زمان‌بندی در دست تنظیم است.
به گزارش ایسنا، طبق توافق صورت گرفته میان دو طرف هر ماه ۷۰۰ میلیون دلار از سرمایه‌های ایران در بانک‌های خارجی آزاد می‌شود. اما هنوز مشخص نیست در ازای این مبلغ ایران چه اقدامات هسته‌یی را علاوه بر آن چه در ۱۰ ماه گذشته صورت گرفته است انجام خواهد داد. بر اساس توافق اولیه ژنو ایران غنی‌سازی ۲۰درصدی خود را تعلیق و ذخایر اورانیوم غنی شده ۲۰ درصدی‌اش را نیمی به اکسید اورانیوم و نیمی دیگر را رقیق کرد. همچنین ایران پذیرفت تا اورانیوم غنی شده ۵ درصدی خود را که از تاریخ اجرای توافق تولید می‌شود به اکسید تبدیل کند. بر اساس این برنامه ایران پذیرفت تا تجهیزات عمده رآکتور اراک را در زمان اجرای توافق نصب نکند و نیز سانتریفیوژ بیشتری را در تاسیساتش نصب نکند. علاوه بر این در مدت تمدید چهار ماهه توافق ایران پذیرفت تا در ازای آزاد شدن ۸/۲ میلیارد دلار از دارایی‌هایش حدود ۴ تن از اورانیوم‌های غنی شده تا کم‌تر از ۲ درصد را به اورانیوم طبیعی تبدیل کند.

منبع: اعتماد