شوش نگین تمدن ایرانی/ زبان ایلامی هیچ ارتباطی با زبانهای فارسی و عربی ندارد/ در شناخت تمدن شوش دچار کج فهمی هستیم/ لزوم آموزش مسئولین شوش در حوزه میراث فرهنگی

به گزارش خبرنگار ایلنا از اهواز، کارگروه تاریخ انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان به خجستگی سالگرد ثبت جهانی شوش (۱۳ تیرماه) با انگیزه بررسی پیشینه این شهر، نشستی با جستارهای ایلام، هخامنشیان و کاخ آپادانا، ساسانیان، شوش معاصر‌ و چالش های امروزین شوش را برگزار کرد.

رضا کیانی مشاور هنری و فرهنگی استاندار خوزستان در این نشست اظهار کرد: دوست داشتم آنچنان که شایسته است در خدمت انجمن تاریانا باشم چرا که شاهد تلاش های شایان تقدیر این انجمن در جهت توسعه فکری و فرهنگی در استان هستم.

جای تاسف است که از شوش به عنوان یک منبع بزرگ‌ هویتی غافل هستیم

وی افزود: تلقی دوردستی از خوزستان به عنوان یک استان صنعتی در اذهان جا افتاده اما وجهه فرهنگی فکری و هویتی آن دیده نشده است.

کیانی خاطر نشان کرد: جای تاسف است که از شوش به عنوان یک منبع بزرگ هویتی غافل هستیم؛ از یاد برده ایم که  شوش قدیمی ترین پایتخت جهان در خوزستان بوده است.

نگاه ما به پژوهش هویت خود، منفعلانه و سطحی است

وی یاد آور شد: چندی پیش دبیر یونسکو در ایران گفت:" جندی‌شاپور جزو یکی از اولویت‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ یونسکو است" یعنی حدود ۱۷۰۰ سال قبل در خوزستان تولید علم انجام می شده در حالیکه ما نگاهی سطحی و منفعلانه نسبت به پژوهش هویت خود داریم.

مشاور استاندار خاطر نشان کرد: متاسفانه بسیاری از پژوهش ها در حوزه اسطوره های تاریخی کار مورخین و پژوهشگران غربی است؛ ما باید بتوانیم حوزه پژوهش را با یک نگاه نو و روز آمد بارور کنیم.

در ادامه نشست منصور بزرگمهر، کارشناس ارشد زبان های باستانی اظهار کرد: شوش شهری باستانی است که دوره های تاریخی گوناگونی را پشت سر نهاده است.

وی افزود: آثاری از دوره های پارینه سنگی و نوسنگی در محوطه های باستانی اطراف شوش بدست آمده است همچنین آثار دوره های پیش از تاریخ، ایلام قدیم، ایلام میانه، ایلام نو، هخامنشی، هلنی-پارتی، ساسانی و اسلامی تا آواخر دوره سلوجی در شوش کشف شده اند.

تاریخ شوش، 6400 ساله است

بزرگمهر تصریح کرد: بر اساس مطالعات مربوط به سفال شوش و آزمایشهای کربن 14  در حال حاضر می توان سرآغاز تاریخ شوش را تا حدود 6400 سال پیش تاریخ گذاری کرد.

وی افزود:از نظر ژنتیکی نیز احتمال وفور هاپلوگروپ L در میان شوشیهای اولیه قویتر است. این در حالی است مردم کنونی شوش بیشتر حامل طیفهایی از هاپلوگروپ J (عربها) و R (لرها) هستند و نه هاپلوگروپ L. در واقع هاپلوگروپ L در جنوب غرب ایران که شامل شوش نیز می گردد بسیار کمیاب است.

بزرگمهر عنوان کرد: وفور هاپلوگروپ L در جنوب شرقی ایران، پاکستان و هند، احتمال همریشه بودن زبان ایلامی و زبان دراویدی رایج در شبه قاره هند را بسیار تقویت می کند.

زبان ایلامی هیچ ارتباطی با زبانهای فارسی و عربی ندارد

کارشناس ارشد زبان های باستانی تاکید کرد: زبان ایلامی که زبان بومی و رسمی مردم ایلام از جمله مردم شوش بوده است، یک زبان منفرد است که هیچ ارتباطی با زبانهای عربی و فارسی و لری ندارد.

وی ادامه داد: زیرا زبانهای لری و فارسی جزو خانواده زبانهای هندواروپایی هستند و زبان عربی یک زبان سامی است و در نهایت زبانهای هندواروپایی و سامی به خانواده بزرگتر زبانهای تصریفی نستراییک متعلق هستند، در حالیکه زبان ایلامی یک زبان پیوندی است که با زبانهای غیرآریایی هند از جمله دراویدی و تامیلی همریشه است.

بزرگمهر عنوان کرد: از مباحث ژنتیکی زبان که بگذریم شاید خالی از لطف نباشد که در حوزه دیگری از دانش زبانشناسی به ریشه شناسی چند واژه بپردازیم. واژه ایلام صورت ایرانی واژه عبری عیلام است. واژه عبری عیلام که امروزه توسط ایرانیان و عبریها بصورت ایلام و توسط عربها بصورت عیلام تلفظ می شود، از صورت سومری halam مشتق شده است که خود تصحیفی سومری از واژه ایلامی باستان haltamti است که بمعنی سرزمین خدای بخشنده است.

 کارشناس ارشد زبان های باستانی بیان کرد: درباره نام بناهای تاریخی بسیار مهمی مانند چغازنبیل، آپادانا و هدیش نیز بهتر است بدانیم که چغازنبیل یک نام لری است که صورت اولیه آن می تواند čakata-zama-bara بمعنی تپه دارای خاک (بسیار) یا  čakata-zana-bara بمعنی تپه دارای زن باشد چون از ادوار پیش از ورود پارسیان باستان به این محوطه پیکرکهای ایزد بانوان بسیاری در محوطه چغازنبیل بجای مانده است. اما چغازنبیل نام تاریخی و بومی این محوطه نیست، بلکه در زبان ایلامی به آن سیان-کوک siyan-kuk می گفتند که دقیقاً بمعنی معبد حفاظت است، زیرا در این مجموعه مذهبی از تمثال خدایان گوناگون و پیشکشیهای مربوط به آنها حفاظت می شده است ضمن اینکه لقب اینشوشیناک ایزد محافظ این مجموعه نیز سیان-کوکره siyan-kuk-ra است که بمعنی محافظ معبد است.

 وی اضافه کرد: البته سومریها و اکدیها به چغازنبیل دُر-اُنتش dur-untaš (دیوار-انتاش) و ال-اُنتش al-untaš (شهر انتاش) گفته اند که از واژگان سومری DURU (دیوار) وALU  (شهر) مشتق شده اند.

بزرگمهر معتقد است؛ زبان سومری نیز یک زبان غیرایرانی و غیرسامی منفرد است که هیچ ارتباط ریشه ای با زبانهای عربی و فارسی و حتی ایلامی و اکدی ندارد.

کاخ آپادانای شوش هخامنشی؛ تجسمی ناب از هنر و تاریخ ایران

در بخش دیگر این نشست علیرضا کریمی، دکترای ایران باستان و مولف کتب متعددی از جمله "آموزش و پرورش در روزگار هخامنشیان" و کتاب در حال انتشار "کوروش مصلح جهانی" به بررسی شوش در دوران هخامنشیان پرداخت و گفت: کاخ آپادانای شوش عمارتی تاریخی و متعلق به دوران هخامنشیان است که در سال ۱۳۸۰ ( ۷۰ سال پس از کشف) و با شماره ۳ ۱۹۸۱ به عنوان اثر ملی به ثبت رسید.

وی افزود: این کاخ در استان خوزستان، شهرستان شوش و در محدوده مربوط به قلعه شوش قرار گرفته است.

کریمی خاطر نشان کرد: حفاری‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که این منطقه در ۹ هزار سال پیش از میلاد محل سکونت کشاورزان بوده است و در پنج هزار سال پیش از میلاد مردم این مکان در قلعه زندگی می‌کردند و از ۴ هزار سال پیش اولین مکان روی زمین است که در آن زندگی شهری ایجاد شده است.

کریمی اذعان کرد: شهر شوش یکی از قدیمی ترین مناطق مسکونی در ایران و در برگیرنده فرمانروایی پادشاهی هخامنشیان است.

وی افزود: کاخ آپادانای شوش یکی از بناهای تاریخی ایران کهن به شمار می آید که در سالهای ۵۱۵ تا ۵۲۱ قبل از میلاد به دستور داریوش کبیر اولین پادشاه حکومت هخامنشیان بر فراز عمارات باقی مانده از دوران ایلامی ها ساخته شده است برخی از کارشناسان و باستان‌شناسان معتقدند داریوش این کاخ را به عنوان اقامتگاه یا قصر زمستانی پادشاهان هخامنشی تأسیس کرده است.

وی عنوان کرد: یکی از نکات مهمی که در کاوش‌های صورت گرفته در کاخ آپادانا وجود دارد، می‌توان به کشف کتیبه های مربوط به دوران پادشاهی داریوش اشاره کرد که روی آن نوشته ای از قول داریوش حک شده که بیانگر شرح ساخت کاخ آپادانا است:

" اردشیر شاه بزرگ شاه شاهان شاه مردمان شاه روی این زمین پسر داریوش شاه داریوش پسر اردشیر شاه اردشیر پسر خشایار شاه خشایار شاه پسر داریوش داریوش پسر و پشتاسپه هخامنشی می گوید داریوش جد من این آپادانا را ساخت و در زمان پدربزرگم اردشیر آپادانا سوخت حال به خواست اهورامزدا آناهیتا و میترا من فرمان به بازسازی آپادانا دادم"

کریمی تصریح کرد: کاخ آپادانای شوش به دستور داریوش کبیر پادشاه حکومت هخامنشیان به مساحت ۱۰ هزار و ۴۰۴ متر مربع احداث شده است که معماری بسیار عظیم و فوق العاده ای دارد.

شاهکار هنر معماری هخامنشیان

وی ادامه داد: از جمله نکات تحسین برانگیز و حیرت آور که معماران و طراحان ساخت کاخ آپادانا در نظر گرفته‌اند، حضور سکوی است که به نظر می‌رسد این کاخ روی آن ساخته شده است.

این دکترای ایران باستان یاد آور شد: همانگونه که می‌دانید، کاخ هایی که در مجموعه تخت جمشید احداث شده‌اند، روی صفه‌ای از جنس سنگ قرار گرفته که به دامنه کوه رحمت شهرت دارد. در واقع مسطح و هموار کردن چنین بخشی که بالغ بر ۱۲ هکتار است امری بسیار سخت و سنگین بوده است. کانال کشی روی چنین صخره ای دشوار و طاقت فرسا به نظر می‌آید و این از هنر و استادی معماران و سازندگان این بنای عظیم تاریخی محسوب می شود.

کریمی گفت: این در حالیست است که در کاخ آپادانای شوش آن سوی هنر شگفت انگیز معماری را که در نوع خود جالب و ستودنی است مشاهده خواهید کرد چرا که در این مجموعه زیبا صفه ی طبیعی همانند مجموعه تخت جمشید حضور نداشته و طراحان و سازندگان این کاخ از سکویی مصنوعی استفاده کرده اند اینجا است که شاهکار هنر معماری دوران حکومت هخامنشیان مشاهده می شود.

وی اضافه کرد: معماران و باستان‌شناسان ابعاد این صفه مصنوعی را تقریبا برابر با ابعاد صخره مجموعه تخت جمشید برآورد کرده اند به نظر می‌رسد پس از مسطح و هموار شدن صخره مورد نظر معماران و مهندسان بابلی طبق روشی با قدمت هزار سال، از خشت خام استفاده کرده و پی عمارت کاخ آپادانا را پایه ریزی کرده اند.

کریمی تاکید کرد: قطعاً این عملیات بسیار سخت و طاقت فرسا بوده و مدت زمان بسیاری را برای ساخت و ساز آن در نظر گرفته اند.

وی در برشی از تاریخ به حضور باستان شناسان فرانسوی در ایران اشاره کرد و گفت: مادام ژان دیولافوا همسر مارسل اوگوست دیولافوا ( ۱۹۲۰- ۱۸۴۳) مهندس راه و ساختمان و باستان شناس فرانسوی در سال ۱۸۸۱ برای کاوش های باستان شناسی از طرف دولت فرانسه ۳ بار به ایران سفر کرد و معماران فرانسوی در سال ۱۸۴۴ پس از دو بار سفر به ایران بدون در نظر گرفتن مفاد قرارداد با دولت ایران و با توسل به روش های غیر قانونی اشیا مکشوفه از مناطق باستانی ایران را به "موزه لوور" پاریس منتقل کردند و دربار قاجار پس از اطلاع از این قانون شکنی رسما به دولت فرانسه اعتراض کردند و آنها شاه قاجار را برای بازدید از "موزه لوور"دعوت کردند که شاه قاجار پس از بازدید از این موزه از اعتراض خود صرف نظر کرد و مقدمات کار برای انعقاد قرارداد جدیدی درباره کاوش های فرانسویان در شوش فراهم آورد.

هویت ما، فرهنگ و تاریخ است

وی با اشاره به اینکه جامعه باید  پژوهش محور شود، تاکید کرد: تاریخ افسانه ، قصه و فرضیه نیست؛ تاریخ علم است و باید در حفظ و مرمت آثار تاریخی و گسترش موزه و آثار موجود، کوشید چرا که هویت ما فرهنگ ( فر= شکوه و هنگ= آهنگ رفتن به سوی شکوه) و تاریخ است.

این دکترای ایران باستان معتقد است؛ بدبخت آن ملتی است که تاریخ خود را نداند؛ تیره بخت تر از آن ملتی است که علاقه مند به دانستن هویت و اصالت خود نباشد و شوربخت تر از آن ملتی است که تاریخ خود را به ریشخند بگیرد.

شوش بهشت باستان شناسی

کریمی با بیان به اینکه شوش بار تمدن یک ملت را به دوش میکشد، گفت: هیچ سرزمینی با جغرافیای کوچک بجز شوش وجود ندارد که همه دوره های تاریخی در آن دیده شود.

استحاله تمامی فرهنگ های مهاجم در تمدن و فرهنگ ایران

هرودوت در خصوص شکوه تمدن و فرهنگ ایران زمین در کتاب خود میگوید: دروغ گفتن بزرگترین ضدیت با اخلاق در نزد ایرانیان است، خنده و شوخی در مجالس ایرانیان بسیار ناپسند است، از سخنان بیهوده و هرزه حذر کرده و کردار های ناپسند را بر زبان نمی آورند، ایرانیان بر نفس خود مسلط هستند و به والدین خود احترام می گذارند، ایرانیان اگر قسمتی از بدن نشان از لباس خارج باشد آن را بی شرمی می دانند، ایرانیان در هنگام غذا خوردن با یکدیگر صحبت نمی کنند و به غذای یکدیگر دست نمیزنند، برای احترام به هم هرگز آب دهان بر زمین نمی اندازند. همچنین در بخشی دیگر از کتاب گفته است: کوروش عقیده داشت ملل مغلوبه را باید با یک توجه مخصوص مجذوب و متعجب کرد و بدین وسیله در دربار سلطنتی ایران حکم اکید بود که هیچ گونه محصولات و منسوجات خارجی نباید روی میز پادشاه باشد.

جغرافیای جادویی شوش

در بخش پایانی این نشست امین زاده درویش، کارشناس ارشد باستان شناسی با بررسی شوش در دوره ساسانیان عنوان کرد: مهمترین نقطه قابل اتکا در شوش و مرکز ثقل آن شهر شوش جغرافیای ویژه آن است.

وی افزود: قرار گرفتن در جلگه‌های حاصل خیز بین دو رود خروشان، بیشه زار ها و همینطور قرار گرفتن در نقطه اتصال جلگه خوزستان به سرزمین میان رودان، موقعیت ممتازی را به وجود آورده است تا 6 هزار سال مامن سکونت انسان ها باشد.             

شوش در دوره اشکانی         

زاده درویش با اشاره به اینکه شوش در دوره اشکانی وام دار سلوکیه کنار رود شوش هخامنشی است، خاطر نشان کرد: شوش شهری است که در طول چهارصد و اندی سال حکومت اشکانیان شهره است و به تناوب قدرت گرفتن شاهان محلی و یا شاهنشاهان اشکانی میان این مراکز قدرت، دست به دست می‌شود.

وی ادامه داد: وجود آثار مهم اشکانی مثل نقش برجسته اردوان پنجم و یا سردیس ملکه موزا تاییدی است بر این مدعا است.             

شوش در دوره ساسانی             

در ابتدای دوره ساسانی با توجه به درگیری میان حاکم شوش که فرمانبردار اردوران پنجم است و اردشیر اول ساسانی، شهر دچارِ آسیب میشود.

زاده درویش معتقد است؛ برخی پژوهشگران آثار آسیب و سوخته لایه چهار شهر شاهی را متعلق به این دوره میدانند.

وی یادآور شد: شوش در دوره شاهپور اول بازسازی می‌شود ولی پس از رسمی شدن مذهب مسیحیت در روم توسط کنستانتین اول و شورش بافندگان مسیحی شوش توسط شاهپور دوم ویران می‌شود در ادامه دوره ساسانی مرکزیتش از شوش به ایران خوره شاهپور منتقل میشود و شوش فقط یک شهر اقتصادی باقی مانده و برتری سیاسی خود را از دست میدهد.    

نقاشی دیواری شوش            

زاده درویش تصریح کرد: مهمترین اثر ساسانی در کاوشهای شوش، نقاشی دیواری با دو برابر اندازه طبیعی است که در یک کوشک یا خانه اربابی در لایه چهارم شهر شاهی به دست آمده است که یک شکار دسته جمعی را به نمایش میگذارد.

در شناخت تمدن شوش دچار کج فهمی هستیم

این کارشناس ارشد باستانی تاکید کرد: متاسفانه در خوزستان و در حوزه شوش هر چقدر مواد باستان شناسی زیاد داریم پژوهش کم داریم.

وی افزود: امروز شوش جدید میخواهد مادر خود را ببلعد؛ دندانی که تیز شده برای عنصر تشکیل دهنده است؛ خودمان می‌خواهیم خودمان را نابود کنیم و آن به دلیل کج فهمی عامه مردم و مسئولین حوزه میراث است.

زاده درویش با بیان اینکه برخی می گویند پس از جهانی شدن محوطه باستانی شوش چه اتفاقی افتاد؟ اذعان کرد: این پرسش مطرح است که ما در قبال جهانی شدن شوش چه کردیم؟ چهار سال است جشن ثبت جهانی شوش برگزار نشده؛ ثبت جهانی را بد فهمیده ایم.

وی با اشاره به اینکه سازمان میراث فرهنگی با تمام معایب و محاسن متولی آثار است، گفت: سازمان میراث فرهنگی در حوزه فرهنگ سازی چه کرده و چه راه حل هایی ایجاد کرده است؟! چرا هنوز مسئولین حوزه شهری تمام کم کاری های خود را به گردن محوطه باستانی می اندازند؟!

زاده درویش متذکر شد: تا زمانی که محوطه باستانی شوش فهمیده نشود و برای مسئولین شوش کلاس آموزشی گذاشته نشود و برنامه جامعی برای شوش در حد عظمتش تدوین نشود، هر روز متر به متر از محوطه باستانی کاسته خواهد شد.

در پایان این نشست، به طور غیابی از جعفر دیناروند، پژوهشگر معاصر شوش قدردانی شد و سه کتاب وی به نام های "شوش و بردگان آن(نسل اول)"، "آموزش شوش در گذر تاریخ(از ابتدا تا دفاع مقدس)" و "ورزش شوش از آغاز"، به حضار معرفی گردید.

همچنین، برگزاری جشن تیرگان به همت انجمن تاریانا در هفته پیش رو اعلام شد.