استاد دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با ایلنا تشریح کرد:
امکان‌سنجی طرح دعوا علیه بن‌سلمان توسط آرژانتین/ جایگاه دیدبان حقوق بشر برای به چالش کشیدن ولیعهد عربستان
جنایت جنگی و شکنجه از جنایات تابع صلاحیت جهانی به حساب می‌آیند و آرژانتین میتواند از ولیعهد شکایت کند اما مصونیت همچنان مانع جدی در این مسیر خواهد بود.
شروع سفرهای منطقه‌ای ولیعهد عربستان اگرچه به اصرار مشاوران داخلی و خارجی وی صورت گرفت اما بن‌سلمان به هیچ وجه توقع نداشت که تا به این حد با اعتراض‌های گسترده روزنامه‌نگاران و شهروندان مصر و تونس روبه‌رو شود؛ تا جایی که سندیکای روزنامه‌نگاران دو کشور خواستار طرح دعوا علیه ولیعهد سعودی شده‌اند. به موازات این روند، دیدبان حقوق بشر هم طی بیانیه‌هایی که در حساب کاربری توئیتر خود منتشر کرده، باعث شده تا چالش‌های پیش روی بن سلمان با محوریت پرونده قتل جمال خاشقجی و جنایات جنگی نظامیان عربستان در یمن فضایی را علیه وی خلق کند که نشان از طرح دعوای کیفری در مقیاس بین‌المللی علیه پادشاه آینده عربستان دارد.
مقام‌های آرژانتین اعلام کرده‌اند که پرونده حقوقی علیه ولیعهد سعودی مفتوح خواهد شد و این بدان معناست که میزبان نشست گروه بیست (جی ۲۰) حداقل از حیث شکلی و شعاری به دنبال اعمال فشار حقوقی بر ولیعهد جوان سعودی است. عده‌ای معتقدند ادعای طرح دعوا از سوی آرژانتین و علیه بن‌سلمان یک ژست و بازی سیاسی است؛ چراکه مستندات جنایات جنگی در یمن باید از سوی مقام‌های این کشور یا حداقل کمیته‌های مردمی یمن به آرژانتین ارسال شود و از سوی دیگر محتویات و ادله موجود در پرونده جمال خاشقجی هم باید از سوی ترکیه به مقام‌های قضایی آرژانتین ارسال شود. از این‌رو، برای بررسی و امکان‌سنجی طرح دعوا علیه ولیعهد سعودی به گفت‌وگو با «هیبت‌الله نژندی‌منش» استاد حقوق و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی پرداختیم که در ادامه از نظر می‌گذرد.
پرونده یمن یکی از مهمترین موضوعاتی است که جنایات رخ داده در آن تا حدی زیادی متوجه محمد بن‌سلمان است. آیا می‌توان از ولیعهد عربستان به دلیل اینکه وزیر دفاع این کشور و مجری پرونده بحران یمن است به استناد «جنایات جنگی» طرح دعوا کرد؟
نژندی‌منش: اگر منظور، طرح دعوا در نزد دیوان بین‌المللی کیفری است پاسخ منفی است چون دولت عربستان صلاحیت دیوان را نپذیرفته است. اگر منظور نزد دادگاه‌های داخلی است، باز هم پاسخ منفی است چون در هر صورت ایشان به عنوان وزیر دفاع دارای مصونیت است. البته به عنوان اقدام حقوقی که اثر سیاسی داشته باشد و با تمرکز بر حقوق داخلی برخی کشورها، دادستان میتواند اعلام جرم نماید.
اخبار و تصاویری که از قربانیان جنگ یمن در فضای رسانه منتشر می‌شود، گویای وخامت و جنایت‌های صورت گرفته است. آیا این تصاویر و اخبار به عنوان ادله استنادی علیه محمد بن‌سلمان قابل استفاده است؟
نژندی‌منش: این سوال به مرجعی که رسیدگی می کند، بستگی دارد. اینکه مقام‌های تحقیق و تعقیب تا چه حد اعتبار این منابع و صحت این مطالب را تایید کنند، میتواند امری نسبی باشد اما اصولاً می‌توان گفت ارزش اَماره‌ای دارند تا ارزش دلیل و ادله. به عبارتی دیگر این تصاویر، فیلم‌ها و حتی اخبار را باید یک درجه پایین‌تر از ادله استنادی دانست و تنها به تقویت علم مقام‌های قضایی کمک می‌کند.
در مورد پرونده قتل «جمال خاشقجی» که در کنسولگری عربستان در استانبول شکنجه و نهایتاً تکه تکه شده است، چگونه می‌توان علیه ولیعهد سعودی طرح دعوا کرد؟
نژندی‌منش: نظر به قابلیت اعمال صلاحیت جهانی در مورد شکنجه و این که منع شکنجه یک قاعده آمره است به نظرم هر یک از کشورهایی که طرف کنوانسیون منع شکنجه هستند، می‌توانند در دادگاه‌های داخلی خود (البته در صورت حضور عامل یا عاملین در قلمروشان) متهمان را تحت تعقیب قرار دهند. البته بحث مصونیت همچنان به قوت خود باقی است. همچنین کشورهای طرف کنوانسیون منع شکنجه می‌توانند از دولت عربستان (در صورتی که طرف کنوانسیون مزبور باشد) بخواهند که ایشان را محاکمه کند یا در غیر این صورت به هر یک از دیگر کشورها که درخواست استرداد می‌کند، مسترد نماید. مشابه این در دعوای بین بلژیک و سنگال صورت گرفته و نتیجه‌اش کاملاً مشخص بوده است.
آیا ترکیه (به دلیل قرار داشتن محل وقوع قتل در خاک این کشور) میتواند طرح دعوا کند یا خیر؟
نژندی‌منش: دولت ترکیه هم میتواند به این پرونده رسیدگی کند؛ چراکه نظم عمومی این کشور خدشه‌دار شده است. اما لازم است که در ابتدا دولت عربستان از متهمین سلب مصونیت کرده باشد. همچنین ترکیه میتواند نزد دیوان بین‌المللی دادگستری بر مبنای کنوانسیون منع شکنجه علیه عربستان طرح دعوا کند (البته در صورتی که هر دو کشور طرف کنوانسیون باشند و صلاحیت دیوان مورد حق شرط قرار نگرفته باشد).
دیدبان حقوق بشر چگونه میتواند علیه ولیعهد عربستان کنشگری کیفری و حقوقی به راه بیاندازد؟
نژندی‌منش: دیدبان حقوق بشر و هر نهاد غیر دولتی دیگری میتواند با افشا سازیِ موضوعی و حقوقی، افکار عمومی را برای تحت فشار قراردادن کشورها و همچنین نهادهای بین‌المللی را جهت رسیدگی به اتهام‌های این فرد بسیج کند. همچنین میتواند در مستندسازی ادله و قرائن ایفای نقش کند؛ چراکه عموماً این‌گونه نهادها به عنوان دوستان دادگاه قلمداد می‌شوند که در کشف حقیقت نقش دارند.
به عنوان پرسش آخر، آیا آرژانتین میتواند ولیعهد سعودی را به دلیل جرایم ارتکابی در یمن، سرکوب مخالفان در ریاض و همچنین قتل خاشقجی بازداشت کند یا تحت تعقیب قرار دهد؟
نژندی‌منش: همان طور که قبلاً مطرح شد، مساله مصونیت میتواند به عنوان یک مانع جدی قلمداد شود وگرنه هم بحث جنایات جنگی و هم شکنجه از جنایات تابع صلاحیت جهانی به حساب می‌آیند. بنابراین، دستگاه قضایی آرژانتین میتواند بن‌سلمان را تحت تعقیب قرار دهد اما مصونیت همچنان مشکل‌زا خواهد بود. مجدداً همان‌گونه که پیشتر گفته شد، این امکان وجود دارد که در صورت وجود شرایط لازم، آرژانتین دعوایی را در دیوان بین‌المللی دادگستری علیه عربستان به خاطر نقض کنوانسیون منع شکنجه مطرح کند.
