قهرمانپور: پیمان آتلانتیک به دنبال تطهیر چهره در منطقه/تحریک رادیکالیسم خطرناک‌ترین خروجی حضور ناتو

«عسگر قهرمانپور» پژوهشگر حوزه بین‌الملل در تشریح ابعاد و پیامدهای تاسیس پایگاه نظامی ناتو در عراق در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا اظهار کرد: در مورد کنشگری ناتو در خاورمیانه دو دیدگاه وجود دارد؛ دسته اول معتقدند که این اقدام ناتو بحث‌انگیز بوده و حتی پیمان آتلانتیک شمالی را وارث استعمار و ادامه‌دهنده جنگ سرد در غرب آسیا می‌دانند. از نظر این عده، آغاز نقش آفرینی ناتو در خاورمیانه همواره با تردید و ترس کشورهایی همچون مصر روبه‌رو بوده و همواره معتقدند که ناتو به درک کامل از محیط و جغرافیای غرب آسیا نرسیده است و با پیچیدگی‌های زیادی برخورد خواهد کرد. باید توجه داشت که این ترس، در راستای برداشت آمریکا از خاورمیانه مورد تحلیل قرار می‌گیرد.

وی ادامه داد: پس از انجام گفت‌وگوی مدیترانه‌ای این ترس تاکنون همچنان دو برابر شده و حتی نخبگان هم از این موضوع ترس دارند. مجموع نظرها و تحلیل‌های جناح اول نشان می‌دهد که ناتو نگهبان سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه به شمار می‌رود و هر دو را دو روی یک سکه خطاب می‌کنند. از سوی دیگر یکی از موانع همکاری کشورهای منطقه با ناتو، عدم اعتماد و میراث آمریکایی‌ها در منطقه است که هر دو را در جهت کسب منافع خود قلمداد می‌کنند. فضای سیاسی متشنج در خاورمیانه پس از حضور آمریکا در عراق در سال ۲۰۰۳ مانع اصلی رابطه ناتو با دولت‌های خاورمیانه شد؛ از این منظر ناتو، نخست به دنبال اعتمادسازی بین شرکاء خود بوده و در وهله دوم، در صدد مستقل نشان دادن خود از آمریکا است. به عبارت دیگر ناتو به دنبال این است که بگوید سیاستش مستقل از ایالات متحده خواهد بود اما موفقیت آنها در این محور بعید است.

در سال ۲۰۱۴ رهبری حملات ائتلاف علیه داعش به عهده آمریکا بود و بعداً فاش شد که اوباما به دنبال رهبری در منطقه بوه است. از این جهت است که کشورهای منطقه به سازمان پیمان آتلانتیک شمالی و اعضای آن اعتماد ندارد و موفقیت ناتو در این منطقه با شک و تردیدهای جدی روبه‌رو است.

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با اشاره به نگاه دسته دوم از کارشناسان مسائل مرتبط با ناتو، گفت: بخش دوم تحلیل‌ها به این سمت جهت‌دهی می‌شود که شکست ناتو در منطقه اجتناب‌ناپذیر است؛ آنها معتقدند که موانع موجود میان تفکر اسلامی و غربی مانع جدی ناتو خواهد بود. این عده معتقدند مداخله ناتو در خاورمیانه می‌تواند شعله‌های منازعه در بستر بزرگ‌تر را افزایش دهد. چراکه رادیکالیسم موجود در غرب آسیا این طرز تفکر را در بسیاری به وجود خواهد آورد که غرب دنبال مهار اسلام است، چیزی که مصر و عربستان از قبل همین استدلال را می‌کردند. رابطه بحث‌انگیز میان اسلام و غرب در تعاملات میان منطقه و غرب تاثیر می‌گذارد و لذا نقش ناتو در این منطقه را از این امر مستثنی نمی‌دانند. این عده معتقدند در درون پیمان آتلانتیک شمالی، رسیدن به یک اجماع مشخص برای حضور در خاورمیانه بسیار مشکل است؛ چراکه برخی از اعضاء ناتو با کشورهای منطقه روابط حیاتی دارند.

باید توجه شود که کشورهای عضو ناتو چشم‌اندازهای متفاوتی در بحث حضور در خاورمیانه دارند که آشتی در ناتو را با مشکل روبه‌رو می‌کند. به نظرم تقویت نقش ناتو در خاورمیانه به دلیل دو مولفه با مشکل روبه‌رو خواهد شد: اول، اختلاف میان آمریکا و اروپا؛ دوم، چالش‌ها، ریسک‌ها و مسئولیت‌هایی که ناتو با آن مواجهه خواهد است. باید به این باور برسیم که اروپا و آمریکا تنها در محور اقتصاد یا محیط زیست با یکدیگر اختلاف ندارند، بلکه از حیث دفاعی هم با یکدیگر در چالش هستند. این مناقشه در منطقه تاثیر منفی خواهد داشت و از سوی دیگر ناتو در شمال اروپا، دریای خزر، قفقاز و خارج نزدیک روسیه با مشکل روبه‌رو است.     

قهرمانپور در پایان تصریح کرد: واقعه ۱۱ سپتامبر را باید نقطه عطف تعیین‌کننده در فرآیند تکامل ناتو در صحنه امنیتی دانست؛ چراکه نقش این سازمان از الگوی همکاری امنیتی به الگوی عملی‌تر تغییر پیدا کرده و به سمت مشارکت جدی رفته است. لذا نقش ناتو همانند در عراق مانند دارفور، نقشی حمایتی به شمار می‌رفت. نباید فراموش کنیم که آمریکا از ناتو برای استفاده ابزاری در خاورمیانه استفاده کرده و این امر برای بسیاری از متحدان اروپایی قابل قبول بوده است. در پس منطق ناتو در  منطقه، رفاه و ثبات جهانی وجود دارد و آن هم انباشت انرژی در خاورمیانه است. از این جهت منافع درهم تنیده و مهم میان کشورهای خاورمیانه و ناتو به علاوه همکاری‌های اقتصادی و نزدیک بودن جغرافیای اروپا به این موقعیت، برای ناتو و اعضای آن بسیار مهم است. اما باید توجه کنیم که ناتو از روند و تحرکات جاری رضایت کامل دارد و به دنبال راه‌های جدید برای تکامل است و ترجیح می‌دهد که تقویت امنیت فرهنگی را در دستور کار قرار دهد.