نقش مرجعیت در وحدت و یکپارچگی عراق

ایجاد تفرقه و انشقاق میان گروه‌های مختلف مسلمان شیوه‌ای قدیمی اما کارآمد است. این راهبرد تا کنون مورد استفاده کشورهای استعمارگر و گروه‌های دست‌نشانده قرار گرفته و زمینه را برای حصول اهداف آن‌ها فراهم کرده است. ایجاد اختلاف میان شیعیان و اهل تسنن در طول سالیان گذشته قربانیان زیادی بر جای گذاشته است. تنها گروهی که سودی از این اختلاف‌ها نبرده‌ است، مسلمانان بوده‌اند.

عراق دارای طوایف و اندیشه‌های مذهبی فراوانی است که در این اوضاع نابسامان امنیتی، تحریک هر کدام از این گروه‌ها خطرآفرین می‌شود. عراق محل زندگی پیروان مذاهب مختلفی از جمله شیعه، سنی، مسیحی، یهودی و ایزدی است. گروه‌های قومی مختلفی نیز مانند کرد‌ها، اعراب و ترکمن‌ها در این کشور زندگی‌ می‌کنند. این تنوع نژادی و مذهبی به علاوه اوضاع نابسامان امینتی در عراق، نتیجه‌ای به جز بیشتر شدن هرج و مرج ندارد. در چنین شرایطی نقش علمای دین و بزرگان طوایف بیشتر از گذشته می‌شود.

اکثریت مذهبی در عراق متعلق به شیعیان بوده و اهل تسنن دومین گروه بزرگ مذهبی است. درگیری خونین این دو گروه مذهبی در عراق که بر اثر تحریک خارجی یا جهل داخلی بوده، همواره راه را برای بی‌ثبات نگه داشتن عراق هموار کرده است. در شرایط کنونی عراق خطر انشقاق میان مسلمانان بیشتر از گذشته بوده و نیازمند ابتکار عمل علمای اسلام برای خنثی کردن این توطئه است.

نقش مرجعیت در یکپارچگی مردم علیه داعش

عراق پیش از سقوط «صدام» صحنه درگیری‌های مختلف گروه‌های مخالف حکومت با اندیشه‌های متفاوت بود. پس از سقوط دیکتاتور سابق عراق و اشغال نظامی این کشور توسط ایالات متحده و ناتو نیز گروه‌های مخالف اشغالگری با افکار مختلف به مبارزه مسلحانه با اشغالگران پرداختند. با روی کار آمدن حکومت جدید نیز آتش حضور گروه‌های مسلح خاموش نشد و عملیات انتحاری، بمب‌گذاری و حمله‌های مسلحانه به در شهرهای مختلف ادامه پیدا کرد.

فارغ از دسته‌بندی گروه‌های مسلح به تروریست و مبارز، واقعیت این است که عراق روی آرامش و ثبات به خود ندیده است. اما وقایع امروز این کشور و جنگ داخلی که در آن جریان دارد، با تمام فعالیت‌های گذشته تفاوت می‌کند. همانطور که بیان شد، بمب‌گذاری و حمله‌های مسلحانه‌ای صورت می‌گرفت اما هیچ‌گاه یک گروه تروریستی، عراق را وارد یک جنگ تمام عیار داخلی نکرد.

گروه تروریستی «داعش» که این روز‌ها مشغول جنایت و جنگ در عراق است، پدیده‌ای جدید در گروه‌های تروریستی به حساب می‌آید. پشتیبانی رسانه‌ای گسترده، حضور این گروه در عرصه مجازی و حضور و ناآرام کردن دو کشور عراق و سوریه به صورت همزمان، بحثجدیدی است. این گروه تمام ادیان دیگر را تکفیر کرده و قرائت خاص خود از اسلام را برداشت اصلی دانسته و گروه‌های دیگر مسلمان را از دین خارج می‌داند.

انتساب این گروه به اهل سنت، باعثدرگیری‌هایی میان شیعیان و اهل تسنن شد. بافت طایفه‌ای عراق در این شرایط می‌رفت تا با بحران بزرگی مواجه شود، اما فتوای آیت‌الله سیستانی درباره وحدت و یکپارچگی علیه تروریست‌ها مانند آبی بر آتش عمل کرد و بخش اعظمی از این سناریو با شکست مواجه شد.

ارتش و دیگر نیروهای امنیتی تحت امر دولت نمی‌توانستند به تنهایی در چند جبهه مختلف به مبارزه با داعش بپردازند. عامل اصلی تشکیل «جیش‌ الشعبی» یا نیروهای مردمی عراق را می‌توان فتوای مرجعیت بزرگ شیعه دانست. در زمانی که مفتی‌های وهابی و تکفیری‌ها که از طریق سرویس‌های اطلاعاتی غربی تغذیه مالی و رسانه‌ای می‌شوند، با سخنان تفرقه‌افکنانه خود هیزم بر آتش فتنه می‌انداختند، مرجعیت شیعه و در کنار آن علمای اهل سنت عراق با در دست گرفتن ابتکار عمل و ترویج وحدت به مقابله با این جریان پرداختند.

در حال حاضر شاهد این امر هستیم که طوایف و پیروان مذاهب مختلف در کنار هم و در چارچوب بسیج عمومی مردمی، درحال مبارزه با داعش هستند هرچند که اکنون نیز نقشه‌هایی برای خنثی کردن این وحدت در حال اجرا است. اهل تسنن عراق یکی از شاخه‌های اصلی جیش‌الشعبی را تشکیل می‌دهند که تحت نظر دولت مرکزی عمل می‌کنند. در مقابل این امر، جریانی مشکوک با پشتوانه آشکار آمریکا قصد دارد با تسلیح عشایر سنی‌مذهب در استان «الانبار» یک تشکیلات موازی با بسیج مردمی به وجود بیاورد.

تسلیح عشایر خارج از کنترل و ضابطه وضع شده توسط دولت عراق، سناریوی جدید است که اگر با واکنش مناسب دولت عراق مواجه نشود، برگ جدیدی از این بحران را رقم می‌زند. هرچند که در حال حاضر مشخص شده است که عقلای عشایر اهل سنت عراق تمایل به حضور بیشتر در بسیج مردمی دارند و در آینده نزدیک باعثشکست خوردن طرح آمریکا و «اثیل النجیفی» استاندار سابق نینوا می‌شوند.

وقایع بصره

ناکامی‌های داعش در میدان نبرد، باعثآغاز ترورهای هدفمند و حذف فیزیکی شخصیت‌ها تاثیرگذار شده است. در آخرین اقدام این گروه تکفیری، «یوسف الراشد» مسئول اوقاف اهل سنت منطقه «الزبیر» از توابع استان بصره به همراه سه تن از ائمه جمائت مساجد به ضرب گلوله داعش کشته شدند.

داعش با صدور بیانیه‌ای مسئولیت این عملیات تروریستی را بر عهده گرفت و اعلام کرد که این عملیات ترور باز هم اتفاق می‌افتد و هر کسی که راه و روش این گروه را نفی کند، مجازات می‌شود. در این بیانیه تاکید شده است که مجازات بزرگان اهل سنت سخت‌تر خواهد بود. الرشاد به عنوان یکی از بزرگان اهل تسنن، از عملیات نیروهای امنیتی علیه داعش حمایت می‌کرد و در همین راه نیز کشته شد.

با این‌که داعش به طور رسمی مسئولیت این ترور را برعهده گرفته است، اما برخی عناصر معلوم‌الحال مانند «طارق الهاشمی» سیاست‌مدار فراری عراقی این عملیات را از جانب حکومت دانسته و اعلام کردند که دولت عراق فرمان این عملیات را صادر کرده است.

با کمی دقت در ساختار سیاسی عراق، ‌هدف از این شبهه‌افکنی را پیدا می‌کنیم. با توجه به قانون اساسی، ‌ ریاست‌جمهوری در اختیار کرد‌ها، ریاست پارلمان در دست اهل تسنن و نخست‌وزیری به دست شیعیان است. در واقع قدرت اجرایی عراق و فرماندهی عملیات علیه داعش در دست جریان سیاسی شیعه است. متهم کردن حکومت به ترور علمای اهل سنت، اتهام‌زنی به شیعیان محسوب می‌شود. در واقع پشت‌پرده این ترور، ایجاد مجدد تفرقه برای خنثی کردن نقش مرجعیت در ایجاد وحد عراق است.

واکنش آیت‌الله سیستانی

واکنش آیت‌الله سیستانی و مکلف کردن نیروهای امنیتی به پیگیری سریع مساله ترور، ‌‌ همان ابتکار عملی است که از علمای اسلام در این مواقع انتظار می‌رود. در بحثبسیج عمومی و اعلام مجدد وحدت میان گروه‌های مختلف مسلمان نیز شاهد همین ابتکار عمل مرجعیت شیعه و علمای اهل سنت بودیم.
با وجود گستردگی تبلیغات، برخی از مردم تحت تاثیر قرار گرفته و واکنش احساسی به مسائل نشان می‌دهند. تا زمانی که فتوای مرجعیت اعظم در عراق نفوذ دارد، اکثریت مردم این فرمان مذهبی را به جان می‌خرند و در مقابل داعش و دیگر گروه‌های تکفیری ایستادگی خواهند کرد. این نفوذ کلام داعش را به چالش کشیده است و در هفته‌های آینده شاهد گسترش عملیات این گروه برای شکستن وحدت و ایجاد تفرقه در میان مسلمانان عراق خواهیم بود.

گزارش: محسن صالحی‌خواه