شعیب بهمن در گفت‌وگو با ایلنا تشریح کرد:
ابعاد پیشرفت در روابط ارمنستان و آذربایجان/ تأثیر توافق نهایی ایروان و باکو بر نقش روسیه در قفقاز
کارشناس مسائل قفقاز گفت: اگر توافق باکو و ایروان از مدار غرب پیش برود، نقش روسیه در منطقه قفقاز بسیار کمرنگ خواهد شد و حتی ارمنستان و آذربایجان بیش از هر زمان دیگر به سمت ساختارهای یوروآتلانتیکی مانند ناتو نزدیک‌تر می‌شوند.
«شعیب بهمن» کارشناس مسائل قفقاز در تشریح ابعاد و دلایل پیشرفت‌های اخیر در روابط ارمنستان و جمهوری آذربایجان در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا اظهار کرد: رویدادهایی که در سه سال گذشته در منطقه قفقاز روی داده بیانگر تغییرات بسیار مهم در محیط امنیتی و ژئوپلیتیکی منطقه است؛ به این معنا که اگر تا قبل از جنگ سال ۲۰۲۰ یک توازن نسبی قوا میان طرفین برقرار بود، اما بعد از جنگ مذکور موازنه قوا به نفع باکو افزایش پیدا کرد و جمهوری آذربایجان عملاً موفق شد خواسته‌های خود را یکی پس از دیگری پیش ببرد. در گام اول در توافق‌نامه آتش‌بس، ارمنستان ناگزیر به عقب‌نشینی از هفت منطقه پیرامونی قره‌باغ شد و در گام بعد آذربایجان با حمله به این منطقه، قره‌باغ را تحت تسلط خودش درآورد. بنابراین شرایط ژئوپلیتیکی منطقه تغییر کرده و دولت ارمنستان هم مقاومتی در برابر این تغییرات از خود نشان نداده و به نوعی آن را پذیرفته و به رسمیت شناخته است.
وی ادامه داد: ارمنستان در عین حال تمایل دارد که بتواند روابطش با جمهوری آذربایجان را بهبود ببخشد تا با رفع انسداد مرزی، ارمنستان را به یک چهارراه ترانزیتی یا آنگونه که نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان گفته، «چهارراه صلح» تبدیل کند و از منافع اقتصادی آن بهره‌مند شود. لذا به رغم اینکه موازنه قوا به نفع باکو تغییر کرده و آذربایجان در موضع قدرت و ایروان در موضع ضعف است، اما به هر حال دولت پاشینیان در ارمنستان حاضر به حل و فصل نهایی مسائل ارضی و مرزی دو کشور است و حتی در شرایط ضعف هم این عزم خود را برای خاتمه دادن به مشکلات مذکور نشان می‌دهد. به همین دلیل هم آذربایجان و هم ارمنستان تلاش‌های زیادی را برای تحقق یک صلح دائمی نشان دادند که بخشی از آن با میانجیگری روس‌ها پیشرفت اما به مرور زمان و با کاهش نقش روسیه در منطقه، عملاً این اروپایی‌ها بودند نقش بیشتری را ایفا کردند.
این تحلیلگر مسائل سیاسی تصریح کرد: این احتمال وجود دارد که مذاکرات از هر دو کانال پش برود و در عین حال برای اولین بار یک فرآیند مذاکرات دو جانبه میان طرفین بدون وجود طرف ثالث پیش آمده که نشان می‌دهد دو طرف تمایل گسترده برای توافق دارند. اینکه موافقت‌نامه صلح از چه طریقی اتفاق بیفتد حائز اهمیت است؛ یعنی اگر با میانجیگری روس‌ها پیش برود پیامدهای خاص خود را خواهد داشت، و اگر با میانجیگری غربی‌ها اتفاق بیفتد آثار و پیامدهای خود را خواهد داشت. آنچه برای ارمنسان مهم تلقی می‌شود چهارراه صلح است که پاشینیان در ماه‌های اخیر در کنفرانسی در گرجستان آن را به صراحت اعلام کرد و گفت که تمایل دارد با احداث کریدورهای ترانزیتی از شمال به جنوب (از ایران به گرجستان) و از شرق به غرب (از آذربایجان به ترکیه) ارمنستان را تبدیل به کشوری با مزیت‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی کند. البته این مسأله میتواند یک جنبه تحولات منطقه قفقاز باشد؛ چراکه این احتمال می‌رود که اگر ایروان چنین طرحی را بپذیرد، در واقع همان طرح بزرگ آذربایجان و ترکیه مبنی بر ایجاد کریدور زنگزور را پذیرفته است.
وی افزود: پذیرش چنین طرحی اساساً میتواند در میان مدت و بلند مدت مخاطراتی را برای ارمنستان ایجاد کند؛ به عبارتی دیگر اگر ایروان به هر طریقی بخواهد یک کریدور از آذربایجان به نحجوان و سپس به ترکیه بدهد، این کریدور میتواند بر تمامیت ارضی ارمنستان تاثیرگذار باشد و آن را در تنگناهای جدید قرار دهد؛ چراکه طرح نهایی آذربایجان، اشغال مناطق جنوبی ارمنستان است؛ به نحوی که ادبیات آذربایجان غربی در باکو رواج پیدا کرده و منظور از آذربایجان غربی همان مناطق جنوبی ارمنستان یا همان استان سیونیک ارمنستان است. لذا ممکن است دولت ارمنستان به دلیل مسائل اقتصادی با این طرح همراهی کند، اما این همراهی میتواند بهای بزرگی برای ایروان داشته باشد و ارمنستان را دچار چالش‌های ارضی در آینده کند.
بهمن در خصوص نقش روسیه در این پرونده گفت: وضعیت و موقعیت روسیه در منطقه متغیر بوده است. روسیه بعد از فروپاشی شوروی بازیگر برتر و تأثیرگذار در تحولات منطقه بود و این تأثیرگذاری تا سال ۲۰۲۰ و دومین جنگ قره‌باغ هم ادامه پیدا کرد؛ کمااینکه بیانیه آتش‌بس جنگ توسط روس‌ها تدوین شد و دو طرف با میانجیگری مسکو تن به آتش‌بس دادند. به موازات آن بیانیه روسیه تلاش کرد با حضور نیروهای خود در منطقه، اساساً نفوذ خود را تثبیت کند اما رفته رفته گرایشات واگرایانه از سوی ایروان و باکو نسبت به روسیه پدید آمد. آذربایجان تلاش کرد روابط خودش را با ترکیه، اسرائیل و انگلیس پیش ببرد و روسیه را در جایگاه دوم مناسبات خارجی خود قرار داد که باعث تضعیف نقش مسکو در منطقه شد. از سوی دیگر ارمنستان هم با ابراز نارضایتی از نقش روسیه در جنگ دوم قره‌باغ، تلاش گسترده‌ای را برای روسیه‌زدایی از قفقاز کرده است؛ تا جایی که امروز شاهد تیرگی روابط میان ارمنستان و روسیه هستیم.
ور در پایان خاطرنشان کرد: می‌توان گفت که وضعیت فعلی روسیه نسبت به جنگ دوم قره‌باغ تا حد زیادی تضعیف شده و طرف‌های غربی نفوذ بیشتری را در منطقه به دست آورده‌اند. اگر توافق صلح میان باکو و ایروان از مدار غرب پیش برود، می‌توان گفت که نقش روسیه در منطقه قفقاز بسیار کمرنگ خواهد شد؛ چراکه گذر این توافق از مجرای غرب میتواند ارمنستان و جمهوری آذربایجان را بیش از هر زمان دیگر به سوی ساختارهای یوروآتلانتیکی مانند ناتو نزدیک‌تر کند و این احتمال می‌رود که اگر مشکل میان دو کشور حل و فصل شد، آنها به نامزد برای عضویت در ناتو تبدیل شوند. به همین دلیل موقعیت روسیه در منطقه قفقاز، چندان مناسب نیست و اگر روس‌ها در رویه‌های خود تجدیدنظر نکنند، و سیاست‌های خود نسبت به منطقه را تغییر ندهند، احتمال تضعیف آنها به صرت جدی در قفقاز وجود دارد.
