خیزش داخلی علیه کرملین/ توسعه نفوذ مسکو در قفقاز و شامات/ اوکراین، محور تنش با غرب/ ضربه لیر به اردوغان/ آنکارا در مدار اعراب و اسرائیل

«قاسم مومنی» کارشناس مسائل قفقاز در تشریح مهمترین وقایع روسیه و ترکیه در سال ۲۰۲۱ در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا اظهار کرد: روسیه در سال گذشته از دو منظر داخلی و خارجی قابل تحلیل است. در داخل ما شاهد وقوع تجمعات و اعتراض‌های گسترده علیه کرملین و رفتار دولت پوتین بودیم که مرکزیت آن را الکسی ناوالنی، رهبر اپوزیسیون روسیه در دست داشت و در واقع باید گفت که او توانست یک جنبش مردمی ضد دولتی در این کشور به راه بیاندازد. از سوی دیگر، باید گفت که پوتین در سال ۲۰۲۱ به نوعی از وضعیت جاری در داخل و خارج کشورش احساس خطر کرد. این احساس خطر را می‌توان در سخنان اخیر رییس‌جمهوری روسیه مشاهده کرد؛ به گونه‌ای که پوتین اعلام کرده بود هیچ قدرتی قادر به هدف قرار دادن روسیه و بر هم زدن نظم آن نیست مگر آنکه روسیه همانند شوروی سابق از درون فرو بپاشد.

وی ادامه داد: این سخنان رئیس‌جمهوری روسیه نشان می‌دهد که او معتقد است غرب در داخل کشورش به گونه‌ای رفتار کرده که می‌تواند آنها را هدف قرار دهد و در این راه بود که مسکو دست به فیلترینگ اینترنت و شبکه‌های اجتماعی و حتی اعمال فشارهای داخلی زد. این بدان معناست که وی از ناحیه داخلی در کشورش احساس خطر کرده است. از سوی دیگر تحریم‌ها باعث شده که قیمت و ارزش روبل در روسیه کاهش پیدا کند و به همین دلیل آمریکا و اروپا هم با افزایش تحریم‌های خود سعی دارند تا روسیه را تحت فشار قرار دهند. در این میان در سال ۲۰۲۱ شاهد تعمیق و توسعه نفوذ روسیه در سوریه بودیم که دیدار بشار اسد و پوتین در مسکو و عقد قراردادهای نظامی و اقتصادی یکی از همین محورها به حساب می‌آید.

این تحلیلگر مسائل سیاسی تصریح کرد: پرونده دیگری که روسیه در سال ۲۰۲۱ میلادی چندین بار در آن مداخله کرد و به دنبال تامین منافعش بود، بحث قره‌باغ و درگیری آذربایجان و ارمنستان است. واقعیت این است که مسکو به صورت علنی در حال صحنه‌گردانی با محور تامین منافع خود در ناحیه قفقاز است اما پس از آن ما شاهد تند شدن تقابل میان روسیه با غرب بر سر پرونده اوکراین بودیم. رزمایشی که روسیه در مرز مشترک با این کشور برگزار کرد از یک سو و در خواست کی‌‌یف برای پیوستن به ناتو از سوی دیگر باعث شده تا اوکراین به یک پرونده بسیار مهم اما پرتخاصم میان مسکو و آ‌مریکا تبدیل شود. پیام‌های تهدیدی که از ناحیه روسیه و غرب به یکدیگر مخابره می‌شود به خوبی نشان می‌دهد که نیمه دوم سال ۲۰۲۱ میلادی را باید یک برهه پرتنش برای روسیه در نظر بگیریم.

وی گفت: این در حالی است که مشکلات در حوزه انرژی و اقتصاد به حدی زیاد شده است که به نظرم ولادیمیر پوتین شکست‌ها و فشارهای متعددی را در سال ۲۰۲۱ تحمل کرده است. بسیاری معتقدند اگر این روند در سال ۲۰۲۲ هم اتفاق بیفتد، بدون تردید احتمال به وجود آمدن گسل‌های متعدد در داخل روسیه زیاد است؛ چراکه فعلاً تنها منفع درآمد روس‌ها بحث صادرات تسلیحات است که این مساله هم در رقابت با آمریکا قرار گرفته است. این در حالی است که بحث‌های زیادی در مورد بیماری پوتین و بحث جانشینی وی مطرح شده است که در سال ۲۰۲۲ احتمال دارد این موضوع مسکو را (هرچند کذب یا صحیح) با مشکل روبه‌رو کند.

ترکیه

مومنی افزود: ترکیه در سال ۲۰۲۱ روزهای بسیار سختی را پشت سر گذاشت که بحث افول اقتصاد و بالا رفتن تورم یکی از این محورهای اصلی بود. این کشور ۱۲ ماه گذشته را به سختی پشت سر گذاشت که دلیلش سیاست‌های خارجی و داخلی اردوغان و حزب حاکم بوده است. اردوغان در سال ۲۰۲۱ همانند سالیان قبل مخالفان خود را حذف کرد و باز هم به نوعی سعی کرده بود تا اوضاع را به نفع خود کنترل کند اما موفق به این کار نشد. او صدماتی را از ناحیه سیاست خارجی به ترکیه وارد کرد که ریشه‌اش ماجراجویی‌ها در لیبی، قبرس، قره‌باغ، عراق و منطقه بود و همین مسایل باعث شد تا فشار اقتصادی بر ترکیه افزایش پیدا کند. از سوی دیگر مردم همانند گذشته به اردوغان اعتماد ندارند و این به معنای وارد آمدن صدمه به وجهه رهبر حزب عدالت و توسعه است. بحث بیماری اردوغان هم یکی دیگر از محورهایی است که همانند پوتین حالا بحث برانگیز شده؛ چراکه او هم مانند رییس جمهور روسیه کسی را برای جایگزینی خود تربیت نکرده است.

وی در پایان خاطرنشان کرد: در این میان باید توجه کرد بحران لیر باعث شده تا مردم این کشور در تنگنا قرار بگیرند و در نهایت کاهش محوبیت اردوغان را شاهد هستیم؛ به گونه‌ای که اقتصاد ترکیه بر اساس توریسم و صادرات و واردات جلو می‌رود و در چنین اوضاعی وضعیت ترکیه در سال ۲۰۲۲ مطلوب به نظر نمی‌رسد؛ چراکه این کشور عمدتاً بر پایه صادرات و واردات جلو می‌رود و این در حالی است که بحران لیر در ترکیه مساله‌ساز شده و حالا مخالفان داخلی اردوغان هم علیه او صف‌بندی کرده‌اند. در همین راستا آنکارا با چرخش به سمت روسیه وارد تخاصم با غرب شده و این در حالی است که مسکو نمی‌تواند بیش از پیش به اقتصاد ترکیه کمک کند؛ چراکه خودش درگیر تحریم و مشکلات این‌چنینی است. در این میان چرخش آنکارا به سمت اسرائیل و کشورهای عربی منطقه می‌تواند نشان دهد که ترکیه در سال میلادی جدید به سمت تل‌آویو و کشورهای عربی خواهد رفت تا بتواند اوضاع را رو به راه کند.

گفت‌وگو: فرشاد گلزاری