نگاهی به تحولات جهان در سال ۱۳۹۹/ پرونده پنجم: روسیه و ترکیه
مانور قدرت آنکارا از قره‌باغ تا شرق مدیترانه/ پی‌ریزی اردوغان برای سال ۲۰۲۳/ نبرد کرملین با ناوالنی/ تنگ شدن کمربند واشنگتن دور مسکو/ به هم‌ریختگی در جمهوری‌های جدا شده از شوروی
سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان گفت: ترکیه در سال گذشته هم در عرصه داخلی و هم در مقیاس خارجی تحولات خطرناکی را اعم از سیاسی و اقتصادی تجربه کرد اما قصد دارد تا با مسکو بر مشکلاتش فائق آید و روسیه هم به دنبال تقابل با آمریکا برآمده است.
«افشار سلیمانی» سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان در تشریح مهمترین وقایع روسیه و ترکیه در سال ۱۳۹۹ در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا اظهار کرد: در سال گذشته دو کشور ترکیه و روسیه رویدادهای مهمی را تجربه کردند. ترکیه در عرصه سیاست داخلی عمدتاً بحث کُردها و تهدیدهای آنها را برجسته‌سازی کرد و برای سرکوب این جریان در شمال عراق و سوریه دست به اقدامات نظامی زد که تا به امروز حاصلی در بر نداشت. همین چند روز پیش پلیس ترکیه سه مقام منطقه‌ای ارشد از حزب طرفدار کردها موسوم به «حزب دموکراتیک خلق»، به علاوه رئیس انجمن حقوق بشر ترکیه را بازداشت کردند. اقدامات آنکارا علیه کُردها به خوبی نشان می‌دهد که بحث مذاکره میان دولت ترکیه و کُردها به پایان رسیده و خروجی نخواهد داشت در صورتی که قبلاً شاهد آن بودیم که بحث مذاکره با کردها مطرح بود اما حالا تنش میان دو طرف بالا گرفته است. از سوی دیگر در عرصه داخلی شاهد سرشاخ شدن اردوغان با برخی دیگر از احزاب بودیم و غلظت بحران در داخل به حدی رسید که درگیری‌های حزبی و اظهارات تند علیه یکدیگر را شاهد بودیم. تا جایی انشعاب‌های زیادی در درون حزب عدالت و توسعه به وقوع پیوست که برای اردوغان مطلوب نخواهد بود. از سوی دیگر چند روز پیش شاهد خروج ترکیه از معاهده بین‌المللی حمایت از زنان بودیم که اعتراضات زیادی به پا کرد و تا دقایق نهایی سال ۱۳۹۹ شاهد بروز تحولات مختلف در ترکیه بودیم.
آنکارا در محاصره مشکلات
وی ادامه داد: نکته دیگر که به عنوان یکی از وقایع مهم ترکیه در سال گذشته باید مورد اشاره قرار بگیرد، ادامه بازداشت‌های مظنونان به ارتباط با پرونده فتح‌الله گولن و محاکمه مرتبطین با وی بود که نهایتاً منجر به اخراج ۱۰۰ هزار نفر شده است. مشکلات اقتصادی به علاوه کاهش ارزش لیر یکی دیگر از مسائلی بود که ترکیه در سال گذشته با آن دست و پنجه نرم کرد و به نوعی شاهد آن بودیم که کرونا هم به این مسائل و مشکلات دامن زد. توجه داشته باشید که مسائل خارجی هم بر مشکلات داخلی ترکیه بار شد و تمام این‌ها را باید در یک راستا تحلیل کرد. دولت ترکیه در حوزه سیاست خارجی دست به اقدامات متعددی در لیبی ، سوریه و حتی منازعه قره‌باغ زد و همین مساله موجب شد تا تنش‌ها میان اتحادیه اروپا و آنکارا افزایش پیدا کند که شاخص این درگیرها بحث مدیترانه شرقی بود. از جهتی دیگر نزاع در مورد بحث پدافند هوایی اس-۴۰۰ روسیه همچنان میان آنکار و واشنگتن در سال قبل ادامه داشت.
این تحلیلگر مسائل قفقاز تصریح کرد: این‌ها مسائلی است که اگر کنار اظهارات اخیر اردوغان در خصوص نزدیک شدن به اسرائیل، بگذاریم به خوبی می‌فهمیم که حزب عدالت و توسعه با مشکلات زیادی پس از روی کارآمدن «جو بایدن» روبه‌رو خواهد بود. توجه داشته باشید که انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه قرار است در سال ۲۰۲۳ برگزار شود و درگیری‌های داخلی در این کشور تماماً موجب آن می‌شود که ائتلاف‌های سیاسی در آنکارا با مشکلات متعدد روبه‌رو شود. بنابراین اردوغان در سال جدید سعی می‌کند تا به هر ترتیب که شده در عرصه داخلی و خارجی موضع خود را تقویت و تثبیت کند تا بتواند تا سال ۲۰۲۳ میوه اقدامات خود را بچیند. توجه کنید که سیاست خارجی ترکیه عملاً مدلی از بند بازی میان غرب و شرق به حساب می‌آید و ممکن است در این میان دست به اقدامات نامناسبی هم بزند. اما به عنوان مثال در قره‌باغ شاهد بودیم که ترکیه سهم‌خواهی خود را به نوعی در آنجا عملیاتی کرد اما معتقدم که آمدن جو بایدن در کاخ‌سفید نمی‌تواند فرصت‌هایی که ترامپ در اختیار اردوغان قرار داده بود را به او هدیه بدهد. بر همین اساس است که او قصد دارد به سمت تل‌آویو متمایل شود.
روسیه
وی افزود: ارتباطات روسیه و ترکیه بعد از آمدن بایدن به کاخ سفید بسیار مهم خواهد بود و این دو کشور برای توازن روابط خود با آمریکا سعی می‌کنند که از کارت یکدیگر استفاده کنند. ترکیه و روسیه مجبور به ادامه روابط خود هستند؛ تا جایی که همین چند روز پیش سخنگوی کمیته دفاعی پارلمان ترکیه اعلام کرد که برای خرید اس-۴۰۰ از آمریکا اجازه نخواهند گرفت. اما اتفاق‌هایی که در روسیه طی سال گذشته رخ داد به نوعی نشان می‌دهد که همچنان تیم پوتین بر مسند قدرت نشسته و همه چیز را با دقت رصد می‌کند. بحث ترور «الکسی ناوالنی» و مسموم کردن او یکی از موضوعات جنجال‌آفرین با محوریت مسکو به حساب می‌آید. این بحث به حدی داغ شد که کشورهای اروپایی براساس جایگاه خود به روسیه تاختند و سهمشان را از برجسته‌سازی این پرونده کسب کردند. موضوع دیگری که باید در داخل روسیه مورد نظر قرار بگیرد این است که چندین بار بحث کناره‌گیری و حتی بیماری پوتین مطرح شد که کمی بعد از سوی کرملین تکذیب شد و همین موضوع نشان می‌دهد اتفاق‌های ناخشنودی در مسکو در حال رخ دادن است. بر این اساس آمدن بایدن بدون تردید برای پوتین و تیم او چالش‌زا خواهد بود.
به هم‌ریختگی در اطراف مسکو
افشار سلیمانی عنوان کرد: موضوع دیگر، به هم ریختگی‌های موجود در اطراف روسیه بود. ما شاهد وقوع اعتراض‌ها و شورش‌های اجتماعی در بلاروس، مولداوی و قرقیزستان در سال گذشته بودیم که تمامی آنها به عنوان حوزه نفوذ سنتی روسیه به حساب می‌آیند. این کشورها یک به هم‌ریختگی سیاسی را تجربه کردند اما توجه داشته باشید که روسیه با تمام قدرت سعی کرد اوضاع را در جمهوری‌های جدا شده از شوروی سابق روبه‌راه کند. به عنوان مثال کرملین از «الکساندر لوکاشنکو» رئیس‌جمهوری بلاروس تمام قد حمایت کرد و در جای دیگر دیدیم که اوضاع در ارمنستان هم تحت نظارت روسیه تا حدودی آرام شد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: مسکو اساساً نمی‌گذارد این کشورها به سمت غرب متمایل شوند. حتی یکی از دلایل ورود مستقیم کرملین به بحران قره‌باغ، همین موضوع است. روسیه با اعزام حدود دو هزار نظامی خود به قره‌باغ و استقرار آنها در مرز لاچین به نوعی نفوذ خود در آذربایجان را افزایش داد و بر این اساس است که می‌گویم برنده اصلی پرونده قره‌باغ، مسکو است نه کشورهای دیگر. بحث آخر که باید به عنوان یک آینده‌پژوهی از آن یاد کرد این است که بدون تردید با روی کار‌آمد بایدن و تیم دموکرات‌ها در واشنگتن، همکاری و انسجام آمریکا و ناتو بیش از دوران «دونالد ترامپ» خواهد بود و همین مساله برای روسیه یک چالش عمده را به وجود خواهد آورد. بر این اساس، روسیه سعی می‌کند تا ترکیه را به عنوان یک عضو ناتو به سمت خود بکشاند و در این مسیر چسبندگی میان مسکو و آنکارا بیشتر خواهد شد؛ به گونه‌ای اخیراً مسکو خطاب به بوسنی اعلام کرده که اگر به عضویت پیمان سازمان آتلانتیک شمالی (ناتو) درآید، روس‌ها به این اقدام واکنش نشان خواهند داد.
